فشار چشم: عبارت است از در معاینات دوره‌ای چشم، یکی از عواملی که چشم ‌پزشک مورد بررسی قرار می‌دهد، فشار چشم است. این یک تصویر کلی و مهم از سلامت چشم ارائه می‌کند و علائم آسیب ‌دیدگی عصب چشم که ممکن است بر بینایی شما تأثیر داشته باشد را مشخص می‌سازد. چشمان شما پر از مایع است. فشار “نرمال” چشمان در طول روز تغییر کرده و در هر فرد متفاوت است. در چشمان سالم، مایع آزادانه تخلیه می‌شود تا فشار چشم ثابت بماند. اگر فشار چشم به طور مستمر خیلی کم یا خیلی زیاد باشد باید آن را به عنوان یک هشدار در مورد ابتلا به مشکلات بینایی تلقی کرد. واحد سنجش فشار چشم، میلی‌متر جیوه است و مانند روشی که دما با استفاده جیوه سنجیده می‌شود اندازه‌گیری می‌شود. فشار عادی چشم معمولاً بین 10 تا 20 میلیمتر جیوه است. اگر فشار چشم خیلی زیاد یا خیلی کم باشد به بینایی شما آسیب وارد می‌کند. بالا بودن فشار چشم که علامت دیگری نداشته باشد، هایپرتنشن یا پرفشاری چشم است. فشار چشم برخی افراد بالا است و به چشم آنها نیز آسیبی وارد نمی‌شود و در برخی دیگر از افراد نیز ممکن است با وجود عادی بودن فشار چشم، مشکلات بینایی وجود داشته باشد. اگر فردی به گلوکوم مبتلا باشد، فشار چشم ممکن است به عصب آن آسیب وارد کند. این آسیب‌ دیدگی باعث کاهش دائمی بنایی می‌شود. اگر گلوکوم تحت درمان قرار نگیرد منجر به کوری کامل می‌شود.

علائم:

1. احساس سوزش در چشم ها
2. ناتوانی در تمرکز، به دلیل فشار یا سردرد .
3. احساس سنگینی در پیشانی و پیرامون کاسه چشم
4. سردرد پشت چشم ها، میان چشم و در مرکز پیشانی یا روی پلک
5. قرمزی چشم ها و نشانه های سوزش یا التهاب، مثل خشکی یا بی حالی
6. در موارد حاد، کاهش تیز بینی، تاری دید و دو بینی نیز مشاهده می گردد.
7. درد پیرامون چشم ها که با نزدیک شدن به ساعات پایانی روز، تشدید می گردد، اما معمولاً با استراحت از بین می رود.
8. کاهش علائم در روزهایی که بازه زمانی صرف زمان پشت کامپیوتر، مطالعه یا انجام کارهای تمرکزی، کاهش می یابد.
9. برای برخی افراد، فشار چشم بسیار پایین باعث تاری دید یا بروز مشکلات دیگر می‌شود. برخی دیگر از افراد نیز با پایین بودن فشار چشم مشکلی ندارند.
10. معمولا بیشتر مبتلایان به فشار چشم علائم خاصی ندارند. به ‌همین دلیل انجام منظم معاینات توسط چشم‌ پزشک بسیار مهم است تا مشخص شود در اثر افزایش فشار چشم آسیبی به عصب چشم وارد شده است یا خیر.

علت:

• برخی بیماری‌های چشم با فشار داخل چشم ارتباط دارند. برخی از این بیماری ها عبارتند ازقوز قرنیه و سندرم افتادگی پیگمنت.
• پایین بودن فشار چشم باعث نگرانی کمتری نسبت به بالا بودن آن می‌شود. غالباً، فشار چشم افراد به دلیل نشت چشم پس از انجام عمل جراحی کاهش می‌یابد.
• برخی عوامل ژنتیکی و عوامل مرتبط به سن نیز با افزایش فشار داخل چشم ارتباط دارند. افرادی که سن آنها بیش از 40 سال است و آنهایی که سابقه فامیلی ابتلا به گلوکوم دارند بیش از سایرین در معرض پرفشاری چشم هستند.
• اگر تولید ماده زجاجیه زیاد باشد باعث تجمع سریع مایع و افزایش فشار داخل چشم می‌شود. تخلیه کم مایع زجاجیه: تخلیه زجاجیه از طریق ساختاری به نام شبکه ترابکولار تخلیه می‌شود. اگر این شبکه مسدود شده یا دچار اختلال شود، زجاجیه به طرز صحیحی تخلیه نمی‌شود و در نتیجه فشار داخل چشم افزایش می‌یابد.
• ممکن است فشار چشم شما پس از آسیب ‌دیدگی یا بیماری افزایش یابد. برخی داروها مانند استروئیدها نیز ممکن است باعث افزایش فشار داخل چشم شوند. این عارضه ممکن است پس از انجام برخی فرایندهای طبی مانند زمانی که یک لوله از گلوی شما عبور داده می‌شود نیز اتفاق بیفتد.
• آسیب ‌دیدگی چشم چه آسیب ‌دیدگی‌های اخیر چه آسیب ‌دیدگی‌های قدیمی باعث عدم تعادل بین تولید و تخلیه مایع در چشم می‌شود. حتی استفاده ازقطره‌های چشم پس از انجام عمل‌های جراحی اصلاح عیوب انکساری نیز ممکن است باعث بروز مشکلات شوند.
• فشار چشم بالا که به عنوان اوکولار هایپرتنشن نیز شناخته می‌شود معمولاً به دلیل تجمع مایع در چشم ایجاد می‌شود. در چشم سالم، یک مایع شفاف ژلاتینی به نام زجاجیه وجود دارد که به حفظ ساختار و فشار چشم کمک می‌کند. به هرحال، فشار بالا در چشم اگر به موقع تشخیص داده نشود ممکن است باعث آسیب‌ دیدگی عصب‌های بینایی و در نتیجه بروز مشکلات شدید بینایی و در نهایت کوری شود. از آنجا که فشار چشم بالا، علامت خارجی مشخصی مانند درد ندارد نمی‌توان بدون معاینه چشم به آن پی برد. اگر شما درد داشتید با پشت چشم خود احساس فشار می‌کردید احتمالاً به سینوزیت مبتلا شده‌اید. تورم سینوس‌ها باعث ابتلا به سردرد فشاری می‌شود اما این مانند فشار بالای داخل چشم نیست. معمولاً، سینوزیت خود به خود بهبود می‌یابد و نیازی به درمان ندارد ولی در موارد شدید یا پیچیده باید به یک پزشک عمومی مراجعه کنید.

پیشگیری:

• نمی‌توان از بروز فشار چشم جلوگیری کرد. اما با مراجعه منظم به پزشک و مراقبت می‌توان از پیشرفت آن و ابتلا به آب‌سیاه جلوگیری کرد.

عوارض احتمالی:

• اگر مایع جلوی چشم آنگونه که باید، تخلیه نشود یا اگر مایع زیادی در چشم شما تولید شود، فشار داخل آن به شدت افزایش می‌یابد. این عارضه باعث ابتلا به گلوکوم می‌شود که گروهی از بیماری‌هایی است که منجر به کوری می‌شوند.
• اگر فشار چشم کمتر از 5 میلی‌متر جیوه باشد، پزشکان به آن هایپوتونی اوکلار می‌گویند و ممکن است باعث بروز مشکلات متعددی شود که برخی از آنها عبارتند از: تورم قرنیه، قوز قسمت خارجی شفاف چشم، آب مروارید، آسیب‌دیدگی ماکولا، قسمت حساس به نور در شبکیه که به شما امکان دیدن را می‌دهد، ناراحتی.

تشخیص:

1. یکی از روش‌های معاینه فشار چشم تونومتری است. چشم ‌پزشک آزمایش‌هایی انجام می‌دهد تا فشار چشم را اندازه بگیرد که بعد بتواند از بروز آب ‌سیاه جلوگیری بند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اولین ارزیابی، حدت بینایی است که نشان می‌دهد فرد اشیا را با چه کیفیتی می‌بیند. برای این کار فرد باید جهت حروفی را که در صفحه‌ای قرار دارد و چشم‌ پزشک از او می‌پرسد، بگوید.
2. معاینه‌: قسمت جلویی چشم که شامل قرنیه، اتاق قدامی، عنبیه و عدسی است. این بخش از چشم به‌کمک یک میکروسکوپ ویژه به‌نام لامپ اسلیت معاینه می‌شود.
3. تونومتری: روشی برای معاینه فشار چشم است. فشار چشم در هر چشم حداقل در ۲ یا ۳ نوبت اندازه‌گیری می‌شود. زیرا فشار چشم در افراد هر ساعت تغییر می‌کند. ممکن است این اندازه‌گیری در زمان‌های مختلفی از شبانه ‌روز (نوبت صبح یا عصر) انجام بشود. اگر تفاوت فشار بین دو چشم ۳ میلی‌متر جیوه یا بیشتر باشد، می‌تواند نشانه‌ای از آب‌ سیاه باشد. همچنین اگر فشار چشم به‌ طور منظم افزایش پیدا کند، می‌تواند نشانه‌ای از آب ‌سیاه زاویه‌باز باشد. هر عصب بینایی برای مشاهده آسیب یا ناهنجاری معاینه می‌شود. ممکن است برای این کار از ابزاری برای بازکردن مردمک چشم استفاده شود تا بتوان عصب بینایی را به‌ خوبی معاینه کرد. سپس از سطح عصب بینایی تصاویری گرفته می‌شود تا برای معاینات و اقدامات بعدی مورد استفاده قرار بگیرد.
4. گونیوسکوپی: آزمایش بعدی است که به‌کمک آن زاویه چشم معاینه می‌شود. برای انجام گونیوسکو یک لنز تماسی ویژه روی چشم قرار داده می‌شود تا مشخص شود زاویه چشم چه وضعیتی دارد. در نتیجه می‌توان از سایر مشکلاتی که موجب افزایش فشار چشم می‌شوند، جلوگیری کرد. آزمایش میدان بینایی برای بررسی دید پیرامونی انجام می‌شود. برای این آزمایش معمولاً از دستگاهی به ‌نام پریمتر استفاده می‌شود. این آزمون برای اطلاع از هرگونه نقص میدان بینایی ناشی از آب‌سیاه انجام می‌شود. ممکن است این آزمون نیاز به تکرار داشته باشد. اگر خطر آسیب ناشی از آب‌سیاه کم باشد، ممکن است آزمون سالی یک بار انجام بشود. اگر خطر بروز آسیب‌های ناشی از آب‌سیاه بالا باشد، ممکن است انجام این آزمون هر ۲ ماه یک بار ضرورت پیدا بکند.
5. پاکیمتری یا اندازه‌گیری ضخامت قرنیه: به کمک یک ابزار فراصوت اندازه‌گیری می‌شود تا فشار چشم به‌طور دقیق مشخص بشود. نازکی قرنیه می‌تواند باعث شود که فشار چشم به ‌اشتباه کمتر نشان داده شود. ضخامت بیشتر قرنیه نیز باعث می‌شود فشار چشم به‌ اشتباه بیشتر از مقدار واقعی‌اش نشان داده شود.

