Prolactin (پرولاکتین): عبارت است از آزمایش پرولاکتین با هدف بررسی اختلالات ناباروری در زنان و مردان تجویز می‌شود. پرولاکتین (که با نام PRL نیز شناخته می‌شود)، البته این تنها یکی از کاربردهای این آزمایش خون است. میزان پرولاکتین می‌تواند بر سیکل پریودی زنان نیز تاثیرگذار باشد. با بالا رفتن سطح آن احتمال ترشح شیر در زنانی که باردار نیستند، وجود دارد. آزمایش پرولاکتین، سطح هورمونی به همین نام را در خون اندازه‌گیری می‌کند. هورمون پرولاکتین در زنان و مردان تولید می‌شود، اما پرولاکتین خون در زنان باردار بیشتر است. این هورمون مسئول ترشح شیر است، به همین دلیل به آن هورمون شیر نیز گفته می‌شود. بزرگ شدن سینه‌ها نیز به دلیل وجود این هورمون است. غده هیپوفیز این هورمون را در بدن ترشح می‌کند. هورمون پرولاکتین بر ترشح سایر هورمون‌های جنسی مثل استروژن و پروژسترون نیز موثر است. این هورمون همچنین در متابولیسم، عملکرد سیستم ایمنی و پانکراس نقش دارد.

میزان طبیعی:

• مقدار نرمال آزمایشپرولاکتین خون در زنان بالای ۱۹ سال بین ۴ تا ۳۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر، در زنان حامله بین ۲۰ تا ۴۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر و در مردان کمتر از ۱۷ نانوگرم بر دسی‌لیتر است. اگر مقدار هورمون پرولاکتین از ۲۰۰ تا ۳۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر بیشتر شود، غیرطبیعی است. در این حالت فرد دچار هایپرپرولاکتینمی است البته این تعریف برای مردان و زنان غیر باردار صادق است زیرا در زنان باردار هورمون پرولاکتین به طور طبیعی بالا است. ورزش، استرس، تحریک پستان، بارداری و تحریک شیردهی می‌تواند به طور ناگهانی باعث افزایش هورمون پرولاکتین شود. در زمان خواب نیز سطح هورمون پرولاکتین بسیار افزایش پیدا می‌کند و به سطح  پرولاکتین موجود در خون مادر باردار می‌رسد.

علائم Prolactin (پرولاکتین) بالا در مردان و زنان:

1. نازایی
2. کاهش میل جنسی
3. کاهش تراکم استخوان‌ها

علت کمبود پرولاکتین (Prolactin):

• تخریب هیپوفیز در اثر تروما (Trauma)
• سندروم شی هان (Shihan syndrome). در این بیماری زنان هنگام زایمان خون زیادی را از دست می‌دهند.

علت بالا بودن پرولاکتین (Prolactin):

• کم‌کاری تیروئید
• علائم بروز یائسگی
• مشکلات روانی جدی
• آمنوره (amenorrhea)
• یماری‌های مزمن کلیه و کبد
• تومورها و بیماری‌های آسیب‌زننده به غده هیپوفیز
• سندروم زین خالی (Empty sella syndrome)
• انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومورهای نزدیک هیپوفیز
• در بعضی مواقع هیچ علت و اختلالی برای افزایش هورمون پرولاکتین یافت نمی‌شود

نکته:

• نقش پرولاکتین در تخمک‌گذاری چیست؟پرولاکتین با مکانیسم‌های زیر بر تخمک‌گذاری اثر می‌گذارد: هورمون پرولاکتین با افزایش گیرنده‌های LH روی جسم زرد باعث تولید پروژسترون می‌شود. با مهار ترشح برخی هورمون‌ها در اواسط سیکل و توقف افزایش LH باعث مهار یا کاهش تخمک‌گذاری می‌شود. هورمون پرولاکتین باعث مهار ترشح GnRH شده و به دنبال آن باعث کاهش تولید FSH و LH می‌شود و سطح استروژن و پروژسترون کاهش یافته و منجر به ایجاد هایپوگونادیسم (hypogonadism) می‌شود. همچنین تولید آندروژن آدرنال (Adrenal androgens) را تحریک می‌کند و باعث افزایش وزن، عدم تخمگ گذاری و پرمویی می‌شود.
• وظایف Prolactin چیست؟ این هورمون در بسیاری از عملکرد‌های بدن نقش دارد امادو وظیفه اصلی آن شامل موارد زیر است: انجام فرآیند شیردهی، بهبود غدد پستانی در بافت پستان و تولید شیر مادر، پرولاکتین موجب رشد آلوئول پستانی (Aveous) می‌شود که نوعی بافت خاص در پستان است و در آن شیر تولید می‌شود. این هورمون، سلول‌های آلوئول پستان را تحریک می‌کنند تا اجزای شیر مانند موارد زیر را تولید کنند: لیپیدها (تامین‌کننده انرژی نوزاد، شامل اسید‌های چرب ضروری و کلسترول)، لاکتوز (قند شیر)، کازئین (Casein): نوعی پروتئین شیر است. با زایمان مادر، پروژسترون خون کاهش می‌یابد که نتیجه آن، افزایش گیرنده‌های پرولاکتین در سلول‌های آلوئولی پستان است. با افزایش این گیرنده‌ها، پرولاکتین می‌تواند تاثیر بیشتری بر سلول‌های تولید‌کننده شیر (آلوئولی) بگذارد؛ بنابراین، شیر از طریق نوک پستان ترشح می‌شود که به آن فرایند شیردهی می‌گویند. در حالت طبیعی، پس از زایمان، سطح پرولاکتین مدام بالا نمی‌ماند و بسته به تغذیه نوزاد متغیر است. زمانی‌که نوزاد گرسنه است، با مکیدن پستان مادر، موجب ترشح این هورمون و تولید و خروج شیر از بدن مادر می‌شود. تا زمانی که کودک به شیر خوردن ادامه دهد، پرولاکتین در سطح بالا باقی می‌ماند. وقتی کودک سیر می‌شود و از مکیدن خودداری می‌کند، سطح هورمون ذکر‌شده دوباره کاهش می‌یابد و تولید شیر کم می‌شود. اگر مادری بیش ‌از یک تا دو هفته به کودک خود شیر ندهد، سطح پرولاکتین بدن او، مانند زنان غیرباردار پایین می‌آید. به این اتفاق در اصطلاح خشک‌شدن شیر مادر می‌گویند.
• پرولاکتین در آزمایش خون چیست؟ همانطور که گفته شد،پرولاکتین هورمونی است توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح شده و سطح آن توسط هورمون‌هایی مانند دوپامین (Dopamine) کنترل می‌شود. سطح این هورمون در دوران بارداری افزایش یافته و منجر به ترشح شیر از پستان‌ها خواهد شد. پرولاکتین نرمال در بدن زنان باعث می‌شود تا چرخه قاعدگی منظمی داشته باشند. در مردان نیز سطح این هورمون بر میزان تولید اسپرم تاثیرگذار است.
