شناخت دارو: عبارت است از سوفنتانیل یک اپیوئید بی هوش کننده و ضد درد مشتق از فنتانیل است. سوفنتانیل به عنوان یک بی هوش کننده طی عمل جراحی, کمک به کاهش درد اعمال جراحی و به عنوان یک مسکن در دردهای شدید کاربرد دارد.

دسته دارویی:

• بیهوش کننده های تزیقی

فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:

• مکانیسم دقیق عملکرد سوفنتانیل مشخص نیست. این دارو احتمالا با اثر روی گیرنده های اپیوئیدی مو در قسمت های مختلف CNS و سایر بافت ها عمل کرده و باعث ایجاد حس بی دردی (آنالژزی), سرکوب تنفسی و خواب آلودگی می شود. فعالیت داروی سوفنتانیل توسط داروهای آنتاگونیزه کننده گیرنده های اپیوئیدی مانند نالوکسان متوقف می شود. اثر ضد دردی سوفنتانیل به دلیل تبدیل شدن آن در بدن به مرفین است.سوفنتانیل یک اپیوئید ضد درد سنتزی است که عمدتا گیرنده های مو را اشغال می کند. گیرنده های مو در سراسر طناب نخاعی, مغز و سایر بافت ها وجود دارند. بیشترین اثر سوفنتانیل روی گیرنده های موجود در سیستم اعصاب مرکزی است. فعالیت اصلی دارو روی بدن تضعیف سیستم عصبی و بی دردی است. سوفنتانیل می تواند تحمل درد را افزایش دهد و علاوه بر بی دردی، تغییر در حالات روحی و ایجاد سرخوشی یا بالعکس ناخوشی و خواب آلودگی را به دنبال دارد. سوفنتانیل تضعیف کننده رفلکس سرفه و مرکز تنفس نیز هست و باعث تنگ شدن مردمک چشم هم می شود.در خصوص جذب دارو , حجم توزیع, اتصال پروتئینی, متابولیسم و نحوه دفع دارو اطلاعات زیادی در دسترس نیست. نیمه عمر سوفنتانیل 265 دقیقه می باشد.

اشکال دارو:

• آمپول

مقدار مصرف صحیح:

• ضد درد در بی هوشی برای جراحی با زمان 1 تا 2 ساعت: 1 تا 2 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت وریدی یا انفوزیون مداوم وریدی همراه با گاز نیتریک اکساید یا اکسیژن، می توان بیش از 75 درصد دوز کلی را قبل از لوله گذاری تراشه، به صورت تزریق آهسته وریدی یا انفوزیون وریدی تجویز کرد. در ادامه هنگامی که علائم حیاتی، نشان دهنده استرس جراحی و یا کاهش اثر بی دردی دارو بود می توان 10 تا 25 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تجویز نمود. حداکثر دوز مجاز 1 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در ساعت می باشد.
• ضد درد در بی هوشی برای جراحی با زمان 2 تا 8 ساعت: 2 تا 8 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت وریدی یا انفوزیون مداوم وریدی همراه با گاز نیتریک اکساید یا اکسیژن، می توان کمتر از 75 درصد دوز کلی را قبل از لوله گذاری تراشه، به صورت تزریق آهسته وریدی یا انفوزیون وریدی تجویز کرد. در ادامه هنگامی که علائم حیاتی، نشان دهنده استرس جراحی و یا کاهش اثر بی دردی دارو بود می توان 10 تا 50 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تجویز نمود. حداکثر دوز مجاز 1 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در ساعت می باشد.
• القای بی هوشی: 8 تا 30 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت آهسته وریدی یا انفوزیون و در ادامه 0.5 تا 10 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در صورت نیاز.
• بی دردی برای زایمان: 10 تا 15 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت اپیدورال همراه با بوپیواکائین با یا بدون اپی نفرین، حداکثر تعداد دفعات تزریق 3 مرتبه است و باید بین آنها فاصله حداقل یک ساعته رعایت شود.

عوارض جانبی دارو:

• افسردگی , اضطراب , بی خوابی , یبوست , تهوع , استفراغ , تشنج , سرگیجه , توهم , تاکیکاردی , اختلالات بینایی , آریتمی , تغییرات فشار خون , آپنه , سرخوشی , کما , ضعف عصبی , برادیکاردی , منگی , تضعیف تنفسی , حرکات بی اختیار عضلات اسکلتی , تضعیف تنفسی بعد از جراحی , سداسیون.

تداخلات دارویی:

• سیبوترامین , کلرال هیدراته , فنتانیل , سدیم اکسی بات , اندانسترون , بوسپیرون , پاروکستین , ترازودون , ترانیل سیپرومین , دولوکستین , فنلزین , نیتریک اکساید , ایزوکربوکسازید , ونلافاکسین , متیلن بلو , اس سیتالوپرام , لینزولید , نفازودون , لیتیوم , ریزاتریپتان , سرترالین , سیتالوپرام , فلووکسامین , فلوکستین , گرانیسترون , راساژیلین (رازاگیلین) , پالونوسترون , دولاسترون , تاپنتادول , پنتازوسین , بوتورفانول , پرومازین , پالیپریدون , پیماوانسرین , بوتاباربیتال , بریگاتینیب , اورفنادرین , کلرزوکسازون , استازولام , آسناپین , دکس فن فلورامین , دس ونلافاکسین , دوکسیلامین , مولیندون , آلویموپان , تاسیملتئون , لوومیلناسیپران , پاراآلدهاید , بنزهیدروکدون/استامینوفن , دکس مدتومیدین.

