شناخت دارو: عبارت است از اکسی کدون یک داروی ضددرد اپیوئیدی (مخدر) است که برای تسکین درد متوسط تا شدید به کار می رود. اکسی کدون مشتق نیمه صناعی کدئین است که بعنوان یک ضددرد مخدر قویتر و اعتیادآورتر از کدئین عمل میکند. قرص ها وکپسول های پیوسته رهش اکسی کدون، برای تسکین درد شدید در بیمارانی که به مدت طولانی  و حوالی ساعت مشخصی نیاز به داروی ضد درد دارند و یا کسانی که با سایر داروها درمان نشده اند، به کارمی رود. قرص ها و کپسول های پیوسته رهش اکسی کدون، نباید برای تسکین دردی که با سایر داروها درمان می شود مصرف شوند. قرص و کپسول پیوسته رهش و محلول های تغلیظ شده را تنها باید برای درمان افرادی که نسبت به داروهای مخدر در آنها تحمل ایجاد شده بکار برد زیرا این دسته از افراد این نوع دارو را به مدت حداقل یک هفته مصرف کرده اند. اکسی کدون جزء دسته ای از داروها به نام ضد دردهای مخدر است که با تغییر طریقه پاسخگویی مغز واعصاب به درد به فعالیت می پردازد.

دسته دارویی:

• داروهای مسکن و ضد التهاب ها

فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:

• اکسی کدون به عنوان آگونیست ضعیف رسپتورهای اپیوئیدی مو، کاپا و دلتا در دستگاه عصبی مرکزی عمل میکند. اکسی کدون در درجه اول بر گیرنده اپیوئیدی نوع مو، که با گیرنده های G پروتئین جفت شده اند اثر گذاشته و به عنوان تنظیم کننده هم مثبت وهم منفی گذر سیناپسی از طریق پروتئین های G که پروتئین های افکتور(اثرگذار) را فعال می کنند، عمل میکند. اتصال داروی اپیوئیدی، تبدیل GTP به GDP را روی مجموعه پروتئین G  تحریک میکند. از آنجایی که سیستم اثرگذار آدنیلات سیکلاز بوده و cAMP  در قسمت داخلی غشای پلاسمایی واقع شده است، اپیوئید، cAMP داخل سلولی را با مهار آدنیلات سیکلاز کاهش می دهد. به دنبال آن، رهایش نوروترنسمیترهای درد مثل ماده P ، گابا ، دوپامین، استیل کولین و نورآدرنالین مهار می شود. اپیوئیدهایی مثل اکسی کدون همچنین رهایش وازوپرسین ، سوماتواستاتین، انسولین وگلوکاگون را مهار می کنند. اپیوئیدها ، کانال های کلسیمی وابسته به ولتاژ نوع N را می بندند (آگونیست های رسپتورکاپا) و کانالهای پتاسیمی جبرانی به سمت داخل وابسته به کلسیم را باز میکنند ( آگونیست های رسپتور مو و دلتا) . این امرمنجر به هایپرپلاریزاسیون و کاهش تحریک پذیری عصب میشود.اکسی کدون با اثر مستقیم بر مراکز تنفسی در ساقه مغز سبب تضعیف تنفسی می شود. می تواند حتی در تاریکی ایجاد میوز نماید. این دارو سبب کاهش حرکات همراه با افزایش تون در ماهیچه های دهانه معده ودئودنوم شود.
• اکسی کدون با اثر بر دستگاه قلبی عروقی سبب گشاد شدن رگ های محیطی (وازودیلاتاسیون) می شود که این مساله منجر به افت فشارخون وضعیتی و یا سنکوپ می گردد. تظاهرات رهایش هیستامین و یا گشاد شدن رگ های محیطی شامل خارش، برافروختگی ، قرمز شدن چشم ها ، تعریق و افت فشار وضعیتی است. اپیوئیدها همچنین ترشح هورمون های آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ، کورتیزول و هورمون لوتئینه کننده (LH) را مهار می کنند.جذب: دارای فراهمی زیستی 60-87% در مصرف خوراکی می باشد.
• حجم توزیع 6 L/Kg می باشد. میزان اتصال به پروتئین 45% است. متابولیسم از طریق کبدی و تشکیل دو متابولیت اکسی مورفون و نوراکسی کدون صورت میگیرد. اکسی کدون از طریق ترشح متابولیت ها در ادرار توسط کلیه از بدن حذف میشود. نیمه عمر حذف 5 ساعت است. کلیرانس داروی اکسی کدون برای بزرگسالان 0.8 لیتر دردقیقه است.

