تشنج مغزی و عصبی: عبارت است از از یک دوره گذرای سفتی و گرفتگی غیرارادی عضلات که با تغییر سطح هوشیاری همراه است. این گرفتگی های عضلانی باعث ایجاد حرکات نامنظم می شوند که عموماً یک تا دو دقیقه طول می‌کشند. به عبارت دیگر تشنج به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز اتفاق می‌افتد. این عارضه ممکن است در موارد شدید موجب از دست دادن هوشیاری و حملات ناگهانی، مانند تکان‌های غیرقابل کنترل در بدن گردد. اختلال تشنج مغزی معمولاً به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد. مدت و شدت تشنج می‌تواند متفاوت باشد، اما اغلب اوقات در حدود ۳۰ ثانیه طول می‌کشد. تشنج در مغز ممکن است تنها یک بار در فرد رخ دهد. اما چنانچه به طور مکرر رخ دهد، صرع نامیده می‌شود. در این زمان ارجاع به یک متخصص مغز و اعصاب به منظور ارائه درمان مناسب ضروری است. پزشک ممکن است درمان دارویی یا عمل جراحی تجویز کند.
علائم:
- علایم و نشانه های تشنج بسته به بخشی از مغز که تحت تأثیر جریان الکتریکی قرار گرفته است، تا حد زیادی متفاوت می‌باشد. چنانچه بخش کوچکی از مغز درگیر شده باشد، فرد ممکن است تنها بو یا مزه عجیبی را احساس کند. در موارد دیگر، فرد ممکن است دچار توهم یا تشنج شده و یا سطح هوشیاری او کاهش یابد.
- افتادن
- دندان قروچه
- تغییر در تنفس
- گاز گرفتن زبان
- مزه عجیب در دهان
- عدم قابلیت کنترل حرکات
- حرکات ناگهانی و سریع چشم
- تغییرات ناگهانی در خلق و خو
- قرمز یا آبی شدن رنگ صورت
- قفل شدن بازوها، پاها و کل بدن
- عدم پاسخگویی به تحریکات بیرونی
- ایجاد صداهای غیر معمول مانند خرخر
- اسپاسم های عضلانی غیر قابل کنترل
- از دست دادن کنترل مثانه یا عملکرد روده
- کف کردن دهان یا سرازیر شدن آب دهان
- حرکات جهشی در بازوها، پاها، بدن و یا سر
- سفید شدن چشم ها (فقط سفیدی چشم دیده می شود)
- فقدان هوشیاری، کاهش سطح هوشیاری که با گیجی همراه است
- این علائم معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند. البته گاهی مواقع ممکن است طولانی‌تر نیز باشند. کودکان ممکن است پس از تشنج تب‌دار پرخاشگر شوند. برخی دیگر از آنها نیز ممکن است به خواب عمیق بروند که یک ساعت یا بیشتر طول خواهد کشید.
علت:
- تتانی
- هاری
- اورمی
- سرطان
- اکلامپسی
- تومور مغزی
- آریتمی قلبی
- سکته مغزی
- مشکلات قلبی
- آسیب های سر
- عفونت مغز یا نخاع
- قند خون بسیار پایین
- عدم تعادل الکترولیت
- افت ناگهانی فشارخون
- افت قند خون (هایپوگلایسمی)
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و هرویین
- ترک برخی از داروها مانند قرص زاناکس، مواد مخدر یا الکل
- صداهای تکراری یا نورهای چشمک زن، مانند بازی های ویدیویی
- عوارض برخی از داروهای شیمیایی مانند داروهای ضد ویروسی و داروهای آسم
- تب (تشنج همراه با تب): تشنج ناشی از تب را تشنج تب دار می گویند. این نوع تشنج معمولاً در نوزادان و کودکانی اتفاق می افتد که دمای بدن آنها به طور ناگهانی افزایش پیدا کرده باشد. تغییر دما می تواند به حدی سریع باشد که والدین تا زمان وقوع تشنج متوجه وجود تب نشوند.
