شناخت دارو: عبارت است از لیتیوم کربنات یک داروی ضد جنون و ضد مانیا است و در درمان اختلالات روانی مورد استفاده قرار می گیرد.
دسته دارویی:
- داروهای ضد افسردگی
فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:
- مکانیسم دقیقداروی لیتیم به عنوان یک تثبیت کننده خلق هنوز ناشناخته است. احتمالاً لیتیم اثرش را از طریق ایجاد تداخل در انتقال کاتیون های دوظرفیتی و یک ظرفیتی در نورون ها ایجاد می کند. دانشمندان زیادی به این نتیجه رسیده اند که انتقال دهنده عصبی تحریکی گلوتامات فاکتور کلیدی در فهم نحوه اثر لیتیوم است.
- ثابت شده است که لیتیوم جریان های درونی و خروجی گیرنده های گلوتامات را بدون جابجایی در پتانسیل معکوس تغییر می دهد. مشخص شده است که لیتیم اثری دوگانه بر روی گیرنده های گلوتامات دارد. این دارو میزان گلوتامات فعال بین سلول ها را در یک سطح پایدار و سالم، نه خیلی کم و نه خیلی زیاد، نگه می دارد.
- این فرضیه وجود دارد که میزان خیلی زیاد گلوتامات در فضای بین نورون ها باعث شیدایی و میزان خیلی کم آن باعث افسردگی می شود. مکانیسم دیگری که ممکن است از عوامل تثبیت کننده خلق در لیتیم باشد شامل مهارکنندگی غیر رقابتی آنزیمی به نام اینوزیتول مونوفسفاتاز است. همچنین تاثیر لیتیم ممکن است از طریق غیر فعال سازی آنزیم GSK-3B تقویت شود. تنظیم این آنزیم توسط لیتیم ممکن است ساعت شبانه روزی بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
- لیتیمکربنات حساسیت بالای گیرنده پس سیناپسی D2 را مهار می کند. انتقال کاتیون را در عصب و سلول های ماهیچه ای دچار تغییر می کند و بازجذب سروتنین و نوراپی نفرین را تحت تأثیر قرار می دهد. داروی لیتیم کربنات همچنین چرخه فسفاتیدیل اینوزیتول در سیستم پیام رسان ثاونی را مهار می کند.
- جذب: فراهمی زیستی: در فرم رهش سریع 95 الی 100%، در فرم پیوسته رهش 60 تا 90 درصد. شروع اثر: اثر ضد مانیک اولیه، 5 تا 7 روز، اثر کامل ، 10 تا 21 روز، زمان ایجاد حداکثر غلظت سرمی: رهش سریع5 الی 2 ساعت؛ پیوسته رهش 4 الی 12 ساعت، حداکثر غلظت پلاسمایی: 0.4 الی0.9 میلی اکی والان بر لیتر، غلظت پلاسمایی درمانی در حالت تعادل: 0.5 الی 1.3 میلی اکی والان بر لیتر، توزیع: حجم توزیع: نزدیک به آب کل بدن (0/7 الی 1 لیتر بر کیلوگرم)، حذف: نیمه عمر: 18 الی 24 ساعت؛ تا حداکثر 36 ساعت در بیماران با سن بالا و دارای اختلال کلیوی، قابلیت دیالیز: بله، (همودیالیز 50 الی 90 میلی لیتر بر دقیقه، دیالیز صفاقی 13 الی 15 میلی لیتر بر دقیقه)، پاک سازی کلیوی دارو: 20 الی 40 میلی لیتر بر دقیقه، دفع: ادراری (95 الی 99 درصد).
اشکال دارو:
- قرص، شربت
مقدار مصرف صحیح:
- حداقل 0.25 و حداکثر 2 گرم در روز است که طی 1 الی 3 مرحله می باشد.
- قرص آهسته رهش 300 میلیگرم: بزرگسالان: اختلال دو قطبی، درمان نگهدارنده: 900 تا 1200 میلی گرم در روز در 2 تا 3 دوز منقسم؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 0.6 تا 1.2 میلی اکی والان بر لیتر.
- اختلال دو قطبی، درمان نگهدارنده: 300 میلی گرم در روز در 3 تا 4 دوز؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 0.6 تا2 میلی اکی والان بر لیتر.