اشکال دارو:

• قرص

مقدار مصرف صحیح:

• دوز متداول برای درد: سریع رهش: بعنوان اولین ضددرد مخدر: 5-15 میلی گرم خوراکی هر4-6 ساعت، تبدیل از سایر اپیوئیدهای خوراکی: تفاوت های زیادی در قدرت داروهای مخدر بین بیماران مختلف و بین فرمولاسیونهای مختلف وجود دارد. درهنگام تغییر داروی بیماران از سایر اپیوئیدها به این دارو و یا هنگام تغییر از فرآورده های با رهایش کنترل شده، بهتر است دارو را با مقدار کمتر از حد نیاز تجویز نموده و داروی خنثی کننده اثر دارو نیز فراهم شود تا در صورت تجویز بیش از حد دارو بتوان مشکل (اوردوز) را حل کرد. توضیحات: دوز باید برای هر بیمار بصورت منحصر بفرد تعیین شود تا ضمن ایجاد بی دردی مناسب، ایجاد عوارض نامطلوب به حداقل برسد. به دلیل خطر اعتیاد، سوءاستفاده و استفاده نادرست، کمترین دوز موثر با کوتاهترین دوره که متناسب با اهداف درمانی هر بیمار باشد باید به کار برده شود. بیماران در 24-72 ساعت آغاز دارودرمانی و نیز پس از افزایش دوز به دقت از نظر سرکوب تنفسی پایش شوند.
• دوز متداول بزرگسال برای درد مزمن: قرص های پیوسته رهش 60 و80 میلی گرم، تک دوز بزرگتر از 40میلیگرم، دوز کل روزانه بیش از 80 میلی گرم و یا مصرف بیش از 100mg/5ml از محلول خوراکی  تنها محدود به بیمارانی است که نسبت به اپیوئید ها در آنها تحمل ایجاد شده است. پیوسته رهش: دوز شروع در بیمارانی که اولین تجربه اپیوئید را دارند و یا نسبت به اپیوئید تحمل ندارند: قرص اکسی کدون هیدروکلراید پیوسته رهش : 10میلی گرم خوراکی هر 12 ساعت، کپسول اکسی کدون پیوسته رهش: 9میلیگرم خوراکی هر 12 ساعت همراه با غذا، سریع رهش: دوز شروع در بیمارانی که اولین تجربه اپیوئید را دارند : 5-15 میلی گرم خوراکی هر 4-6 ساعت، دوز نگهدارنده: دوز باید هر 1-2 روزتا برقراری تعادل مناسب بین کنترل درد و واکنشهای نامطلوب داروی اکسی کدون تنظیم شود. هدف باید رسیدن به کمترین دوز موثر در کوتاهترین دوره متناسب با نیاز درمانی هر بیمار باشد.
• هم ارزی اکسی کدون هیدروکلرید با باز اکسی کدون: اکسی کدون هیدروکلرید 10 mg = باز اکسی کدون 9 mg، اکسی کدون هیدروکلرید 15 mg =  باز اکسی کدون 13.5 mg، اکسی کدون هیدروکلرید 20 mg =  باز اکسی کدون 18 mg، اکسی کدون هیدروکلرید 30 mg =  باز اکسی کدون 27 mg، اکسی کدون هیدروکلرید40 mg =  باز اکسی کدون 36 mg، توضیحات: مصرف دوزهای شروع بالاتر در بیمارنی که نسبت به اپیوئید تحمل ندارند میتواند منجر به سرکوب تنفسی کشنده با نخستین دوزشود. در انتخاب دوز شروع باید  درجه تحمل نسبت به اپیوئید، شرایط عمومی بیمار، وضعیت پزشکی ، نوع وشدت درد و ریسک فاکتورهای اعتیاد، سوءمصرف و انحراف از درمان را باید در نظر گرفت. بیمارانی که نسبت به اپیوئید در انها تحمل ایجاد شده کسانی هستند که به مدت یک هفته و یا بیشتر داروی اپیوئیدی را به شرح زیر دریافت کرده اند: مورفین خوراکی 60 میلیگرم در روز، فنتانیل ترانس درمال 125 میلیگرم در ساعت ، اکسی کدون خوراکی 30 میلیگرم در روز، هیدرومورفون خوراکی 8 میلیگرم در روز، اکسی مورفون خوراکی 25 میلیگرم در روز و یا دوز  ضددرد معادل از هر اپیوئید دیگر. استفاده از فرآورده های پیوسته رهش را باید محدود به بیمارانی کرد که درمان های جایگزین(ضد دردهای غیرمخدر و ضد دردهای مخدر سریع رهش) در آنها بی تاثیر بوده یا تحمل نشده و یا به هرنحو دیگری اثر ضد درد لازم را نداشته است. این فرآورده ها را نباید به صورت “استفاده در صورت درد” مصرف کرد و باید با روش ساعتی طی شبانه روز استفاده شوند. تبدیل دوز از سایر اپیوئیدها: باید با دقت و همراه با پایش دقیق صورت گیرد زیرا تفاوت بین فردی زیادی در پاسخ بیماران به اپیوئیدها وجود دارد.

