کیست بیضه (اسپرماتوسل): عبارت است از اسپرماتوسل (کیست اپیدیدیم) یک کیست بدون درد و حاوی مایع است که در لوله تنگ و بلندی که در قسمت پشت و بالای هر بیضه (اپیدیدیم) قرار دارد. مایع موجود در کیست ممکن است حاوی اسپرم باشد، اما این اسپرم‌ها زنده نیستند. کیست اپیدیدیم به صورت یک توده سفت در قسمت بالای بیضه احساس می‌شود. اسپرماتوسل تاثیری بر باروری مردان نمی‌گذارد. اگر کیست اپیدیدیم منجر‌ به علائم و عوارض جدی شود می‌توان از روش‌های مختلفی که برای درمان آن وجود دارد بهره گرفت. تشخیص به‌ موقع و درمان مناسب، امکان زندگی طبیعی را برای بیمار فراهم می‌کند.

علائم:

1. احساس سنگینی در بیضه
2. احساس پری در پشت و بالای بیضه
3. درد و ناراحتی در بیضه‌ی حاوی کیست
4. معمولاً اسپرماتوسل هیچ گونه علامتی ندارد و بیمار فقط با بررسی بیضه خود از وجود یک توده در یکی از بیضه‌های خود آگاه می‌شود، یا آن که متوجه می‌شود که بیضه‌اش بزرگ شده است. علائم اسپرماتوسل (در صورتی که وجود داشته باشد) می‌تواند شامل درد، تورم، یا قرمزی پوست بیضه یا احساس فشار در آلت‌ تناسلی است.

علت:

• هنوز علت اصلی اسپرماتوسل مشخص نیست. برخی از علل احتمالی اسپرماتوسل عبارتند از: ضربه، عفونت، و التهاب. عوامل دیگری نیز در ایجاد کیست بیضه نقش دارند و علت کیست فقط به این سه مورد محدود نیست. برخی از محققان ادعا می‌کنند که انسداد اپیدیدم و سایر مجراها می‌تواند منجر به تشکیل کیست بیضه شود. قرار گرفتن در معرض یک نوع استروژن در دوران جنینی که دی‌اتیل‌استیل ‌بسترول نام دارد می‌تواند در تشکیل کیست‌های بیضه نقش داشته باشد. طبق گزارشاتی که از سونوگرافی بیضه به دست آمده است در برخی از مردان پس از وازکتومی، کیست بیضه تشکیل می‌شود. وجود زائده‌ای که منشاء آن مجرای پیشاب در قسمت سر اپیدیدم است می‌تواند منجر به تشکیل کیست اپیدیدیم شود. این زائده باگذر زمان و به خاطر تولید منی بزرگ‌تر می‌شود و در نهایت باعث تشکیل کیست می‌شود.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. به جز بالا رفتن سن، عوامل زیادی برای اسپرماتوسل شناسایی نشده است. اسپرماتوسل معمولاً در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی ایجاد می‌شود.

پیشگیری:

• از آنجایی که علت تشکیل و رشد کیست بیضه مشخص نیست هیچ روشی برای پیشگیری از تشکیل این کیست اپیدیدیم وجود ندارد. با این حال انجام معاینات متداول بیضه در شناسایی تغییرات بیضه مفید است. انجام معاینات ماهیانه می‌تواند در تشخیص رشد توده در بیضه مفید باشد. شناسایی زود هنگام کیست بیضه برای جلوگیری از پیشرفت آن به مرحله خطرناک مفید است. بهتر است بیمار با متخصص اورولوژی مشورت کند و روش‌های معاینه صحیح بیضه را یاد بگیرد. بهترین روش برای معاینه بیضه‌ها پس از یک دوش آب گرم است، زیرا آب گرم باعث شل شدن بیضه می‌شود و امکان شناسایی هرگونه ناهنجاری را فراهم می‌‌کند.

عوارض احتمالی:

• کیست بیضه به‌ ندرت باعث عارضه‌ای خاص می‌شود؛ اما در صورتی ‌که کیست بیضه دردناک باشد یا به‌ قدری بزرگ شود که باعث احساس ناراحتی شود، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. برداشتن کیست بیضه حین جراحی ممکن است باعث آسیب به مجرای دفران (لوله‌ای که اسپرم را از اپیدیدیم به آلت تناسلی منتقل می‌کند) شود. این آسیب ممکن است باعث کاهش باروری شود. یکی دیگر از عوارض احتمالی، عود مجدد کیست بیضه است؛ اگرچه این اتفاق به ‎ندرت رخ می‎دهد.

