نام های دیگر: بادمجان قرمز (قرمز بادنجان)، تماته، میوه گرگ، بادنجان قوطه، قوطه، گورجه، بندوره، سیب پرو، سیب عشق
مزاج: سرد
مصلح: نمک
نوع گیاه: بوته
نام خانواده: سیب زمینی
قسمت مورد استفاده: میوه
مقدار و دستور مصرف: علائه بر خوردن میوه تازه آن (3 الی 4 دانه در روز)، گرد خشک شده شیره آن 2 الی 1 گرم روزی سه بار همراه با غذا.
ترکیب شیمیایی: در هر صد گرم گوجه فرنگی کاملاً رسیده و خام مواد زیر وجود دارد: آب ۹۳ گرم – پروتئین ۱/۱ گرم – چربی 0.2 گرم – هیدراتهای کربن 4.2 درصد کلسیم ۱۳ میلیگرم – فسفر ۲۷ میلیگرم – آهن 0.5 میلی گرم سدیم ۳ میلیگرم – پتاسیم ۲۴۴ میلیگرم – تیامین 0.06 میلی گرم – رایبو فلاوین 0.04 میلی گرم – نیاسین 0.7 میلیگرم – اکسالیک اسید 0.026 درصد – آلفاگلوبولین حدود 13.9 درصد ـ بتاگلوبولین حدود 10.6 درصد – آمینو اسیدهای اصلی گلوکو آلکالوئید – نارکوتین – گلوکز – فروکتوز – سوکروز – یک کتوهپتوز – توماتین – سولانین – تریپتوفان – کاروتنوئید – لیکوپن – بتاکاروتن – سیتریک اسید – مالیک اسید، ویتامین ها: ۹۰۰ واحد بین المللی – B – B – B – ۲۳ میلی گرم – H و K در آن وجود دارد.
مشخصات: میوه ی گیاهی است از تیره ی جعفری و از خانواده ی Solanaceae یک ساله و پرشاخه ارتفاع ساقه ی آن چهل تا شصت سانتیمتر است و دارای بوی تند مخصوص میباشد که با فشار دادن آن بیش تر محسوس می شود. گلهای آن ،زردرنگ با بوی نامطبوع و به طور گروهی از چند گل از کنار شاخه ها یا ساقه ی آن بیرون می آید. میوه ی آن گوشتی و تقریباً کروی در ابعاد خرمالو میباشد که رنگ کال آن سبز است وقتی بوته گوجه فرنگی کمی میرسد نارنجی و موقعی که خوب رسید قرمز میشود در داخل میوه دانه هایی مانند دانه های فلفل سبز وجود دارد. موطن اصلی آن آمریکای جنوبی است و در حال حاضر تقریباً در اغلب مناطق جهان کاشته می شود. شواهد ژنتیکی نشان میدهد که گوجه فرنگی گیاهی بوته ای با میوه های کوچک و سبزرنگ و مرکز انتشار آن کشور پرو بوده است. گونه امروزی گوجه فرنگی بعدها به مکزیک راه یافته که تاریخ آن معلوم نیست شواهد ژنتیکی دیگر نشان میدهد که اولین گوجه فرنگی های کشت شده در مکزیک کوچک و زرد رنگ بوده اند. در آن زمان گوجه فرنگی را با فلفل ذرت و نمک به صورت خوراکی مصرف می کردند. برخی مورخان معتقدند که جهانگردان اسپانیایی اولین بار گوجه های زردرنگ را به اروپا انتقال داده اند که هنگام تسخیر شهر Aztecs یا مکزیکوسیتی کنونی در سال ۱۵۲۱ میلادی بوده است. در حالی که بعضی عقیده دارند کریستوفر کولمبوس ایتالیایی که برای شاهنشاهی اسپانیا کار می کرد، حدود سال ۱۹۲۳ گوجه فرنگی را به اروپا انتقال داده است. او این گیاه را سیب طلایی نام نهاده بود. کلمه Tomato که نام عمومی گوجه فرنگی است از زبان Nahut آمریکای لاتین و کلمه Xitomatl به معنی گرد و قلنبه با ناف گرفته شده است نام گونه گوجه فرنگی Lycopersicum نیز به معنای هلوی گرگ می باشد. بعد از گسترش گوجه فرنگی در مناطق، آمریکایی اسپانیایی ها آن را در جزایر کارائیب و سپس در فیلیپین انتشار دادند و از آنجا به جنوب آسیا راه یافت گوجه فرنگی در حدود سالهای ۱۵۲۰ میلادی به مناطق مدیترانه برده شد و به سرعت گسترش یافت مصرف گوجه فرنگی به عنوان غذا از قرن شانزدهم در اسپانیا و ایتالیا معمول شد کشت گوجه فرنگی از سال ۱۵۹۰ میلادی در انگلستان