نام های دیگر: سمسم، جلجلان، تل، سیسامون، سپسامر
نوع گیاه: بوته
نام خانواده: کنجد
مزاج: گرم و تر، درجه 3- 1
قسمت مورد استفاده: دانه و روغن دانه
مقدار و دستور مصرف: 40 الی 60 گرم یک مرتبه در روز.
مصلح: آب لیمو، عسل، سبزیجات، انواع خوراک های دریایی
ترکیب شیمیایی برگ کنجد: ماده ای صمغی در آن وجود دارد.
ترکیب شیمیایی: روغن ثابت حدود ۵۰ درصد – کولین – فيتين -گلوبولین – سزامین – اینتی بین ـ های لاکتومین – ارسنیک ـ مواد قندی – رزین – تانن – لعاب – اسانس – پکتین – یک آمینواسید به نام آرژینین. ویتامین ها: E در آن وجود دارد.
مشخصات: گیاهی است از تیرهی مجاور گل میمون و از خانواده Padaliaceae، یک ساله که ارتفاع بوته ی آن شصت تا صد و پنجاه سانتی متر میباشد برگها دارای دمبرگ ،بیضی باریک، دراز و نوک تیزند. گل های آن به رنگ سفید یا قرمز به طور تک و منفرد در کنار برگهای قسمت انتهای ساقه ظاهر می شود. میوه ی آن به صورت کپسول است که محتوی حدود دویست عدد تخم یا دانه کنجد با رنگهای متفاوت سفید، سیاه قهوه ای و شبیه به دانه کتان ولی کوچکتر از آن میباشد وطن اصلی این گیاه هندوستان است ولی ارقام مختلف آن در ایران و سایر مناطق عالم کاشته می شود. کنجد بومی هندوستان است و حداقل ۲۲۵۰ سال قبل از میلاد در آنجا کشت می شده است. همچنین مطالعات باستان شناسی نشان میدهد که کشت این گیاه بعد از هندوستان در ناحیه مکران پاکستان معمول بوده است. نام Sesame از کلمه لاتین Sesamum گرفته شده و این لغت خود با تغییرات زیادی از آشوریها و از کلمه Shaman shammi به معنی گیاه روغنی (Plant oil) درست شده است. نام کنجد در خاورمیانه متفاوت بوده و به نظر میرسد از لغت فارسی آن، یعنی Kunjid (کنجد) ریشه گرفته است. به عنوان مثال، نام روسی آن که Kunzhut (کون زوت) می باشد، از فارسی مشتق شده است. درباره کنجد در اقوام و ملل جهان افسانه ها پاورها و اعتقادات مختلفی وجود دارد که همه آنها درباره اهمیت این گیاه و دانه و روغن آن است. مثلاً در افسانه های آشوری چنین بیان شده است که وقتی خداوند مخلوقات خود را آفرید، آنها از شراب دانه کنجد نوشیدند و یا هندوها معتقدند که دانه کنجد سمبل جلوگیری از مرگ و میر و روغن آن از مواد خوش یمن و مبارک است. در تامیل حداقل یک بار در هفته (روزهای چهارشنبه یا یکشنبه برای مردان و روزهای جمعه برای زنان) خود را با روغن کنجد چرب می کنند و ماساژ میدهند و این کار در مراسم یوگا در آنجا مرسوم است. استادان یوگا در تامیل توصیه می کنند که برای کاهش حرارت بدن به خصوص در نواحی استوایی و مرطوب دست کم هفته ای یک بار از ماساژ روغن کنجد استفاده شود. پختن و حرارت دادن (بودادن) دانه کنجد تغییراتی در مواد آن ایجاد می کند؛ به عنوان مثال درصد چربی موجود در نوع بوداده کمتر است و مقداری از اسیدهای چرب اشباع نشده آن صدمه می بینند؛ ولی به نظر میرسد مصرف کنجد خام دارای عوارضی است که با حرارت دادن کم شده یا از بین می رود این نکته به وضوح در اسناد طب سنتی به خصوص در قانون ابن سینا و مخزن الادویه اشاره شده است. یکی از پایدارترین روغن ها نسبت به حرارت و یا گذشت زمان روغن کنجد است که میتواند تا سال ها بدون تند شدن و تغییر مزه بماند. پژوهش های جدید نشان داده است که علت این امر مربوط به ماده ای به نام سزامولین در دانه و روغن کنجد می باشد. گذشته از اینکه دانه کنجد حاوی املاح ویتامین های با ارزش کربوهیدرات ها، پروتئین و اسیدهای چرب با ارزش