• چرا آزمایش پرولاکتین خون تجویز می‌شود؟ آزمایش پرولاکتینبرای ارزیابی موارد زیر انجام می‌شود: برای بررسی عود تومور هیپوفیز به طور دوره ای چک می‌شود. در پیگیری کاهش تستوسترون در مردان ارزیابی می‌شود. بررسی  ماکروپرولاکتینمی (Macroprolactinemia) بررسی علت ناباروری، شک به بالا بودن پرولاکتین، به طور معمول، مردان و زنان غیر باردار ردپای کمی از پرولاکتین در خون خود دارند. هنگتمی که سطح آن بالا باشد، می‌تواند ناشی از این موارد باشد: پرولاکتینوما (تومور خوش خیم غده هیپوفیز که بیش از حد پرولاکتین تولید می‌کند)، بیماری های تحت تأثیر هیپوتالاموس (بخشی از مغز که غده هیپوفیز را کنترل می‌کند)، بی اشتهایی (اختلال خوردن)، داروهایی که برای درمان افسردگی و روان پریشی و فشار خون بالا استفاده می‌شوند، آسیب یا تحریک قفسه سینه (به عنوان مثال، جای زخم، زونا یا حتی سینه ای که خیلی سفت است)، همچنین بیماری کلیوی و نارسایی کبدی و سندرم تخمدان پلی کیستیک (عدم تعادل هورمونی که تخمدان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد) همگی می‌توانند بر توانایی بدن در حذف پرولاکتین تأثیر بگذارند.
• شرایط آزمایش پرولاکتین چیست؟ در صورتی که قبل از آزمایش بیمار دارو مصرف کند باید در برگه آزمایش نوع دارو مصرفی ذکر شود. قبل از انجام آزمایش بیمار باید از استرس، ورزش، هیجان، استفاده از لباس تنگ در ناحیه سینه، تحریک پستان و استفاده از سوتین خودداری کند. همچنین بهتر است بدانید که آزمایش پرولاکتین ناشتا انجام می‌شود.
• بهترین زمان انجام آزمایش پرولاکتین: پیشنهاد می‌شود نمونه آزمایش۳ یا ۴ ساعت پس از بیدار شدن از خواب شامگاهی گرفته شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی دارد.
• آیا آزمایش پرولاکتین در پریودی انجام می‌شود؟آزمایش پرولاکتین در پریودی محدویتی ندارد. برخی پزشکان با توجه به وضعیت بیمار، ممکن است انجام این تست را در روزهای دوم و سوم پریودی تجویز کنند.
• چه مواد غذایی باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند؟ مواد غذایی زیر می‌توانند مقدار پرولاکتین و سایر هورمون‌های دخیل در تولید شیر مادر را افزایش دهد: زردآلو؛ حاوی مواد مغذی ضروری مانندویتامین A و C، فیبر غذایی و پتاسیم است؛ درنتیجه، تولید شیر مادر را افزایش می‌دهد. خرما، مارچوبه؛ حاوی فیبر، فیتواستروژن (Phytoestrogens)، اسید فولیک، انواع ویتامین‌ها و تریپتوفان (Tryptophan) است که ترشح هورمون تولید‌کننده شیر را بالا‌تر می‌برد. برنج قهوه‌ای؛ کربوهیدات پیچیده است که نقش مهمی در تامین انرژی دارد؛ همچنین، سطح سروتونین(serotonin) را در مغز بالا می‌برد تا تولید پرولاکتین افزایش یابد. ماهی سالمون؛ حاوی اسید‌های چرب ضروری و اسید چرب امگا ۳ که هردو برای تولید‌ هورمون‌های موثر در شیردهی لازم اند. جایگزین کردن برنج سفید با قهوه‌ای، راه مناسبی برای افزایش پرولاکتین و توان شیردهی است.
• چه مواد غذایی موجب کاهش پرولاکتین می‌شوند؟ غذا‌هایی که موجب کاهش این هورمون می‌شوند معمولا حاوی روی هستند. از‌جمله مواد غذایی حاوی روی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: صدف‌های خوراکی، گوشت گاو، گوشت بوقلمون، لوبیا، به ‌منظور کاهش این هورمون، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین B۶ را فراموش نکنید. این ویتامین با افزایش ناقل عصبی دوپامین (Dopamine)، سطح هورمون ذکر‌شده در خون را کاهش می‌دهد. مواد زیر حاوی ویتامین ‌۶‌B هستند: موز، سیب ‌زمینی، ماهی آزاد، مرغ، اسفناج، مواد پروتئینی، آووکادو، موز، پسته و سایر موارد، منبع مناسبی برای ویتامین B۶ هستند.