شروع شد؛ ولی تا مدتها به علت اینکه فکر میکردند سمی است استفاده خوراکی نداشت؛ اما از سال ۱۷۰۰ میلادی به بعد در انگلستان مورد استفاده خوراکی قرار گرفت. گوجه فرنگی به وسیله جان بارکر، کنسول انگلیسی در Aleppo در اوایل قرن نوزدهم میلادی به خاورمیانه راه یافت. گوجه فرنگی به دو طریق به ایران راه یافت اول از طریق ترکیه و ارمنستان و سپس به وسیله خانواده سلسله قاجار که مدام به فرانسه سفر میکردند نام گوجه فرنگی در ایران ابتدا بادمجان ارمنی بود Paella نوعی غذای اسپانیایی است که با گوجه فرنگی تهیه میشود و ایرانی ها به آن استانبولی پلو می گویند و بعدها به گوجه فرنگی (Tomato) به معنی «گرد و قلنبه خارجی» معروف شد. برداشت گوجه فرنگی: گوجه فرنگی معمولاً به صورت نرسیده چیده میشود (سبزرنگ) سپس آن را ذخیره کرده و با گاز اتیلن به مرحله رسیده تبدیل می کنند گوجه نارس سفت است و وقتی میرسد قرمز و نرم می شود. اتیلین گاز هیدروکربنی است که بسیاری از میوهها هنگام رسیده شدن تولید می کنند. گرچه این شیوه برای نگهداری طولانی گوجه فرنگی مناسب است ولی طعم و مواد مغذی آن به مراتب کمتر از گوجه فرنگی هایی است که به طور طبیعی میرسند همچنین گوجه فرنگی هایی که با روش مصنوعی می رسند، اصولاً صورتی با نارنجی رنگ هستند؛ در حالی که نوع طبیعی قرمز تیره است. به تازگی در خارج از ایران فروشگاه ها گوجه های نارس را که از گیاه جدا نشده اند به فروش می رسانند. این گوجه ها کم کم رسیده میشوند و بو و طعم آنها از گوجه هایی که با روش مصنوعی میرسند بیشتر است؛ ولی باز هم مثل گوجه های طبیعی نیستند. پختن گوجه فرنگی باعث آزاد شدن بیشتر لیکوپن و جذب بیشتر و بهتر آن می شود؛ بنابراین لازم است مقداری از گوجه فرنگی مصرفی حتماً به صورت پخته مورد استفاده قرار گیرد. مصرف گوجه فرنگی سس و یا رب آن برای افراد دیابتی توصیه می شود. لیکوپن در چربی ها محلول است؛ بنابراین مصرف گوجه فرنگی خام یا پخته همراه با روغن هایی مانند زیتون باعث جذب بهتر آن می شود. برای استفاده از اثر ضد سرطانی گوجه فرنگی توصیه می شود روزی سه عدد گوجه فرنگی یا حداقل یک قاشق رب آن مورد استفاده قرار گیرد. گیاه گوجه فرنگی دافع حشرات است و میتوان از برگ آن برای دفع آنها استفاده نمود. بعضی افراد نسبت به گوجه فرنگی حساسیت دارند که توصیه میشود از خوردن آن و محصولات وایسته خودداری کنند. میزان لیکوپن آزاد در محصولاتی نظیر آب گوجه فرنگی، پاستوریزه سس رب و گوجه فرنگی پخته یا کبابی بیشتر از گوجه فرنگی تازه است؛ زیرا حرارت باعث شکستن پیوندهای ضعیف لیکوپن با مواد دیگر در گوجه فرنگی تازه می شود با توجه به اینکه مواد سمی از جمله سولانین در گوجه فرنگی سبز (نارس) وجود دارد و با رسیدن آن کاهش می یابد توصیه می شود برای استفاده خوراکی از گوجه فرنگی کاملاً رسیده (کاملاً (قرمز) استفاده شود و چون ممکن است این مواد هنوز در گوجه فرنگی تازه رسیده هم به مقدار کم وجود داشته باشند بهتر است از خوردن در این مرحله نیز خودداری گردد. مصرف تا پنج عدد گوجه فرنگی متوسط در روز بلامانع است حدود ۱۰۰ گرم ۱۰ گوجه فرنگی به طراوت پوست کمک کرده و از پیری زودرس چین و چروک پوست جلوگیری می کند. به تازگی بعضی کارخانجات از مواد مؤثر گوجه فرنگی محصولات خوراکی جهت کاهش چین و چروک پوست صورت) تهیه و به بازار عرضه می کنند.