است حاوی ۱۸ نوع اسید آمینه از ۲۲ نوع اسید آمینه ضروری برای بدن می باشد. لازم به توضیح است که بدن به هر ۲۲ نوع اسید آمینه برای سلامتی احتیاج دارد و این تعداد فقط در گوشت به طور یکجا یافت می شود و در گیاهان به طور پراکنده موجود است و هر گیاه تعدادی از آنها را در خود دارد. به همین دلیل گیاه خواران نمی توانند کلیه این اسیدهای آمینه را از مجموع گیاهان به دست آورند و در صورت عدم مصرف گوشت با کمبود بعضی از آنها مواجه خواهند شد. کنجد یکی از گیاهان با ارزش است که یکجا ۱۸ عدد از اسیدهای آمینه را در خود دارد. با توجه به اینکه مصرف کنجد به طور مستقیم باعث دفع مقداری از آن بدون تغییر و کاهش جذب مواد ارزشمندش می شود، لذا بهتر است به شکل پودر مصرف شود. به همین دلیل از قدیم در ایران تهیه محصولاتی مانند انواع حلوا به خصوص یزد از له شده کنجد معمول بوده که بهترین شکل مصرف آن است. حلوای تهیه شده از کنجد در ایران اصطلاحاً به نام حلوا شکری معروف است. یکی دیگر از محصولات مغذی و با ارزش کنجد در ایران ارده می باشد. یکی از اشتباهاتی که در سال های اخیر برعکس آن ثابت شده این است که بعضی فکر می کنند کنجد حاوی ماده روان گردان THC (تتراهیدروکانابی تول) می باشد؛ در حالی که این نظریه رد شده و این ماده که به کانابی نوایدها تعلق دارد فقط در گونه های شاهدانه و محصول آن حشيش وجود دارد. مطالعات اخیر نشان داده است که از روغن کنجد می تواند محصولاتی برای سوخت بعضی ماشین ها (مانند سوخت های نفتی) تهیه نمود. روغن کنجد مرغوب اصولاً زرد رنگ با طعمی ملایم است؛ در سرمای معمولی منجمد نمی شود. نقطه انجماد آن ۴ تا ۶ درجه زیر صفر است و در صورتی که برای تهیه آن از گرما استفاده نکرده باشند. پایدار بوده و در کوتاه مدت تند نمیشود. در صورتی که از کنجدهای رنگی روغن کشی شود ممکن است در رنگ حاصله تغییر ایجاد شود. اصولاً روغن کنجد فشار اول را برای مصارف خوراکی و دارویی و روغن های فشار دوم و مراحل بعدی را برای استفاده های صنعتی به کار می برند. با توجه به وجود ترکیبات بسیار متنوع و ضروری دانه کنجد این ماده یکی از ایده آل ترین مواد مغذی برای همه سنین به خصوص افراد در حال رشد و خانم هاست به ویژه اینکه منبع آهن و کلسیم در ارتباط با از دست دادن خون در قاعدگی و پوکی استخوان در بانگی می باشد.
خواص:
- مغذی
- تقویت مو
- درمان سکته
- تقویت حافظه
- درمان سرطان
- نرم کننده صدا
- گرفتگی عروق
- درمان شاش بند
- درمان سنگ کلیه
- درمان ترشی معده
- درمان خون مردگی
- دارای سلنیوم (تخم)
- درمان کلسترول بالا
- موثر در رفع خستگی
- درمان تصلب شرایین
- درمان خستگی فکری
- دافع بلغم (با عرق مورد)
- درمان سوختگی (روغن)
- موثر در گشودن قاعدگی
- گرم انیسون ناشتا بنوشید)
- دارای هورمون جنسی مردانه
- تقویت کننده اعصاب (روغن)
- دافع سودا (روزی یک قاشق)
- درمان بواسیر خونی (با مغز گردو)
- درمان سوزش معده (شیره کوبیده)
- درمان بیخوابی (مالیدن روغن به پا)
- درمان لاغری (با شکر و بادام هر روز)
- درمان سیاهی پوست بدن (مالش کوبیده)
- درمان مارگزیدگی و گزیدگی حیوانات (دانه با شراب)
- تقویت ورزشکاران و کسانی که مطالعه فکر زیاد دارد
- درمان یبوست (روزی یک قاشق بو نداده با روغن آن)
- آن را مخلوط با نخود دم کنید و بخورید. قاعده آور است.
- عامل تصفیه اشعه مادون قرمز و ماوراء بنفش (پوست کنجد)
- آن را با بذر کتان بخورید برای تقویت نیروی جنسی و ازدیاد اسپرم مفید است.