- صرع: صرع یک بیماری مزمن عصبی است که باعث بروز تشنج های عود کننده به دلایلی متفاوت از دلایل شناخته شده می شود. انواع مختلفی از صرع وجود دارند اما صرع تونیک کلونیک که تحت عنوان حمله صرع بزرگ نیز شناخته می شود، شایع‌ترین صرع ایجاد کننده تشنج می باشد.
تشخیص:
- در ابتدا پزشک به بررسی سابقه بیمار، شامل سابقه خانوادگی تشنج می‌پردازد، اطلاعاتی در مورد حرکات رفتاری بیمار قبل، در طول، و بعد از حمله تشنج جمع‌آوری می‌کند. معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. تست های تشخیص تنشنجعبارت‌اند از:
- بزل کمری (تخلیه مایع نخاعی) چنانچه پزشک به یک علت عفونی مانند مننژیت مشکوک باشد.
- آزمایش‌های تصویربرداری مغز مانند ام آر آی یا سی تی اسکن برای کمک به دستیابی به یک علت قابل درمان
- الکتروانسفالوگرام برای تشخیص هرگونه اختلال الکتریکی غیرعادی در مغز و کمک به پیش‌بینی تشنج‌های بعدی
درمان طب نوین:
- درمان مناسب تشنج به نوع تشنج و عامل ایجاد کننده تشنج بستگی دارد. متخصص مغز و اعصاب از بسیاری از درمان‌های تشنجی استفاده می‌کند از جمله: درمان دارویی، جراحی، تحریک عصب واگ.
- درمان دارویی: اگر تشنج فرد ناشی از عفونت مغز باشد، درمان عفونت باید مانع از حملات تشنج بعدی گردد. به همین ترتیب، چنانچه علت تشنج فرد یک اختلال روان‌شناختی مانند استرس باشد، درمان مشکلات روحی باید به درمان تشنج منتهی گردد. چنانچه فرد مبتلا به صرع باشد و یا تشنج ناشی از سکته مغزی یا تومور و یا هر نوع آسیب مغزی دائمی باشد، ممکن است بیمار به مصرف یک یا چند داروی ضد تشنج که به داروهای ضد انعقادی معروف هستند، نیاز داشته باشد. داروهای ضد تشنجموجب پیشگیری یا کاهش تعداد یا شدت تشنج در افراد می‌شود. پزشکان مصرف دارو را تا زمانی که بیمار حداقل دو حمله تشنج را تجربه نکرده باشد، توصیه نمی‌کنند، زیرا باید اطمینان حاصل شود که تشنج اول یک رویداد غیر مرتبط با تشنج نبوده است. با این وجود، چنانچه فرد در معرض خطر ابتلا به تشنج دوم یا آسیب مرتبط با تشنج باشید، ممکن است پزشک پس از وقوع تنها یک تشنج داروی ضد تشنج را تجویز نماید. شروع زود هنگام درمان با داروهای ضد تشنج خطر ابتلا به تشنج را کاهش داده و به طور کلی فرآیندی ایمن است. با این حال، بسیاری از افراد مایل به مصرف روزانه دارو نمی‌باشند، و داروهای ضد تشنج می‌توانند عوارض تشنج جانبی ایجاد کرده و با خطراتی خاص همراه باشند. در مورد گزینه‌های آغاز مصرف داروی تشنج با پزشک خود مشورت نمایید.
- جراحی: جراحی برای بیمارانی انجام می‌شود کهتشنج مغزی آنها با داروهای ضد تشنج قابل درمان نمی‌باشد. در طول جراحی متخصص مغز و اعصاب بخش خاصی از مغز که باعث تشنج می‌شود را بر می‌دارد. متخصص مغز و اعصاب در مورد نیاز به جراحی شما را آگاه خواهد ساخت.