موارد منع مصرف:

• ازدیاد حساسیت به این دارو و ترکیبات آن.

شرایط نگهداری:

• در مکانی خشک و خنک به دور از نور خورشید و دسترسی کودکان نگهداری شود.

نکات مهم:

• افت فشار خون: به علت احتمال ایجاد افت فشار خون, باید در بیماران مبتلا به هایپوولمیا, اختلالات قلبی (شامل انفارکتوس میوکارد حاد) یا در مصرف همزمان با داروهای ایجاد کننده هایپوولمیا (شامل فنوتیازین ها یا بی هوش کننده های عمومی) با احتیاط مصرف شود. قبل از شروع درمان یا طی آن بیمار باید از نظر فشار خون تحت نظر باشد.
• ممکن است سوفنتانیل باعث برادیکاردی, کاهش فشارخون وضعیتی و سنکوپ شود.
• احتمال افزایش دفعات تشنج در افراد مبتلا به تشنج که سوفنتانیل را دریافت می کنند وجود دارد.
• حساسیت مفرط: سوفنتانیل ممکن است باعث بروز واکنش های آنافیلاکتیک شود.
• تضعیف تنفسی: حتی در دوزهای معمول ممکن است تضعیف تنفسی جدی و تهدید کننده حیات ایجاد شود بنابراین بیمار باید کاملا تحت نظر باشد. در صورت عدم اقدام سریع ممکن است ایست تنفسی و مرگ ایجاد شود.
• افزایش سطح دی اکسید کربن ناشی از تضعیف تنفس ممکن است باعث تشدید اثرات خواب آور دارو شود.
• مصرف سوفنتانیل ممکن است باعث سختی عضلات خصوصا عضلات تنفسی شود. این اختلال وابسته به دوز و سرعت تزریق دارو می باشد.
• با مصرف سوفنتانیل احتمال انقباض اسفنکتر اودی و در ادامه افزایش سطح آمیلاز وجود دارد.
• سوء مصرف: مصرف طولانی یا دوز بالای سوفنتانیل احتمال وابستگی و ایجاد سوء مصرف و اعتیاد را در پی دارد.
• سوفنتانیل باید توسط افراد باتجربه و آموزش دیده تزریق شود و از تزریق دارو در روندهای درمانی یا تشخیصی بدون کنترل سطح هوشیاری خودداری شود. علاوه براین لوازم احیای قلبی تنفسی و اینتوبه کردن نیز باید در دسترس باشد.
• سندرم سروتونین ممکن است در بیماران دریافت کننده سوفنتانیل همراه با سایر داروهای سروتونرژیک (SSRIs, SNRIs, TCAs, تریپتان ها, آنتاگونیست های گیرنده 5HT3, میرتازاپین, ترازدون و ترامادول) یا مختل کننده متابولیسم سروتونین (مهار کننده های آنزیم MAO) ایجاد شود. این سندروم حتی در دوزهای معمول دارو هم ممکن است اتفاق بیفتد. تظاهرات سندروم سروتونین تغییر در حالات روحی ( آژیتاسیون, توهم و کما), ناپایداری اتونوم ( تاکیکاردی, ناپایداری فشارخون و هایپرترمی), عدم هماهنگی عصب عضله ( هایپررفلکسی, سختی عضلات) و علائم گوارشی ( تهوع, استفراغ و اسهال) می باشد.
• در صورت استفاده با سایر داروهای تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی مانند ضد افسردگی ها , سایر اپیوئیدها , خواب آورها , بی هوش کننده های عمومی و … ممکن است عوارض سداسیون و تضعیف CNS تشدید شود. در صورت نیاز به مصرف همزمان دو دارو باید تنظیم دوز مجدد صورت پذیرد.
• در صورت وجود هرکدام از موارد زیر قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت شود: سابقه آلرژی به دارو یا اجزای فراورده و آلرژی به سایر داروها, اختلالات ریوی و تنفسی مانند آسم, سختی تنفس, آپنه خواب, بالا بودن سطح دی اکسید کربن در خون, انسداد معده و روده.
• در صورت مصرف هر کدام از داروهای زیر با پزشک مشورت شود: بوپرنورفین, پنتازوسین, ایزوکربوکسازید, فنلزین, ترانیل سیپرومین, سلژیلین, لینزولید و متیلن بلو.
• دارو باید فقط تحت نظر پزشک و در دوز تجویز شده مصرف شود. دوره درمان طبق نظر پزشک باشد و مصرف دارو طولانی تر نشود. در غیر این صورت احتمال وابستگی وجود دارد.
• در مصرف طولانی مدت یا دوز بالای دارو قطع آن منجر به علائم سندروم محرومیت می شود. بنابراین با نظر پزشک و به صورت مرحله ای کاهش یابد.
• از رانندگی و انجام کارهای دقیق تا برگشت کامل هوشیاری بیمار خودداری شود.
• به علت احتمال سقوط در اثر افت فشار خون, نشست و برخاست به آرامی صورت گیرد.
• سوفنتانیل در دوران بارداری یا شیردهی تنها با نظر پزشک و با سنجش منافع مصرف دارو در مقابل مضرات آن باید استفاده شود.