شناخت دارو: عبارت است از انسولین یک هورمون است که توسط پانکراس (لوزالمعده) در خون ترشح می شود و با کاهش گلوکز خون، علائم بیماری را برطرف می سازد، موثرترین دارو مربوط به دیابت جوانان (وابسته به انسولین) است. همچنین برای دیابت بزرگسالان (غیر وابسته به انسولین) نیز تجویز می شود.
دسته دارویی:
- داروهای ضد دیابت
فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:
- انسولين ذخيره و متابوليسم كربوهيدرات ها، پروتئين و چربي ها را كنترل مي كند. انتقال فعال گلوكز را از غشاء سلولي بافت چربي و عضله افزايش مي دهد و موجب تبديل گلوكز و اسيد چرب آزاد داخل سلولي به شكل ذخاير گليكوژن و تري گليسيريد مي شود و همچنين تبديل گلوكز كبدي به گليكوژن را افزايش داده و خروج گلوكز از كبد را مهار مي كند. تزريق داخل وريدي انسولين با كاهش قند خون، ترشح هورمون رشد را تحريك مي كند.
- انسولين ذخيره و متابوليسم كربوهيدرات ها، پروتئين و چربي ها را كنترل مي كند. انتقال فعال گلوكز را از غشاء سلولي بافت چربي و عضله افزايش مي دهد و موجب تبديل گلوكز و اسيد چرب آزاد داخل سلولي به شكل ذخاير گليكوژن و تري گليسيريد مي شود و همچنين تبديل گلوكز كبدي به گليكوژن را افزايش داده و خروج گلوكز از كبد را مهار مي كند. تزريق داخل وريدي انسولين با كاهش قند خون، ترشح هورمون رشد را تحريك مي كند.
اشکال دارو:
- قرص، کپسول، آمپول
مقدار مصرف صحیح:
- با توجه به نیاز بیمار تجویز می شود که در فرم تزریقی آن طی 1 تا 4 مرحله در روز می باشد.
اثر دارو:
- 30 الی 60 دقیقه (نوع کوتاه اثر) و 1 الی 2 ساعت (نوع متوسط و طولانی اثر) پس از مصرف ظاهر می شود و باقی ماندن اثر دارو در بدن بستگی به مقدار و نوع انسولین دارد.
قبل از مصرف دارو:
- لازم است قبل از مصرف دارو، مواردی مثل سابقه هرگونه حساسیت به این دارو و مصرف داروهای دیگر را با پزشک خود در میان بگذارید.
عوارض جانبی دارو:
- احساس ضعف، عرق کردن، افزایش بافت چربی در محل تزریق و احساس سوزش در این منطقه است. همچنین مصرف بیش از حد این دارو خطر مسمومیت در فرد را بالا می برد و با دیدن علائم کاهش خون مثل: گرسنگی، لرز، سردرد، غش، تعریق و بروز اختلال در هوشیاری بهتر است از مواد قندی استفاده کنند. به عبارت دیگر عوارض انسولین عبارت است از:
- افت شدید قند خون
- افزایش وزن در ابتدای مصرف
- تشکیل اسکار یا بافت گوشتی در محل تزریق‌های متوالی
- راش پوستی در محل تزریق یا در موارد نادر روی کل بدن
- سفت شدن ناگهانی گلو در افراد مبتلا به آسم یا بیماری‌های ریوی که انسولینِ استنشاقی مصرف می‌کنند.
تداخلات دارویی:
- بلوك كننده هاي بتاآدرنژيك ممكن است سبب بالا رفتن قند خون يا كاهش قند خون شود. بلوك كننده هاي اختصاصي بتايك كمتر عوارض فوق را ايجاد مي كنند ولي مي توانند علائم كاهش قند خون را مخفي كنند. كورتيكواستروئيدها اثرات انسولين را خنثي مي كنند. بنابراين تنظيم مقدار مصرف دارو لازم مي باشد.
موارد منع مصرف:
- در اسهال، فلج معده، انسداد روده، استفراغ و ديگر شرايطي كه سبب عدم جذب غذا مي شود و يا شرايطي كه موجب كاهش قند خون مي شود مانند بي كفايتي آدرنال و هيپوفيز نبايد مصرف شود.
شرایط نگهداری:
- شرایط نگهداری انسولین های مختلف، متفاوت می باشد. ویال های معمولی انسولین همیشه باید در یخچال نگهداری شود ولیویال انسولین قلمی پس از باز شدن معمولاً تا یکی دو هفته قابل استفاده هستند (در دمای ۲۵درجه، دور از گرما و نور مستقیم). جزئیات دقیق نگهداری انسولین را به طور کامل در بروشور موجود در بسته بندی آن مطالعه نمایید و یا سوالات خود را از داروسازتان بپرسید.