درمان طب نوین:

• اگر چشم‌ پزشک دارو‌هایی را برای کاهش فشار چشم تجویز کرد، باید آن دارو‌ها به ‌دقت مصرف و دستورالعمل‌های پزشک را به ‌خوبی دنبال کنید. در صورت بی‌توجهی به دستورات پزشک، احتمال افزایش فشار چشم، آسیب به عصب بینایی و کاهش بینایی دائمی وجود دارد.

درمان طب سنتی:

• یکی از بهترین درمان ها در درمان فشار چشم و امراض چشمی، تنقیه عام و حجامت ساقین است. در صورت توان و رفع یبوست این مقدمه کل درمان امراض چشم است.

داروها:

• مانیتول
• تیمولول
• کارباکول
• بتاکسولول
• لووبونولول
• تراوپروست
• بریمونیدین
• برینزولامید
• آستازولامید
• آپراکلونیدین
• دیپی وفرین
• لاتانوپروست
• بیماتوپروست
• بیشتر دارو‌های کنترل فشار چشم به شکل قطره‌های دارویی هستند. داروی خوب برای درمان فشار چشم دارویی است که در کاهش فشار چشم مؤثر باشد، بدون عوارض جانبی بوده و گران ‌قیمت نباشد. البته دارویی وجود ندارد که همه این ویژگی‌ها را با هم داشته باشد. در زمان تجویز دارو چشم ‌پزشک بر اساس اولویت‌های شما برای‌تان دارو تجویز می‌کند. معمولاً دارو‌ها به ‌شکل قطره‌های چشمی هستند که برای کاهش فشار چشم تجویز می‌شوند. برخی اوقات بیش از یک نوع دارو برای فرد تجویز می‌شود. معمولاً ابتدا باید قطره چشمی را در یک چشم امتحان کنید و در صورت تأثیرگذاری احتمالاً آن را در هر دو چشم‌تان بریزید. زمانی‌ که دارو تجویز شد باید، برای پیگیری تأثیر دارو مجدداً به چشم ‌پزشک مراجعه کنید. اولین مراجعه معمولاً ۳ تا ۴ هفته پس از شروع مصرف دارو است. فشار چشم‌تان کنترل می‌شود تا مشخص شود دارو توانسته فشار چشم‌تان را کاهش بدهد یا خیر. اگر دارو مؤثر واقع شد و موجب بروز عوارض جانبی نشد، باید به مصرف آن ادامه دهید تا وضعیت‌تان ۲ تا ۴ ماه دیگر مجدداً ارزیابی شود. اگر دارو در کاهش فشار چشم تأثیری نداشت، باید مصرف آن را متوقف کرده و داروی جدیدی برای‌تان تجویز شود. معمولاً چشم ‌پزشک زمان مراجعه بعدی را با توجه به نوع داروی تجویزی مشخص می‌کند. به ‌عنوان مثال برخی دارو‌ها (مانند لاتانوپروست، تراووپروست و بیماتوپروست) ۶ تا ۸ هفته طول می‌کشد تا بتوانند به ‌طور کامل اثر بگذارند. در زمان مراجعه بیمار، ممکن است چشم‌ پزشک بررسی کند تا ببیند دارو‌ها موجب آلرژی در فرد شده‌اند یا خیر. اگر با مصرف دارو‌ها علائم یا عوارض جانبی‌ای را تجربه می‌کنید، آن را با چشم‌ پزشک در میان بگذارید.
  به ‌طور کلی اگر فشار چشم با ۱ یا ۲ دارو کنترل نشود، معمولاً فرد به آب ‌سیاه زاویه ‌باز مبتلا شده است. در این مواقع پزشک در مورد گام‌های بعدی در روند درمان با شما صحبت خواهد کرد.