خواص:
- مقوی
- صفرا آور
- دارای ید
- اشتها آور
- درمان چاقی
- تقویت و رشد
- درمان آرتریت
- درمان یبوست
- دارای آسپرین
- درمان سیاتیک
- تقویت کننده مو
- درمان راشیتیسم
- درمان فشارخون
- درمان اوره خون
- درمان مسمومیت
- درمان اسکوربوت
- درمان سنگ کلیه
- درمان شب کوری
- قلیایی کننده خون
- درمان کک و مک
- درمان غلظت خون
- درمان غلظت خون
- رفع خستگی (حمام)
- درمان خونریزی لثه
- درمان کلسترول بالا
- درمان تصلب شرایین
- دارای ویتامین های C
- ادرار آور (روزی ۳ لیوان)
- درمان صفراوی مزاج ها
- درمان بیماری های روده
- افزایش دهنده طول عمر
- درمان سنگ کیسه صفرا
- پیشگیری از سکته مغزی
- موثر در شیمیایی شده ها
- رفع لکه جوهر روی لباس
- پیشگیری از ورم آپاندیس
- درمان سستی عروق دموی
- کمک به هضم مواد نشاسته‌ای
- تقویت کننده بینایی (در تابستان)
- درمان و مرض قند (روزی 2 لیوان)
- درمان چسبندگی پلاکت های خون
- درمان سرطان ها (خصوصاً پروستات ریه)
- درمان اسهال کودکان ناشی از فقر ویتامین ها
- درمان بیماری‌های ناشی از جذب اشعه رادیواکتیو
- درمان نقرس و اسید اوریک بالا (روزی یک لیوان)
- درمان جوش سیاه (با آن مالش دهید سپس با آب زرشک خیس کنید)
- آب آن را روزی چند لیوان بنوشید ادرار را زیاد می کند و باعث دفع سنگ کلیه می شود.
- درمان آکنه و جوش غرور (روی محل بمالید و روز بعد با ترشک کوبیده بمالید و با آب سرد بشویید)
- آن را پوست بکنید گوشت آن را در ماست خرد کنید و در یخچال نگه دارید و هر روز قبل از غذاهای روزانه بخورید ملین است و اشتها را زیاد می کند.
- آن را بخورید تب های حصبه ای را قطع می کند برای تقویت مسلولین و درمان آماس گوش یا اوتی تیس مفید است از آپادیست حاد و انواع سرطان پیشگیری می کند.
- کاهش سرطان ریه معده و انواع دیگر: پژوهش های سالهای اخیر نشان داده است که گوجه فرنگی خاصیت ضد سرطانی قوی به خصوص سرطان معده و ریه دارد.
- کاهش حملات قلبی: تحقیقاتی بر روی چهل هزار زن در دانشگاه هاروارد نشان داد زنانی که هر روز گوجه فرنگی با مشتقات آن را مصرف می کنند. ۳۰ درصد کمتر از زنانی که یک روز در هفته گوجه فرنگی میخورند دچار حملات قلبی می شوند.
- هر روز اول صورت را با صابون بشویید و خوب خشک کنید بعد گوجه فرنگی را ورقه ورقه کرده و روی صورت بچسبانید و یک ساعت درازکش استراحت کنید بعد با آب صورت را بشویید. ورم ملتحمه ی چشم و کک مک صورت را برطرف می کند.
- کاهش فشارخون: پژوهش های کلینیکی نشان داده است که مصرف مداوم گوجه فرنگی می تواند فشار خون را تا حدی کاهش دهد یکی از دلایل این موضوع وجود لیکوپن است که به طرق مختلف، از جمله خنثی کردن رادیکال های آزاد و یا افزایش پرما آبیلیته (جلوگیری از تصلب شرائین) این کار را انجام می دهد.
- جلوگیری از فشارخون حاملگی و تعویق رشد داخلی رحمی: فشار خون حاملگی یکی از مشکلات نسبتاً شایع است که سلامت مادر را تهدید و از رشد کافی جنین جلوگیری می کند. پژوهش ها نشان داده است که لیکوپن موجود در گوجه فرنگی به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی در جلوگیری از این عارضه مؤثر است.
- تأثیر گوجه فرنگی بر پوست: لیکوین گوجه فرنگی از جمله رادیکال های آزاد به DNA جلوگیری و از پوست در برابر مضرات اشعه خورشید و واکنش های اکسیداتیو محافظت می کند. در این حالت از نابودی چربی و پروتئین های سلولی جلوگیری می شود همچنین لیکوین از اثرات مخرب ماوراء بنفش (UV) بر پوست که باعث فیبروبلاست پوستی میشود. جلوگیری می کنند.