انواع داروهای انسولین:
- همه انواع داروهای انسولین، اثر مشابهی با کاهش و افزایش هورمون تولید شده در بدن دارند. از نظر مدت زمان شروع و تداوم تأثیر انسولین، انواع مختلفی از آن برای درمان دیابت تولید می‌شوند که عبارتند از:
- انسولین سریع الاثر: تأثیر آن حدود ۱۵ دقیقه پس از تزریق آغاز می‌شود و یک ساعت بعد به بالاترین میزان اثر خود می‌رسد و تا ۲ الی ۴ ساعت بر بدن اثر دارد. این نوع انسولین، معمولاً قبل از غذا و همراه با انسولین بلند مدت استفاده می‌شود.
- انسولین کوتاه اثر: اثر آن حدود ۳۰ دقیقه بعد از استفاده آغاز می‌شود، ۲ الی ۳ ساعت بعد به حداکثر میزان خود می‌رسد و ۳ الی ۶ ساعت فعال است. قبل از غذا و همراه با انسولینِ با اثر طولانی تزریق می‌شود.
- انسولین با عملکرد متوسط: ۲ الی ۴ ساعت پس از مصرف آغاز به فعالیت می‌کند که ۴ تا ۱۲ ساعت به نقطه اوج خود می‌رسد و اثر آن از ۱۲ تا ۱۸ ساعت ادامه پیدا می‌کند. اغلب از این نوع انسولین، دو بار دو روز و همراه با انسولین سریع‌الاثر استفاده می‌شود.
- انسولین با اثر طولانی: اثرگذاری آن چند ساعت پس از تزریق شروع می‌شود و تا حدود ۲۴ ساعت ادامه دارد. در صورت لزوم همراه با نوع سریع‌الاثر یا کوتاه‌مدت مصرف می‌شود.
- انسولین NPH: انسولین NPH که به نام ایزوفان هم نام دارد، سرعت عملکرد متوسطی دارد و معمولاً یک یا دو بار در روز تزریق می‌شود. شروع اثر اغلب ۹۰ دقیقه پس از تزریق آغاز خواهد شد، بیشترین تأثیر آن ۶ تا ۱۰ ساعت پس از تزریق است و تا 16 ساعت ادامه دارد. انسولین NPH معمولاً همراه با نوعی داروی سریع‌الاثر تجویز می‌شود. اثرات جانبی رایج این دارو عبارتند از: کاهش قند خون، درد یا تغییرات پوست در محل تزریق، کاهش پتاسیم خون، واکنش‌های آلرژیک، استفاده از این دارو در دوران بارداری، برای جنین زیاد مضر نیست. انسولین NPH دو نوع انسانی و خوکی دارد.
- انسولین رگولار: انسولین رگولار (Regular Insulin)، اسامی دیگری مانند انسولینِ طبیعی و انسولینِ محلول هم دارد. این نوع انسولین در درمان مشکلات نام برده کاربرد دارد: دیابت ملیتوس نوع ۱ و نوع ۲، دیابت بارداری، عوارض ناشی از دیابت مانند کتواسیدوز دیابتی و سندرم هایپراسمولار هیپرگلایسمیک (Hyperosmolar Hyperglycemic States) همراه با گلوکز برای درمان افزایش سطح پتاسیم خون، معمولاً به صورت تزریق زیرپوستی و گاهی با تزریق درون رگی یا عضلانی استفاده می‌شود. اثر آن پس از ۳۰ دقیقه قابل مشاهده است و تا ۸ ساعت ادامه پیدا می‌کند. مصرف آن در بارداری، تقریباً عارضه‌ای به دنبال ندارد. از گاو، خوک، انسان و یا روش‌های نوترکیب تولید می‌شود. عوارض انسولین رگولار مشابه نوع NPH است.
- انسولین نوروپید: نوورپید (Novorapid)، برای درمان دیابت نوع ۱ تجویز می‌شود. تزریق معمولاً به صورت زیر جلدی در نواحی شکم، ران، بالای دست، شانه یا باسن تزریق است. محل تزریق باید هر بار تغییر کند. نوورپید معمولاً دقیقا قبل از صرف غذا و کمتر پس از آن مصرف می‌شود. این دارو عموماً در کنار یک انسولین با سرعت اثر متوسط یا طولانی کاربرد دارد. نوورپید بسیار شبیه به انسولینِ تولیدی بدن، اما سریع‌تر از آن عمل می‌کند. شایع‌ترین عارضه نوورپید افت قند خون است.