تشخیص:

1. پزشک می‌تواند از طریق بررسی دقیق دستگاه تناسلی وجود کیست اپیدیدیم را تشخیص دهد. پزشک در پی جستجو برای شناسایی هرگونه توده یا نقاطی که نسبت به لمس حساس یا دردناک هستند به معاینه بیمار می‌پردازد. هنگامی که پزشک این نقاط را لمس می‌کند بیمار دچار درد و ناراحتی می‌شود. پزشک انجام آزمایشات زیر را تجویز می‌کند:
2. عبور دادن نور از بیضه‌ها:پزشک با تاباندن نور به پوست بیضه به بررسی آن قسمت می‌پردازد، به این ترتیب باید به وضوح کیست بیضه را مشاهده کند.
3. سونوگرافی:اگر روش فوق نتواند وجود کیست اپیدیدیم را تشخیص دهد، پزشک از سونوگرافی برای بررسی قسمت‌های داخلی بیضه و پیدا کردن کیست در بیضه استفاده می‌کند.

درمان طب نوین:

• تخلیه:پزشک از یک سوزن برای سوراخ کردن کیست اپیدیدیم استفاده می‌کند سپس به تخلیه مایع درون آن می‌پردازد.
• روش هایی که از تهاجم کمتری برخوردار هستند: دو روش که از تهاجم کمی برخوردارند برای درمان اسپرماتوسل وجود دارد، اما به ‌ندرت از آنها استفاده می‌شود.
• درمان دارویی: درمان دارویی اسپرماتوسل به مصرف قرص‌های خوراکی محدود است که باعث کاهش تورم و درد می‌شوند. تاکنون هیچ دارویی برای درمان یا پیشگیری از اسپرماتوسل طراحی نشده است.
• کیست بیضه، یک توده غیر سرطانی و بدون درد است و اکثر افراد نیازی به درمان ندارند. بیمار باید به ‌طور منظم برای معاینه کیست بیضه به مطب پزشک مراجعه کند. در صورتی که کیست خیلی بزرگ شود و با درد همراه باشد به توجه و مراقبت پزشکی نیاز دارد.
• اسکلرتراپی:پزشک یک ماده محرک را به درون کیست بیضه تزریق می‌کند که باعث سرعت بخشیدن به فرآیند التیام می‌شود و از تجمع مجدد مایع جلوگیری می‌کند. این روش‌های درمانی مفید و کارآمد هستند اما به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند که علت آن ریسک آسیب دیدن اپیدیدیم است که منجر به مشکلات باروری می‌شود. یکی دیگر از مشکلات شایع آن است که احتمال بازگشت کیست اپیدیدیم وجود دارد.
• عمل جراحی: عمل جراحی که به عنوان اسپرماتوسلکتومی شناخته می‌شود رایج‌ترین نوع جراحی کیست بیضه است. هدف از انجام این عمل جراحی، خارج کردن کیست از اپیدیدیم و حفظ دستگاه تناسلی است. این عمل یک عمل سرپایی است که نیازی به بستری کردن بیمار در بیمارستان ندارد، پزشک از بیهوشی موضعی یا عمومی استفاده می‌کند. این عمل حدوداً در کمتر از یک ساعت انجام می‌شود. در برخی موارد پزشک مجبور است علاوه‌ بر کیست بیضه، بخشی یا همه اپیدیدیم را نیز خارج کند.

درمان طب سنتی:

• حجامت کنید.
• از داروی صاف کننده خون استفاده کنید.
• یک قاشق غذاخوری تباشیر هندی آسیاب شده را با آب زردک میل کنید.
• یک قاشق غذاخوری تباشیر هندی آسیاب شده را با آب کدو خورشتی خام یا کدو تنبل خام میل کنید.
• یک قاشق غذاخوری تباشیر هندی آسیاب شده را با صبر زرد و سرکه خمیر درست کنید، سپس روی بیضه بمالید تا نیم ساعت بماند.
• بیمار باید سویق عدس را به عنوان غذا، یعنی زیاد استفاده کند؛ ولی نباید در خوردن آن زیاده روی کند و وقتی علائم بیماری رفع شد، خوردن آن را قطع کند.

داروها:

• متناسب با شرایط و حالات بیمار دارو تجویز می شود.

فعالیت:

• از انجام فعالیت های شدید بدنی خصوصاً ورزش های رزمی پر برخورد پرهیز کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه و همچنین غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.