- تحریک عصب واگ: داروهایی که به عنوان داروهای ضد تشنج عصبی یا مغزی نامیده می‌شوند برای اکثر افراد موثر واقع می‌شوند. اما بدن برخی از افراد به این داروها واکنش نشان نمی‌دهد یا عوارض جانبی را تحمل نمی‌کنند. در این موارد جراحی برای برداشتن بخشی از مغز که موجببیماری تشنج می‌شود یک گزینه است. اما همه افراد نباید در معرض جراحی تشنج قرار گیرند. اینجاست که تحریک عصب واگ یک گزینه خوب محسوب می‌شود. متخصصین مغز و اعصاب آگاه هستند که عصب واگ مسیر مهمی به مغز فرد است. آنها بر این گمان هستند که تحریک عصب، انرژی الکتریکی را به ناحیه وسیعی از مغز ارسال می‌کند. این کار فعالیت غیرطبیعی مغز که موجب تشنج می‌گردد، را با اختلال مواجه می‌سازد. تئوری دیگر بیانگر آن است که تحریک عصب موجب می‌شود که مغز مواد شیمیایی خاصی را ترشح کند که باعث کاهش تشنج می‌گردد، اما می‌تواند عصب یا عروق خونی مجاور از جمله شاهرگ و رگ گردنی را در معرض آسیب قرار دهد. علاوه بر این، تمامی جراحی‌ها با خطراتی چون عفونت، خونریزی یا واکنش آلرژیک به داروهای بیهوشی همراه هستند.
درمان طب سنتی:
- ضد تشنج و تشنج آور: بنگ دانه، ریش بز، زرشک، شاهدانه، به لیمو، زیره سبز، عناب، کنجد.
- در خصوص بروز تشنج تب دار، در کودکان نیاز به درمان خاصی نمی باشد و فقط باید علت تب شناسایی شود. گاهی مواقع پزشک ممکن است داروی به خصوصی را تجویز کند تا در صورت وقوع مجدد تشنج تب دار مورد استفاده قرار بگیرد.
- اگر حملات تشنج و صرع به طور مکرر اتفاق بیفتند پزشک داروهایی را تجویز خواهد کرد که از وقوع مجدد آنها پیشگیری می کنند. باید توجه کرد که گزینه‌های درمانی انتخاب شده به عامل بوجود آورنده تشنج بستگی دارند.
در برخورد با فرد دچار تشنج چه باید کرد:
- دیدن فرد مبتلا به تشنج می تواند ناراحت کننده باشد، اما حفظ آرامش در این شرایط بسیار مهم است. در صورت برخورد با بیمار مبتلا به تشنج ضمن حفظ خونسردی اقدامات زیر را انجام دهید:
- با اورژانس تماس بگیرید.
- مشخصات و سوابق پزشکی فرد را پیدا کنید.
- از سر فرد با یک بالشتک نرم محافظت کنید.
- از تنها گذاشتن فرد مبتلا به تشنج اجتناب کنید.
- از نگه داشتن فرد برای جلوگیری از تشنج اجتناب کنید.
- فرد را به یک سمت بچرخانید تا تنفس وی تسهیل شود.
- از قرار دادن هرگونه جسم خارجی در دهان فرد بپرهیزید.
- هرگونه پوشش اطراف گردن را خارج کرده و عینک فرد را بردارید.
- تا برگشت به حالت عادی و اطمینان از هوشیاری کامل فرد در کنار او بمانید.
- هرگونه جسم سخت یا تیز را از دسترس فرد خارج کنید چرا که ممکن است به خود آسیب برساند.
- از قرار دادن کودک مبتلا به تشنج تب دار در وان حمام به منظور کاهش تب اجتناب کنید.
- قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. پس از تشنج ممکن است کودک تا چند روز تحریک پذیر باشد. به کودک خوابیدن در زمان مناسب را آموزش داده و اجازه دهید در اتاق خودش بخوابد.
- احتمال پایان یافتن تشنج تب دار پیش از رسیدن کمک وجود دارد. در این حالت به منظور کاهش تب، پتوی اضافی و لباس های ضخیم را کنار بگذارید و به بیمار اطمینان دهید که حالش بهتر می شود.