- تأثیر گوجه فرنگی در سرطان پستان: به طور کلی ثابت شده که میوه و سبزیجات خطر ابتلا به سرطان را کاهش میدهند که مربوط به کاروتنوئید آنهاست لیکوپن موجود در گوجه فرنگی نوعی کاروتنوئید است که به طور محدود در غذاهای گیاهی و به مقدار زیاد در گوجه فرنگی یافت می شود اثرات ضد سرطان پستان لیکوپن نسبت به دیگر کاروتنوئیدها قوی تر است.
- تأثیر گوجه فرنگی بر سرطان پروستات: سرطان پروستات یکی از مشکلات دنیای امروز برای مردان است که با افزایش سن احتمال بروز آن بیشتر میشود پژوهش ها نشان می دهند که احتمال ابتلا به سرطان پروستات در کسانی که از گوجه فرنگی و محصولات آن به طور مداوم استفاده می کنند. کمتر است. علت آن وجود لیکوپن است که خاصیت ضد سرطانی دارد. مطالعات زیادی برای استفاده از لیکوپن خالص جهت جلوگیری از سرطان پروستات و دیگر سرطان ها در دست انجام است.
- امروزه یکی از پر مصرف ترین محصولات گیاهی جهان گوجه فرنگی است که یکی از دلایل آن تأثیر مثبت گوجه بر روی قلب میباشد گوجه فرنگی یکی از منابع خوب لیکوین است که از قدرتمندترین انتی اکسیدان هاست. گوجه فرنگی میتواند از سرطان پروستات در آقایان جلوگیری کند. همچنین لیکوین موجود در گوجه فرنگی از پوست در برابر اشمه های ماوراء بنفش (UV) حفاظت می کند. این سبزی در نواحی مدیترانه (خصوصاً ایتالیا) و خاورمیانه در غذاها استفاده می شود. گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد و به همین دلیل به مدت طولانی قابل نگهداری است؛ از این رو به صورت رب، سس، خمیر و آب گوجه فرنگی نیز به فروش میرسد. گوجه فرنگی های نرسیده و سبز در پختن سرخ کردن و یا برای تهیه سالاد و ترشی مورد استفاده قرار میگیرند همچنین میتوان آن را در افتاب خشک و استفاده کرد. شکل دیگر استفاده از گوجه فرنگی، نگهداری آن در روغن و در ظروف شیشه ای یا پاکت و قوطی است.
مضرات:
- بواسیر
- اسهال
- کمردرد
- قند در ادرار
- بدبویی عرق
- افزاینده سودا
- خارش پوستی
- کم کننده شیر
- مسمومیت (کال)
- اسیدی کننده خون
- زرد شدن کف دست
- روماتیسم (سرخ کرده)
- فشار خون (سرخ شده)
- هپاتیت B (نوع رسیده)
- سوءهاضمه (سرخ شده)
- کبد و حساسیت پوستی
- معده و روده حساس (خصوصاً با آب پوست و تخم)
- گوجه فرنگی سبز و نارس سمی است و باید از خوردن آن پرهیز کرد.
- برگ، ساقه و گوجه فرنگی سبز به علت وجود ماده آلکالوئیدی سولانین که برای انسان و حیوان سمی است. گوجه تازه رسیده نیز تا حدی زیان آور است و بهتر است بعد از رسیدن کامل آن را مصرف کرد. نشانه های سمیت شامل آریتمی برادکاری (تند شدن ضربان قلب) دل درد، اسهال، سردرد، گیجی، استفراغ و مشکلات دستگاه تنفس می باشد.
نکته:
- کسانی که میل به خوردن زیاد گوجه فرنگی دارند دچار کم خونی هستند.
- نگهداری: امروزه گوجه فرنگی بیشتر در حالت نارس چیده می شود تا در طول مدت نگهداری و مصرف برسد. آنزیمی که در رسیدن گوجه فرنگی نقش دارد در دمای کمتر از 12.5 درجه سانتی گراد فعالیتش متوقف می شود و گوجه دیگر نمی رسد، اما گوجه فرنگی رسیده را باید در سردخانه ها نگهداری کرد. بو و مزه گوجه فرنگی هایی که در سردخانه نگهداری میشوند کاهش می یابد به همین دلیل گاهی برچسب (بدون سردخانه) در سوپر مارکت ها بر روی گوجه فرنگی چسبانده می شود.