FBS (قند خون ناشتا): عبارت است از FBS در آزمایش خون به معنی قند خون ناشتا بوده و مخفف عبارتFasting Blood Sugar است. در بعضی از آزمایشگاه ها بجای FBS از عبارتFPG استفاده می شود که به معنای قند پلاسمای ناشتا و مخفف عبارت Fasting Plasma Glucose است. هدف از این آزمایش، سنجش میزان گلوکوز خون است. گلوکز همان قند خون بوده که نوعی کربوهیدرات است و توسط سلول ها و به عنوان یک منبع انرژی مصرف می شود. سلول های بدن (بجز مغز و گلبول های قرمز) با کمک هورمونی به نام انسولین، گلوکز خون را مصرف می کنند. در بیماران مبتلا به دیابت یا مرض قند، انسولین به میزان کافی تولید نمی شود و یا انسولین تولید شده عملکرد مناسبی ندارد و سلول های بدن نمی توانند با استفاده از آن، قند موجود در خون یا همان گلوکز را جذب و مصرف کنند و بنابراین قند خون افزایش پیدا می کند. همانطور که از اسم این آزمایش پیداست، فرد باید پیش از انجام آزمایش حداقل به مدت 8 ساعت ناشتا باشد و هیچ چیز جز آب مصرف نکرده باشد. در این آزمایش باید خون از ورید گرفته شود، بنابراین این آزمایش نباید با سنجش خون با گلوکومتر جایگزین گردد.
میزان طبیعی:
- اگر در آزمایش قند خون،FBS از 100 میلی گرم در دسی لیتر بیشتر شد به معنی افزایش قند خون می باشد که علل مختلفی دارد.
- میزان نرمال FBS در آزمایش خون در یک فرد بالغ 70 تا 100 میلی گرم در دسی لیتر می باشد. حتماً باید قند خون ناشتا تحت شرایطی که گفته شد اندازه گیری شود تا نتایج حاصل از آن قابل اعتماد باشد.
- اگر FBS بین 100 تا 125 میلی گرم در دسی لیتر باشد به آن وضعیت پیش دیابتی یا پره دیابت گفته می شود.
- اگر FBS بیشتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد یعنی بیمار به دیابت مبتلاست (حتماً آزمایش باید 2 بار تکرار گردد و صرفاً با یک بار بالا بودن نباید برچسب دیابتی بودن به بیمار زد).
- قبل از صبحانه: افراد بدون دیابت زیر 70 الی 99 میلی گرم در دسی لیتر و افراد دیابتی 80 الی 130 در دسی لیتر.
- قبل از ناهار، شام و تنقفلات: افراد بدون دیابت زیر 70 الی 99 میلی گرم در دسی لیتر و افراد دیابتی 80 الی 130 میلی گرم در دسی لیتر.
- دو ساعت بعد از خوردن غذا: افراد بدون دیابت زیر 140 میلی گرم در دسی لیتر و افراد دیابتی زیر 180 میلی گرم در دسی لیتر.
علائم FBS پایین:
- ضربان قلب نامنظم
- خستگی
- پوست رنگ پریده
- لرز
- اضطراب
- تعریق
- گرسنگی
- تحریک پذیری
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی لب، زبان یا گونه
- گیجی
- اختلالات بینایی
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
علائم FBS بالا:
- خستگی زیاد
- کاهش وزن، حتی اگر بیشتر از قبل غذا میخوردید (دیابت نوع یک)
- احساس گزگز، درد یا بی حسی در دست و یا پاها (دیابت نوع دو)
- احساس گرسنگی زیاد (حتی در حین غذا خوردن)
- مشکلات بینایی نظیر تاری دید
- تکرر ادرار
- احساس تشنگی شدید
- زخم، کبودی که به کندی التیام می یابد.
علت افزایش قند خون (FBS):
- اختلالات پانکراس یا لوزالمعده از جمله سرطان پانکراس، تومورها و التهاب پانکراس یا پانکراتیت.
- سندرم کوشینگ
- اختلالات غده تیروئید از جمله هیپرتیروئیدی یا پرکاری تیروئید
- شرایط استرس نظیر سوختگی، عمل های جراحی، تروما، سکته مغزی و قلبی
- تغذیه وریدی یا TPN
- عفونت ها
- افزایش هورمون رشد و آکرومگالی
- داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند نظیر کورتیکواستروئیدها، داروهای ادرارآور یا دیورتیک ها، آسپیرین، داروهای ضد بارداری خوراکی (OCP)، داروهای ضد جنون (آنتی سایکوتیک ها)، لیتیوم، فنی توئین، اپی نفرین، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA)، هورمون ها.