درمان تشنج در مزاج صفراوی:
- اگر صفراوی مزاج هستید و دچار تشنج یا تحریکات عضلانی شده اید، برای معالجه ازدیاد صفرا، باید اقدام کنید. بدین منظور باید از آب انار، تمرهندی، سکنجبین، گرد غوره، گشنیز، کدو، آش جو و مرغ، به عنوان دارو بیشتر استفاده کنید.
درمان تشنج در مزاج سوداوی:
- در صورتی که سوداوی مزاج هستید و دچار تشنج یا تحریکات عضلانی شده اید، برای معالجه ازدیاد سودا باید اقدام کنید.
درمان تشنج در مزاج بلغمی:
- روغن بومادران را بر موضع بماليد.
- پوست دنبه را گرم کنید و بر محل تشنج ببندید.
- برای درمان آن، ماءالاصول و گل قند عسلی و ایارج فیقرا مصرف شود.
- عضو را در آب گرم جوشانده زیره قرار دهید و بعد روغن سداب یا روغن قسط بر آن بمالید.
- گل بنفشه فرنگی، گل گاوزبان و گل بابونه شیرازی از هر کدام ۴ مثقال مخلوط کرده، بجوشانید. آب آن را در ظرفی بزرگتر ریخته و عضو را در آن قرار دهید و مدتی نگهدارید.
- برگ وسمه، مرزنجوش، اسطوخدوس هندی از هر کدام شش مثقال مخلوط و نرم بسایید، بعد در پارچه نازکی بریزید و هنگام خوابیدن بر محل درد قرار دهید. این عمل را تا بهبودی کامل ادامه دهید.
- دانه های اسفند و قسط تلخ از هر کدام ۱ مثقال، مغز ناخنک، بابونه شیرازی و شوید خشک از هر کدام ۴ مثقال، همه را مخلوط کرده، بکوبید سپس بجوشانید و تا گرم است عضو را در آن قرار دهید.
- جوز هندی و سنبل الطیب از هرکدام ۱۰ گرم، تخم ریحان، اسطوخدوس و مرزنجوش از هر کدام ۲۰ گرم، همه را نرم بسایید بعد به شش قسمت مساوی تقسیم کنید و هر شب یک قسمت از آن را با گلاب خمیر کرده، و بر سر بمالید و صبح دوش گرم بگیرید.
- برگ وسمه، اسطوخدوس هندی، گل بومادران از هر کدام ۳ مثقال، گل زوفا ۴ مثقال، مرزنجوش ۵ مثقال، همه را مخلوط کرده، بجوشانید. هنگام برداشتن از روی آتش نیز ۴ مثقال گوگرد زرد ساییده شده را با آن مخلوط کنید و هر روز آن را کمی گرم کرده و عضو را مدتی در آن قرار دهید.
- دانه های اسفند، شهم حنظل، اوشق، مقل ازرق، انزروت و جاوشیر از هر کدام ۲ مثقال، پوست هلیله زرد و تخم مورد از هر کدام ۴ مثقال، سکبینج ۶ مثقال همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بکوبید، بعد در گل قند عسلی مخلوط کنید، هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق چایخوری از آن را میل فرمایید.
- این بیماری به علت ازدیاد مواد بلغمی در مسیر اعصاب به وجود می آید. علایمی از قبيل سنگینی بدن به خصوص در موقع حرکت، کشیدگی پوست بدن، پر بودن نبض، پر رنگ شدن ادرار (ادرار زرد رنگ می شود) و حالات خواب آلودگی در بیمار پدید می آید. این حالات بیشتر در اثر به وجود آمدن رسوبات املاح یا مواد غیرطبیعی، در نسوج بدن است. مثلاً مانند رسوبات اسیداوریک در مفاصل، نسوج و … یا رسوبات دیگر در عروق مغزی و یا قسمت های دیگری از بدن، مانند کم شدن پتاسیم که باعث کم شدن ضربان قلب می شود. یا زیاد شدن چربی خون، که علایمی چون سوزش سر و کف دست و پا و … ایجاد می کند. بهتر است اول مزاج را پاکسازی کنید.