- اگر مقدار زیادی از بو داده آن را بخورید، جهت انداختن بچه ی مرده مفید است.
- آن را خوب بکوبید و با سرکه بخورید. برای رفع قولنج و گزیدگی مار شاخدار نافع است.
- هشت گرم از آن را با ۴ گرم مغز گردو بکوبید و بخورید. برای قطع خون بواسیر مجرب است.
- ریشه کنجد را در آب بجوشانید و با آب آن سر را بشویید موجب سیاهی رنگ و رشد موی سر می شود.
- درمان عوارض شنوایی (چکاندن جوشانده تخم سرو کوهی در روغن آن و چکاندن با جوشانده کندر و در روغن زیتون و چکاندن).
- شیره ی کوبیدهی آن را با نبات مدتی بخورید. برای رفع سوزش معده و مری نرم کردن معده و روده ها و دفع سنگ کلیه نافع است.
- ضماد آن محلل ورمها و نرم کننده ی پوست است، آثار کبودی و سیاهی پوست را برطرف میکند، برای رفع گره ی عصب و سوختگی از آتش مفید است و بعد از سوختگی مانع تاول زدن میشود و مسکن درد و سوزش آن میباشد.
- آن را بخورید مغذی مدر و نرم کننده است برای نرم کردن سینه مفید می باشد و صدا را باز می کند بازکننده گرفتگی ها و انسداد است برای روماتیسم بی حسی و کرختی، فلج یبوست، کاهش فشارخون بالا و بیماری های رحم تجویز می شود.
- برگ کنجد را در آب ریخته و بجوشانید تا آب آن غلیظ شود و آن را بر سر بمالید، بعد برگهای کنجد ساییده شده را با کمی حنا مخلوط کرده با آب جوشانده ی آن یا آب صاف خمیر کنید و بر سر بگذارید. موهای سفید را مشکی میکند و باعث رشد و تقویت مو می شود.
- دانه کنجد از قدیم برای روغن کشی استفاده می شده است. این دانه ها در رنگ های مختلفه از سفید مایل به کرم تا سیاه رنگ می باشند به طور کلی دانه های کمرنگ در غرب و خاورمیانه طرفدار بیشتری دارد و در خاور دور کنجد سیاهرنگ (تیره) را درجه یک می دانند. از دانه های ریز کنجد اغلب برای پختن غذا استفاده می شود. یکی از استفاده های دانه کنجد پاشیدن آنها روی انواع نان در کشورهای مختلف است. کنجد به اشکال، سوپ، حلوا، خمیرها سس ها و مخلوط با مواد مختلف در غذاها و آشپزی بسیاری از نقاط جهان استفاده می شود. روغن کنجد به علت پایداری نسبت به حرارت در مقایسه با روغن های دیگر ارجح بوده و می توان آن را برای سرخ کردن استفاده نمود.
- دانه کنجد به علت وجود چشمگیر موادی از جمله آهن، منگنز، منیزیم مس و کلسیم، از محصولات بسیار با ارزش و حاوی املاح ضروری است همچنین میزان ویتامین B و E آن قابل توجه است. دانه کنجد به علت وجود لیگنان ها از جمله ماده ای به نام، سزامین که به طور منحصر به فرد در آن وجود دارد دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی قوی و روغن آن یکی از روغن های گیاهی است که بالاترین اثرات آنتی اکسیدانی را دارد همچنین روغن کنجد به دلیل وجود فیتواسترول ها دارای خاصیت کاهش کلسترول خون می باشد. در صورتی که دانه کنجد به صورت پودر با خرد شده مصرف شود جذب مواد مغذی آن در بدن به مراتب بهتر و کامل تر است. بر حسب مدارک تاریخی، زنان بایلی باستان از مخلوط کنجد و عسل به شکل حلوا برای جوانی و زیبایی بیشتر و سربازان رومی برای قوی بودن و انرژی بیشتر استفاده می کردند. دانه های کنجد دارای ماده آلرژی زایی است که در افراد بسیار معدودی (۵ تا ۱۳ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر) ایجاد حساسیت میکند یکی از مصارف مهم روغن کنجد در فرآورده های ماساژ است که از قدیم در طب آیورودای هند معمول بوده است. همچنین در محصولات آرایشی و بهداشتی به منظورهای مختلف از روغن کنجد استفاده می شود.
مضرات:
- کبد
- معده
- اشتها
- استسقاء
- فشارخون
- زنان حامله
- خارش اعضاء
- بدبویی دهان
- خارش پوستی
- درمان استفراغ
- سردرد (دانه، روغن)
- سوء هاضمه (زیاده روی)