فعالیت:

• از انجام هرگونه فعالیت شدید بدنی پرهیز کنید.

رژیم غذایی:

• رژیم غذایی خاصی نیاز نیست تنها از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.

نکته:

• راه های پیشگیری از بیماری های چشمی: اگر مایلید همیشه سلامت چشم خود را حفظ کنید به نکات زیر با دقت توجه فرمایید. ۱. به هرچه که بسیار سفید یا شفاف است نگاه نکنید. ۲. به نورهای شدید مانند نور خورشید یا نور پراژکتور و لامپ های گازی و نورهای متصاعد شده از جوشکاری ها نگاه نکنید. ۳. به برف هایی که روی آن را نور آفتاب فراگرفته است نگاه نکنید. ۴. از نگاه کردن به خطوط ریز نقشه های خیلی دقیق یا خط های بسیار ریز که احتیاج به نوردهی بیشتری دارد خودداری کنید. ۵. تلویزیون را از فاصله خیلی کم تماشا نکنید. ۶. عینک دیگران را به چشم نزنید. ۷. با دست آلوده یا دستمال و اشیاء آلوده چشم را پاک نکنید. 8. از گرد و غبار پرهیز کنید. ۹. زیاد از حد گریه نکنید. ۱۰. مقابل آتش خیلی شدید و گرم ننشینید. ۱۱. هنگام موتورسواری یا سوار شدن بر اتومبیل های بدون سقف و … مواظب باشید که سوز و باد قوی، میکروب ها و گرد و غبار با چشم برخورد نکند. ۱۲. به هیچ جسمی به مدت زیاد و به طور قائم نظر نیفکنید. ۱۳. از ورود دود به چشم دوری گزینید. ۱۴. از هوای بسیار گرم یا بسیار سرد دوری کنید. 15. از دیدن اشیاء خیلی روشن و درخشان که به چشم آزار می رساند مانند آینه ای که مقابل آفتاب گرفته شده و نور آفتاب را به چشم منتقل می کند پرهیز کنید. ۱۶. از زیاد بر پشت خوابیدن پرهیز شود. ۱۷. مواظب باشید که از خوابیدن با شکم پر یعنی فورا پس از صرف غذا و همچنین پس از خوردن غذاهای غلیظ و دیر هضم و پس از مصرف خوراکی هایی که طبیعت آن خیلی گرم است مانند سیر و پیاز و … پرهیز کنید. چون موجب زیان رساندن به چشم می گردد. ۱۸. بیش از اندازه نمک یا غذاهای شور مصرف نکنید. ۱۹. از پرخوری در شب یا هنگام بیدار شدن در نیمه شب پرهیز کنید. ۲۰. از بی خوابی های زیاد و بیدار ماندن بیش از حد بپرهیزید. ۲۱. اگر شکم هر روز کار نمی کند یا یبوست و خشکی مزاج دارید آن را برطرف سازید. ۲۲. به اشیایی که به سرعت می چرخند یا به سرعت از جلوی چشم عبور می کنند نگاه نکنید.
• اعمالی که برای سلامت چشم مفید است: ۱. هرچند روز یک بار صورت را در آب صاف و پاک فرو برید و چشم را در آن باز نگه دارید. ۲. گاهی سرمه و توتیا را با آب بادیان و آب مرزنجوش مخلوط کنید و در چشم بکشید. ۳. به علت اینکه چشم از اعضای مرطوب است و اکثراً رطوبت و سردی باعث ضعف آن مى شود، لذا بایستی گاهی از سرمه خشک و جلا دهنده چشم استفاده کرد تا چشم سالم بماند. ۴. در هر ماه دو تا سه مرتبه چشم را با آب خضض بشویید. ۵. رعایت حفظ محیط چشم، یعنی مزاج چشم را به حالت طبیعی نگهداشتن. برای این کار اگر مزاج چشم خشک باشد گاهی روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه یا روغن بنفشه بادام یا روغن کدو در بینی بچکانید. همچنین می توانید در چشم سرمه مناسبی نیز به کار برید.