درمان تشنج در مزاج دموی:
- اگر دموی مزاج هستید (پرخون هستید) اول خون گیری کنید بعد مزاج را پاکسازی کنید، بعد برگ وسمه، قـاریقون، میخک، زنجبیل، سنامکی، سورنجان مصری و بسفایج از هر کدام ۲ مثقال، دانه بادیان، مرزنجوش، اسطوخدوس هندی و سعدکوفی از هر کدام ۴ مثقال، بادرنجبویه ۶ مثقال، رب اصل سوس ۲۰ مثقال همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید و در یک کیلو عسل مصفی مخلوط کنید. هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید، برای این که حرارت بدن زیاد از حد نشود از شربت ها و میوه هایی که طبیعت آن خنک است، بیشتر استفاده شود.
درمان تشنجات عصبی:
- آب جوشانده هویج و آب پیاز و آب لیمو را مخلوط کرده و بخورید.
- چهل روز به جای صبحانه انگور فراوان بخورید و تا ظهر هیچ چیز دیگری نخورید.
- سی گرم گل و برگ سیب زمینی را در یک لیتر آب بجوشانید و پس از صاف کردن آب آن را بنوشید.
- سی گرم ریشه گل پامچال را در یک لیتر آب ۱۵ دقیقه بجوشانید و آب آن را در طول روز به مرور بخورید.
- ۲ عدد برگ سوسنبر تازه را در یک فنجان آب جوش دم کنید، بعد صاف و آب آن را با عسل شیرین کنید و بنوشید.
- اسانس گشنیز را روزی سه تا چهار مرتبه، هربار یک تا سه قطره روی یک حبه قند بچکانید و پس از هر غذا میل کنید.
- چهل گرم میوه آقطی را در نیم لیتر آب یا شیر گرم بپزید و پس از ۱۰ دقیقه جوشیدن، ۱۰ دقیقه دم کنید و آن آب یا شیر را روزی سه فنجان به نوبت در طول روز بنوشید.
- برای رفع تشنجات عصبی ۲۰ تا ۳۰ گرم گل خشک تیول را در یک لیتر آب جوش ۱۰ دقیقه دم کرده و صاف کنید. آب آن را با عسل شیرین سازید و روزانه سه فنجان به نوبت بخورید.
- یکصد گرم برگ گلابی را در یک لیتر آب چند دقیقه بجوشانید و ۲۰ دقیقه دم کنید بعد صاف کرده و یک عدد گلابی را با پوست ریز کرده و داخل آن بریزید و روزی یک فنجان آب آن را بنوشید.
- پانزده تا سی گرم دانه های رازیانه را بسایید و در یک لیتر آب سرد یک دقیقه بجوشانید و ۱۰ دقیقه آن را دم کنید، سپس صاف کرده آب آن را با عسل شیرین سازید و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
- اگر مبتلا به تشنج عصبی شده اید باید از خوردن چای، قهوه، سرکه، الکل، آبجو، دخانیات، سکنجبین، سماق، سوپ و آب گوشت پرهیز کنید. و از خوراکی هایی که برای رفع تشنجات عصبی مفید هستند، بیشتر استفاده کنید، مانند: آب پرتقال، آب نارنج، شبدر، نعناع سبز.
درمان تشنجات معده:
- هر بار یک قاشق رازیانه را در مقداری شیر بجوشانید و شیر را بنوشید.
- برای رفع تشنجات معده پودر شیرین بیان را بجوشانید و روزی سه مرتبه قبل از غذا مقداری از آب آن بنوشید.
- پنجاه گرم برگ خشک تمشک را در یک لیتر آب بخیسانید بعد ۵ دقیقه بجوشانید و ۱۵ دقیقه نیز آن را دم کنید. آب آن را صاف و شیرین کرده و بین هر غذا یک فنجان بنوشید.