- انسولین لانتوس: لانتوس (Lantus)، انسولینی از نوع آنالوگ، انسانی و با اثر طولانی است که معمولاً روزی یک بار و هنگام خواب تزریق می‌شود، اما برخی بیماران تزریق را صبح انجام می‌دهند. این دارو معمولاً فاقد یک بازه اوج یا پیک اثر است و طی ۲۴ ساعت پس از تزریق، تأثیری پایدار دارد.
- انسولین نوومیکس: انسولین نوومیکس (Novomix Insulin)، به صورت زیر جلدی در نواحی شکم، ران، کتف یا زیر گردن تزریق می‌شود. نوومیکس ترکیبی از دو نوع انسولین زیر است: انسولین آسپارت، محلول و سریع الاثر، پروتامین کریستالیزه با سرعت اثر متوسط، نسبت این دو جزء به یکدیگر سه نوع نوومیکس را می‌سازد که موارد استفاده از آن‌ها عبارتند از: نوومیکس ۳۰ : قابل استفاده در بیماران بالای ۱۰ سال، نوومیکس ۵۰ : فقط در افراد بالای ۱۸ سال مجاز است، نوومیکس ۷۰ : مانند دوز ۵۰، برای بیماران بالای ۱۸ سال مصرف می‌شود.
- انسولین لومیر: لومیر (Levemir)، نوعی انسولین آنالوگ، بلند اثر و انسانی است که معمولاً دو بار در روز تزریق می‌شود. اثر آن بلافاصله پس از تزریق شروع خواهد شد و تا ۲۴ ساعت ادامه می‌یابد. عوارض رایج مصرف لومیر عبارتند از: حساسیت پوستی، افت قند خون، لیپودیستروفی (Lipodystrophy)، سندرمی که بدن فرد مبتلا به آن قادر به تولید و ذخیره بافت چربی نیست. راش پوستی، خارش پوست.
روش مصرف انسولین:
- دو راه عمده برای استفاده از انسولین، روش تنفسی و تزریقی هستند که با ابزارهای مختلفی انجام می‌شوند:
- سرنگ: سرنگ‌های انسولین، در سه سایز 3/0، 5/0 و ۱ میلی‌لیتری تولید می‌شوند. طول سرنگ بین ۶ تا ۸ میلی‌متر است و اندازه مناسب آن را پزشک معالج تجویز خواهد کرد. استفاده از این سرنگ‌ها در گذشته رایج‌تر بود.
- قلم: قلم نسبت به سرنگ کاربرد ساده‌تر و بیشتری دارد و در دو نوع یک‌بار مصرف و چندبار مصرف تولید می‌شود. نوع یک‌بار مصرف از قبل دارای میزان مشخصی از دارو است. بنابراین در صورت عدم استفاده تا یک ماه، باید حتما در یخچال نگهداری شود. طول این قلم‌ها بین ۴ تا 7/12 میلی‌متر است و معمولاً استفاده از سرنگ‌هایی با اندازه ۴ تا ۵ میلی‌متر توصیه می‌شود.
- پمپ: یک دستگاه کوچک و قابل برنامه ریزی است که بیرون از بدن و معمولاً روی شکم قرار می‌گیرد. پمپ انسولین، طوری برنامه ریزی شده است که این دارو را از طریق یک تیوب (لوله باریک) پلاستیکی وارد بافت چربی (معمولاً شکم) کند. فقط انسولینِ سریع‌الاثر با این دستگاه استفاده می‌شود. پمپ، سنسوری دارد که با اندازه‌گیری متناوب قند خون، دوز مناسب دارو را وارد بدن می‌کند. استفاده از این روش برای همه مبتلایان به دیابت مناسب نیست. دستگاه دارای یک سرنگ یا کانولا است که برای تزریق انسولین، زیر پوست قرار می‌گیرد و هر دو یا سه روز یک بار تعویض می‌شود.
- انسولین استنشاقی: از انواع انسولینِ سریع‌الاثر است که با استفاده از اسپری و تنفس عمیق، به سمت ریه کشیده می‌شود. استفاده از انسولینِ استنشاقی جدیدترین روش مصرف این دارو است و هنوز میزان اثر و عوارض آن به خوبی شناخته نشده‌اند.
نکات مهم:
- در دوران بارداري و شيردهي ممكن است نياز به انسولين تغيير كند، بنابراين كنترل قند خون لازم مي باشد.
- در كودكان قبل از سن بلوغ و افراد مسن به دليل حساسيت بيشتر به انسولين، خطر پايين آمدن قند خون بيشتر است.
- سرنگ مناسب براي تعيين مقدار مصرف دقيق انسولين بايد انتخاب شود، محل تزريق دقيقاً مشخص شده و در تزريقات مكرر محل تزريق تغيير داده شود.
- با تغيير رژيم غذايي، فعاليت بدني يا بيماري نياز به انسولين تغيير مي كند.