- اختلال دوقطبی، دوره مانیک، مانیک شدید: 1800 میلی گرم در روز در 2 تا 3 دوز منقسم؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 1 تا 1.5 میلی اکی والان بر لیتر.
- اختلال دوقطبی، دوره مانیک، مانیک مزمن: 600 میلی گرم در روز طی 3 دوز؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 1 تا5 میلی اکی والان بر لیتر.
- کودکان بالای 12 سال: کارایی و ایمنی این دارو برای کودکان زیر 12 سال ثابت نشده است.
- اختلال دو قطبی، درمان نگهدارنده: 900 تا 1200 میلی گرم در روز در 2 تا 3 دوز منقسم؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 0.6 تا 1.2 میلی اکی والان بر لیتر.
- اختلال دوقطبی، دوره مانیک، مانیک شدید: 600 میلی گرم در روز در 3 دوز؛ سطح مطلوب لیتیم سرم بین 1 تا5 میلی اکی والان بر لیتر.
اثر دارو:
- اثرات تکمیلی دارو ممکن است هفته ها به طول بیانجامد.
قبل از مصرف دارو:
- بیماران قلبی، بیماران تیرویدی و افرادی که دچار اختلالات خونی هستند باید در مصرف این دارو احتیاط کنند.
عوارض جانبی دارو:
- قلبی و عروقی: نوار قلب غیر طبیعی، پهن شدن برگشتی، موج T معکوس.
- گوارشی: اسهال، حالت تهوع، استفراغ (ممکن است علائم مسمومیت باشد)، خشکی دهان
- نورولوژیک: نوار مغزی غیرنرمال، کندی حرکت، لرزش خفیف، افزایش رفلکس های حرکتی، خواب آلودگی.
- بینایی: نقص میدان دید (گذرا)
- کلیوی: کاهش حجم ادرار، دفع آلبومین از ادرار، دفع قند از ادرار، افزایش حجم ادرار
- سایر: تشنگی خفیف
- قلبی و عروقی: آریتمی با کاهش ضربان قلب (شدید)، بی نظمی قلبی، فشارخون پایین، اختلال گره سینوسی.
- متابولیسم: کارسینومای پاپیلاری تیروئید.
- نورولوژیک: ناهماهنگی حرکتی (آتاکسی)، کما، تومور کاذب مغزی، افزایش فشار درون جمجمه ای، صرع.
- بینایی: تاری دید.
- گوشی: وزوز گوش (تینیتوس)، ممکن است علامت سمیت شدید باشد.
- روانی: سرگیجه.
- کلیوی: افزایش ادرار، ممکن است علامت سمیت شدید باشد.
تداخلات دارویی:
- آتراکوریوم , آمی تریپتیلین , ارگوتامین سی , انالاپریل , ایبوپروفن , پیروکسیکام , ترازودون , ترانیل سیپرومین , توپیرامات , فلوتیکازون پروپیونات , فلووکسامین , فلوکستین , گرانیسترون , لوزارتان , متولازون , مفنامیک اسید , ملوکسیکام , نیلوتینیب , هیدروکلروتیازید , وراپامیل , ونلافاکسین , کاپتوپریل , کلوزاپین , اس سیتالوپرام , انسولین گلارژین , اسپکتینومایسین , فیلگراستیم , مفلوکین , تروپیسترون , لورکاسرین , فن مترازین , تلمیزارتان | تلمیسارتان , ساکوبیتریل و والزارتان , سدیم کلراید تزریقی , بلونانسرین , سیکلوپنتیازید , هیدروفلومتیازید.
موارد منع مصرف:
- ازدیاد حساسیت به این دارو و ترکیبات آن، بیماری های قلبی و عروقی.
شرایط نگهداری:
- در مکانی خشک و خنک به دور از نور خورشید و دسترسی کودکان نگهداری شود.
نکات مهم:
- هنگام مصرف داروی فوق، بهتر است از آب و مایعات به میزان کافی استفاده نمایید.
- به دليل احتمال بروز تغييرات بافتي و عملكردي كليه متعاقب مصرف دراز مدت ليتيم درمان با اين دارو بيش از 5 الی 3 سال توصيه نمي‌شود.