علت کاهش قند خون (FBS):
- پایین بودن FBS در آزمایش قند خون معمولاً رخ نمی دهد. با این حال در بعضی موارد ممکن است که مقدار آن از 70 میلی گرم در دسی لیتر کمتر شود که در این صورت بیمار به هیپوگلیسمی مبتلاست. البته این وضعیت معمولاً مزمن نیست و بصورت گذرا ایجاد شده است.
- مصرف بیش از حد انسولین: این وضعیت یکی از شایع ترین دلایل کاهش قند خون است. بیماران دیابتی که انسولین مصرف می کنند در صورتی که بیش از حد تجویز شده انسولین تزریق کنند یا پس از تزریق انسولین، وعده غذایی خود را مصرف نکنند و یا ورزش شدید انجام دهند ممکن است دچار افت قند خون شوند.
- سوء تغذیه و گرسنگی شدید
- کم کاری غده هیپوفیز
- کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی
- بیماری آدیسون یا کم کاری آدرنال
- بیماری های کبدی
- سوء مصرف الکل
- تومور انسولینوما که نوعی تومور پانکراس است که با تولید بیش از حد انسولین باعث افت قند خون می شود.
- بیماری های کلیوی
نکته:
- بسیاری از افراد در خانه با استفاده از دستگاه گلوکومتر اقدام به سنجش قند خون خود می کنند. باید بدانید که این روش با آزمایش قند خون ناشتا تفاوت هایی دارد. در روش سنجش قند خون با گلوکومتر، فرد ناشتا نیست و در هر زمانی از شبانه روز این کار را انجام می دهد. اما در آزمایش خون FBS فرد حتماً باید ناشتا باشد، یعنی حداقل 8 ساعت پیش از انجام آزمایش از مصرف هرگونه ماده غذایی بجز آب خودداری کرده باشد. در گلوکومتری، قند خون مویرگ های انتهایی انگشتان سنجیده می شود. در این روش فرد با استفاده از یک لانست یا سوزن، برش کوچکی بر روی نوک انگشت خود ایجاد کرده و یک قطره خون را روی کیت مخصوص دستگاه گلوکومتر ریخته و بلافاصله قند خون وی توسط دستگاه گلوکومتر سنجیده می شود. اما در آزمایش FBS، خون وریدی توسط سرنگ و مستقیم از ورید مرکزی دست گرفته شده و درون لوله آزمایش ریخته می شود و قند خون توسط دستگاهی مخصوص که به مراتب دقیق تر از گلوکومتر خانگی است، سنجیده می شود.
- هدف اصلی از چک کردن FBS در آزمایش خون بررسی ابتلای بیمار به دیابت قندی (نوع 1 یا نوع 2) می باشد. در واقع این آزمایش یک نوع آزمایش غربالگری و ابتدایی است که به آسانی و سریع و نیز با هزینه اندک می تواند به پزشک بگوید که آیا بیمار مبتلا به دیابت یا همان مرض قند هست یا خیر و اینکه آیا در خطر ابتلا به این بیماری می باشد یا نه. در بعضی موارد هدف از چک کردن FBS، بررسی ابتلا به هیپوگلیسمی (قند خون پایین) می باشد. البته این آزمایش برای بررسی هایپوگلایسمی روتین نیست، زیرا کاهش قند خون اساساً اثرات و علائم واضح و مشخصی دارد و بیماری که دچار این علائم می شود، بلافاصله باید قند خون وی را با گلوکومتر اندازه گیری کرد و درصورت پایین بودن قند خون، درمان لازم را که همان تجویر سرم قندی است انجام داد.
- برای تشخیص دیابت بارداری معمولاً از آزمایشFBS استفاده نمی شود. بلکه بجای آن از تستس تحمل گلوکز یا GTT که مخفف عبارت Glucose Tolerance Test است استفاده می شود. این آزمایش در همه مادران باردار که در سن حاملگی 26 تا 28 هفته هستند باید انجام شود. مادران بارداری که سن بیشتر از 30 سال دارند، مبتلا به چاقی هستند، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت دارند و یا در بارداری قبلی خود به دیابت حاملگی مبتلا شدند به شدت در خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند و باید حتما تستGTT را انجام دهند.