عوارض جانبی دارو:

• اعتیاد , تشنج , عوارض گوارشی , نارسایی آدرنال , سوءمصرف مواد , سرکوب تنفسی تهدید کننده حیات , سندروم محرومیت در نوزادان , تداخل با بنزودیازپین ها یا سایر تضعیف کننده های دستگاه عصبی مرکزی , افت شدید فشار خون , علایم سندروم محرومیت.

تداخلات دارویی:

• پرگابالین , دوکسپین , متوکاربامول , هیدروکسی زین , کلردیازپوکساید , کلرفنیرامین , کلرال هیدراته , فنتانیل , برکسی پیپرازول , اریترومایسین , ریفامپین , فنی توئین , کاربامازپین , کتوکونازول , پنتازوسین , بوتورفانول , نالبوفین , داروناویر , سدیم اکسی بات , ریتوناویر , راساژیلین (رازاگیلین) , تاپنتادول , آدالیمومب , نلفیناویر , ریبوسیکلیب , آمینوگلوتتیماید , بوتالبیتال و استامینوفن , تریازولام , پرومازین , سکوباربیتال , تیپراناویر , استازولام , راملتون , آسناپین , نیکاردیپین , آپالوتامید , میبفرادیل , مولیندون , کوبیسیستات , دلاویردین , لترموویر , الاگولیکس , آلویموپان , اپیوم , تاسیملتئون , کاریپرازین , تولکاپون , ترولیندومایسین , لورلاتینیب , اکسی مورفون , کوآزپام , پاراآلدهاید , ات کلر وینول , کلرازپات , بنزهیدروکدون/استامینوفن , متاکسالون , اولیندومایسین , وکسلوتور , اتوتوئین.

موارد منع مصرف:

• ازدیاد حساسیت به این دارو و ترکیبات آن، شوک آنافیلاکسی , کنترل آسم برونشیال , سرکوب تنفسی قابل توجه , انسداد گوارشی , فلج روده ای.

شرایط نگهداری:

• در مکانی خشک و خنک به دور از نور خورشید و دسترسی کودکان نگهداری شود.

نکات مهم:

• اعتیاد، سوءمصرف و مصرف نابجا: قرصهای اکسی کدون هیدروکلرید، بیماران و سایر مصرف کنندگان را با خطر اعتیاد و سوءمصرف مواد مخدر مواجه می کند که می تواند منجر به مصرف بیش ازحد و مرگ شود. پیش از تجویز اکسی کدون در هر بیمارخطر ات ارزیابی شده و تمام بیماران به صورت منظم از نظر ایجاد عادات و شرایط، بررسی شوند.
• سرکوب تنفسی تهدید کننده حیات : سرکوب تنفسی شدید وکشنده می تواند با مصرف قرص های اکسی کدون روی دهد. بیمار از نظر سرکوب تنفسی به خصوص در شروع دارو درمانی و نیز به دنبال افزایش دوز پایش شود.
• بلع تصادفی دارو: بلعیدن اتفاقی حتی یک دوز از اکسی کدون هیدروکلرید به خصوص درکودکان میتواند کشنده باشد.
• سندروم محرومیت از مواد مخدر در نوزادان: استفاده طولانی مدت اکسی کدون در طول بارداری می تواند منجر به سندروم محرومیت در نوزادان شود که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می تواند کشنده باشد و نیازمند درمان طبق پروتکل های متخصصین نوزادان است. چنانچه نیاز به استفاده اپیوئید ها به مدت طولانی در طی بارداری می باشد به بیمار درباره این سندروم در نوزادان مشاوره های لازم داده شود.
• تداخل با مهارکننده های آنزیم سیتوکروم P450 3A4 : استفاده همزمان اکسی کدون با تمامی مهارکننده های آنزیم سیتوکروم P450 3A4 می تواند منجر به افزایش غلظت های پلاسمایی شده که سبب افزایش یا طولانی شدن اثرات نامطلوب شده و ممکن است باعث سرکوب تنفسی کشنده شود. بعلاوه، قطع یک القاکننده آنزیمی سیتوکروم P450 3A4 که همزمان با اکسی کدون مصرف می شده می تواند سبب افزایش سطح پلاسمایی اکسی کدون شود.
• مصرف همزمان اکسی کدون با بنزودیازپین ها یا سایر داروهای سرکوب کننده دستگاه عصبی مرکزی ازجمله الکل ، ممکن است منجر به آرام بخشی عمیق، سرکوب تنفسی ، کما و مرگ شود.
• استفاده همزمان از اکسی کدون با بنزودیازپین ها یا سایر سرکوب کننده های دستگاه عصبی مرکزی تنها در بیمارانی که درمان های جایگزین در آنها ناکافی است انجام شود. در اینصورت دوز و طول مدت مصرف را به حداقل مورد نیاز کاهش داده و بیماران از نظر علایم سرکوب تنفسی وآرام بخشی پایش شوند.
• اکسی کدون را دقیقا طبق دستور تجویز شده مصرف کنید. تمامی دستورالعمل های روی برچسب دارو را رعایت نمایید. اکسی کدون میتواند سبب آهسته شدن یا توقف تنفس به خصوص در اوایل مصرف دارو و یا پس از افزایش دوز شود. هرگز دارو را با مقادیر بیشتر یا دوره طولانی تر از آنچه برای شما تجویز شده مصرف نکنید. چنانچه دارو درد را به صورت مورد انتظار کاهش نمی دهد پزشک خود را در جریان قرار دهید.
• اکسی کدون می تواند وابستگی ایجاد کند. هرگز این دارو را در اختیار شخص دیگر به خصوص کسانیکه سابقه اعتیاد و سوءمصرف مواد دارند قرار ندهید. استفاده نادرست از داروهای مخدر میتواند منجر به اعتیاد، مصرف بیش از حد و مرگ به خصوص درکودکان و در اشخاصی که دارو را بدون تجویز پزشک مصرف می کند، شود.
• استفاده از سایر داروهای ضد درد مخدر که در طول روز و در زمان شخصی مصرف می کردید را با شروع اکسی کدون پیوسته رهش متوقف کنید.
• دارو را با غذا مصرف کنید.
• از شکستن، جویدن وخرد کردن قرص پیوسته رهش خودداری کنید. برای جلوگیری از بروز عارضه بالقوه کشنده، قرص را بصورت کامل ببلعید.
• داروی مایع را با سرنگ موجود همراه دارو و یا با یک قاشق مخصوص اندازه گیری دوز و یا با فنجان دارویی ، اندازه بگیرید. چنانچه هیچ وسیله اندازه گیری دوز در اختیار ندارید، آن را از داروخانه تهیه کنید.
• مصرف اکسی کدون را نباید بصورت ناگهانی متوقف کرد. به منظور کاهش تدریجی دوز، دستورات پزشک خود را رعایت کنید.
• هرگز قرص را به منظور استنشاق پودر و یا مخلوط کردن با مایع و تزریق وریدی، خرد نکنید. این کار می تواند منجر به مرگ شود.
• در دمای اتاق دور از رطوبت، گرما و نور نگهداری شود.
• میزان داروی مصرف شده از هر بسته جدید را به خاطر داشته باشید. اکسی کدون یک داروی مخدر است و شما باید از اینکه کسی داروی شما را بدون نسخه و یا بصورت نابجا مصرف می کند آگاه باشید.