- از آنجايي كه نمك‌هاي ليتيم داراي ضريب درماني بسيار باريكي هستند، فقط در صورتي مي‌توان آنها را تجويز نمود كه بتوان غلظت پلاسمايي دارو را به تناوب اندازه گرفت. افزايش غلظت پلاسمايي ليتيم بالاتر از حد درماني ممكن است كشنده باشد.
- در صورت بروز علائم مسموميت با ليتيم (لرزش، عدم تعادل، نيستاگموس، نارسايي كليوي و تشنج) بايد درمان را قطع و در صورت لزوم مسموميت زدايي انجام داد.
- وقتي كه غلظت پلاسمايي ليتيم به حد سمي مي‌رسد، معمولاً 1 يا 2 روز طول مي‌كشد تا علائم شديد مسموميت بروز كند.
- در صورت تخليه سديم بدن، مسموميت با ليتيم تشديد مي‌شود. به همين دليل از مصرف داروهاي مدر بخصوص تيازيد‌ها همزمان با اين دارو بايد اجتناب شود.
- اين دارو در موارد زير بايد با احتياط فراوان مصرف شود.
- بيماري قلبي و عروقي، اختلالات CNS مانند صرع يا پاركينسون، دهيدراسيون شديد، عفونت شديد، بي كفايتي كليه و احتباس ادرار.
- بررسي نوار قلبي حداقل يكبار قبل از شروع درمان و سپس در صورت نياز در طي درمان توصيه مي‌شود. همچنين تعيين غلظت سرمي ليتيم به طور منظم در طول درمان نيز توصيه مي‌شود.
- تعيين عملكرد كليه و شمارش تام و افتراقي سلول هاي خون پيش از درمان و بطور منظم در طول درمان با اين دارو توصيه مي‌شود.
- مقدار مصرف ليتيم را بايد به گونه‌اي تنظيم نمود كه غلظت پلاسمايي در محدوده MMOL/LITER1-4/0 قرار بگیرد.
- جهت درمان نگهدارنده و در سالمندان، مقدرا مصرف ليتيم بايد به گونه‌اي تنظيم شود كه غلظت پلاسمايي در حد MMOL/LITER1-4/0 بدست آيد.
- غلظت پلاسمايي مطلوب در هر فرد بايد به طور جداگانه تعيين شود.
- در مسموميت خفيف با ليتيم، قطع دارو و تجويز مقادير زياد آب و نمك براي رفع مسموميت كفايت مي‌كند.
- وقتي رژيم دارویی ليتيم تثبيت شد، معمولاً هر 3 ماه يكبار غلظت پلاسمايي آن بايد انداز‌ه‌گيري شود.
- در طول دوره درمان، عملكرد تيروئيد بايد تحت نظر باشد.
- در طول دوره درمان، بيمار بايد آب و سديم به اندازه كافي مصرف كند.
- در صورت بروز استفراغ، اسهال عفونت و تعريق شديد ممكن است لازم باشد مصرف ليتيم را قطع نمود يا مقدار مصرف را كاهش داد.
- از قطع ناگهاني مصرف دارو بايد پرهيز شود.
- فرآورده‌هاي مختلف ليتيم از نظر فراهمي زيستي با يكديگر تفاوت دارند و در صورت تغيير فرآورده‌هاي مورد استفاده بيمار، بايد احتياطات لازم انجام شود.
- اين دارو نبايد بيش از مقدار توصيه شده مصرف شود.
- دوره درمان با دارو بايد كامل شود. براي حصول پاسخ مطلوب، ممكن است 3 الی 1 هفته وقت لازم باشد.
- در صورت فراموش شدن يك نوبت مصرف دارو، به محض به ياد آوردن، آن نوبت بايد مصرف شود، مگر اينكه تا زمان مصرف نوبت بعدي كمتر از 4 ساعت باقيمانده باشد. مقدار مصرف بعدي نيز نبايد دو برابر گردد.
- به منظور بررسي پيشرفت، درمان، مراجعه منظم به پزشك ضروري است.
- به دليل احتمال بروز خواب آلودگي و سرگيجه هنگام رانندگي يا كار با ماشين آلاتي كه نياز به هوشياري دارند بايد احتياط نمود.
- هنگام ورزش و در هواي گرم بايد احتياط نمود.
- در صورت ابتلا به بيماري‌هايي كه سبب تب، تعريق، تهوع و استفراغ مي‌شود بايد احتياط نمود.