داروها:
- فلبامات
- کلونازپام
- گاباپنتین
- پریمیدون
- میدازولام
- لاکوزامید
- فنوباربیتال
- لوتیراستام
- بنزوباربیتال
- کاربامازپین
- استازولامید
- لاموتریژین
- اکس کاربازپین
- منیزیم سولفات
فعالیت:
- روزانه نیم ساعت فعالیت بدنی مناسب در حد تعریق کردن داشته باشید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم بدون مصلح پرهیز کنید.
نکته:
- چه زمانی باید به پزشک و اعصاب مراجعه کرد: صرع، حتی اگر همراه با تشنج باشد، الزاماً همیشه نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی نمی باشد. اما در صورت داشتن هر یک از این علائم باید با اورژانس تماس بگیرید: بیمار برای اولین بار دچار صرع یا تشنج شده باشد، صرع یا تشنج بیمار بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، تنفس بیمار دشوار شده باشد، راه رفتن بیمار پس از صرع مختل شده باشد، بیمار دو بار پشت سر هم دچار صرع شود، فرد بیمار به خود آسیب بزند، فرد مبتلا به بیماری قلبی، دیابت و یا دیگر بیماری‌ها بوده و یا باردار باشد.
- موضوع حائز اهمیت این است که حتماً باید تمام جزئیات حادثه و هرگونه مصرف الکل یا مواد مخدر را به اپراتور اورژانس اطلاع دهید. در صورت امکان از تشنج فرد فیلم بگیرید تا بتوانید آن را به پزشک نشان دهید.
- در چه صورتی کودکی که دچار تشنج شده است باید به اورژانس منتقل شود: کودک برای اولین بار است که دچار تشنج شده و یا مطمئن نیستید که دقیقاً چه اتفاقی افتاده است، تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، کودک پس از تشنج بیدار نشود و یا بسیار بدحال باشد، کودک پیش از تشنج بسیار بیمار بوده باشد، کودک بیش از یک تشنج را تجربه کند، چنانچه تشنج تب دار کمتر از ۵ دقیقه طول کشیده باشد در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید و قرار ملاقات تعیین کنید. تا حد ممکن جزئیات آن چه را که مشاهده کرده اید در اختیار پزشک قرار دهید.
- تشنج چگونه تشخیص داده می شود: سوابق پزشکی و دیگر علائم بیمار به پزشک برای تعیین آزمایش‌های ضروری کمک می کنند. این آزمایش‌ها عبارتند از: آزمایش خون و ادرار به منظور بررسی عفونت و یا وجود مواد سمی، نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز، آزمایش‌های تصویربرداری نظیر MRI و CT اسکن مغز.
- تشنج های تب دار در کودکان موقتی هستند. ممکن است کودک در طول زندگی خود فقط یک بار دچار این حالت شود و دیگر آن را تجربه نکند. همچنین ممکن است کودک هر چند روز تا چند هفته یک بار دچار تشنج شود.
- تشنج های تب دار معمولاً باعث آسیب به مغز و یا افزایش احتمال صرع نمی شوند. این نوع تشنج ها معمولاً خانوادگی هستند و مشکل مزمن خاصی بوجود نمی آورند.
- توجه کنید که گاهی مواقع تشنج ها بدون علت رخ می دهند و هیچ عامل یا بیماری زمینه‌ای برای آنها شناسایی نمی شود. سیر تشنج ها (چه بدون صرع و چه همراه با صرع) به علت آنها بستگی داشته و ممکن است نیازمند درمان کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. امروزه می توان صرع را به طور موثری کنترل کرد.
- در صورتی که خود یا یکی از نزدیکان تان دچار تشنج شدید با پزشک تماس بگیرید. اگر چه تشنج ممکن است فقط یک بار در طول عمر رخ دهد با این حال گاهی مواقع می تواند نشان دهنده وجود یک بیماری خطرناک زمینه‌ای باشد که باید شناسایی شده و درمان شود.