• عوارض پرولاکتین بالا چیست؟ در زنان باردار یا شیرده، سطوح بالای پرولاکتین معمولا طبیعی است و مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. در مردان و زنان غیرباردار و غیرشیرده، می‌تواند باعث بروز عوارض و مشکلاتی در بدن شود. برخی عوارض هایپوپرولاکتینمی، در زنان و مردان یکسان است. این عوارض شاملتولید شیر و ترشحات نوک سینه، سردرد و تغییرات در بینایی است. سایر علائم بسته به اینکه زن یا مرد هستید، می‌تواند متفاوت باشد؛ ممکن است با گذراندن دوره یائسگی، علائم در زنان تغییر کند. یائسگی، دوره‌ای از زندگی زنان است که قاعدگی آن‌ها متوقف شده و دیگر نمی‌توانند باردار شوند. این دوره معمولا از سن ۵۰ سالگی آغاز می‌شود. از عوارض هایپرپرولاکتینمی میتوان به سردرد و مشکلات بینایی اشاره کرد. از عوارض پرولاکتین بالا در مردان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بزرگ‌شدن سینه، کاهش میل جنسی، ترشحات نوک پستان، اختلال در نعوظ، کاهش مو‌های بدن، سطوح پایین تستوسترون، زنانی که یائسه نیستند ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند: قاعدگی‌های نامنظم و ناباروری، خشکی واژن، حساسیت ناحیه سینه، یائسگی زودرس، تولید شیر در صورت عدم بارداری یا شیردهی، در زنان یائسه، ممکن است تا زمانی که وضعیت جدی نشده، عوارضی بروز نکند. افزایش پرولاکتین در شرایط جدی‌تر غالبا باعث بروز کم‌کاری تیروئید در دوران یائسگی می‌شود.
• عوارض کاهش پرولاکتین در بدن چیست؟ به‌طور طبیعی، سطح این هورمون در بدن انسان پایین است مگر‌اینکه باردار یا شیرده باشید. از عوارض کمبود پرولاکتین می‌توان به عدم تولید شیر و یا تولید اندک آن پس از زایمان اشاره کرد؛ این حالت، غالبا به دلیل اشکال در هیپوفیز رخ می‌دهد. وجود اختلال در این غده می‌تواند موجب کم‌کاری آن و درنهایت کاهش مقدار Prolactin شود. اکثر افرادی که دچار کمبود این هورمون هستند، عارضه پزشکی خاصی را تجربه نمی‌کنند. هرچند برخی شواهد نشان می‌دهد که این کمبود ممکن است پاسخ‌های ایمنی به برخی عفونت‌ها را کاهش دهد.
• بیماری‌های تاثیر‌گذار در نتیجه تست پرولاکتین: از آزمایش پرولاکتین برای تعیین سطح این هورمون در خون استفاده می‌شود. ممکن است برخی بیماری‌ها مانند موارد زیر برنتیجه این تست تاثیر بگذارند: پرولاکتینوما(Prolactinoma)؛ توموری خوش‌خیم (غیر سرطانی) در غده هیپوفیز، سایر تومور‌های غده هیپوفیز، بیماری‌های کلیوی، کم‌کاری تیروئید، تشنج‌ها در بیماری صرع، زونا (به‌ویژه در صورت ایجاد راش یا تاول در ناحیه سینه)، کم‌کاری هیپوفیز (نوعی بیماری نادر که در آن، یک یا چند هورمون هیپوفیز کمتر از حد طبیعی ترشح می‌شوند)؛ این بیماری معمولا زمانی ایجاد می‌شود که فشاری غیر عادی بر غده هیپوفیز وارد شود یا این غده آسیب دیده باشد.
• هایپرپرولاکتینمی(Hyperprolactinemia): علاوه‌بر بیماری‌های ذکر شده، برخی عوامل دیگر مانند موارد زیر، می‌توانند میزان این هورمون را به طور موقت و خفیف، افزایش داده و بر نتیجه تست شما تاثیر بگذارند: ورزش، استرس روانی یا فیزیکی، خوردن یک وعده غذایی، رابطه جنسی، تحریک نوک پستان، آسیب به ناحیه‌ای از قفسه سینه، فشار جسمی و روانی موجب افزایش سطح پرولاکتین بدن می‌شود.