کم شیری مادران: عبارت است از بیشتر مادران هرچند وقت یک بار فکر می‌کنند شیرشان کم شده است، اما علت آن چه می‌تواند باشد؟ دلیل قطعی و ثابتی وجود ندارد، اما اغلب مادران زمانی به مقدار شیرشان بی‌اعتماد می‌شوند که در واقع مشکلی وجود ندارد و همه چیز خوب پیش می‌رود. به‌ طور کلی، میزان تولید شیر شما با تقاضای کودکتان ارتباط دارد. این به معنای آن است که اگر او بیشتر شیر بخورد، شیر شما هم افزایش می‌یابد تا نیاز او تأمین شود و اگر کودک کمتر شیر بخورد، بدن شما هم شیر کمتری تولید می‌کند. در واقع سینه‌های شما برای ذخیره شیر طراحی نشده‌اند و بیشتر شیری که کودک می‌خورد در حین مکیدن او تولید می‌شود.

علائم:

1. کمبود شیر مادر خیلی زود عوارض خود را در نوزاد نشان می‌دهد. علائم این مشکل واضح و مشخص است و مادر با کمی دقت می‌تواند متوجه آن شود که شامل:
2. وزن‌گیری نوزاد:نوزاد با توجه به وزن اولیه و قد خود، یک نمودار مشخص برای وزن‌گیری دارد. با اینکه معمولاً نوزادان در هفته اول تولد کمی وزن از دست می‌دهند، اما باید در دو هفته بعدی این وزن را جبران کنند. توجه به ‌میزان اضافه وزن نوزاد، اولین نکته‌ای است که پزشک را متوجه می‌کند که شیر مادر برای نوزاد کافی است یا خیر.
3. تعداد دفعات شیر خوردن نوزاد: معمولاً نوزادان در طول شبانه روز، هر دو ساعت شیر می‌خورند. اگر میزان شیر خوردن نوزاد بیشتر از این باشد، احتمال دارد که مقدار شیر برای او مناسب نبوده و گرسنه باشد.
4. توجه به ‌میزان ادرار و مدفوع نوزاد: نوزاد در ماه اول روزی حداقل سه مرتبه دفع مدفوع دارد. اما از روز پنجم تولد، رنگ مدفوع او تغییر کرده و روشن می‌شود. اگر نوزاد هنوز مدفوع تیره و کمی دارد، ممکن است شیری که دریافت می‌کند کمتر از حد نیاز او باشد. یکی از دلایل کم شدن میزان ادرار نوزاد نیز می‌تواند کم بودن شیر مادر باشد.
5. نوزاد سرحال:نوزادی که تغذیه خوبی دارد و همه مواد لازم خود را دریافت می‌کند، آرام و سرحال است. گاهی بی‌قراری و بهانه‌گیری نوزاد، به ‌علت کم شدن شیر مادر است.

علت:

• کم بودن شیر مادر دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که باید به ‌دنبال بررسی آن بود. از مهم‌ترین مواردی که به ‌عنوان علت کم شدن شیر مادر از آن نام می‌برند می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
• استرس و اضطراب:یکی از مهم‌ترین نکاتی که نه تنها مادران شیرده بلکه تمامی افراد باید به آن توجه داشته باشند، دوری از استرس و اضطراب است. شاید استرس به تنهایی عاملی برای کم شدن شیر مادر نشود. اما مادر مضطرب، تماس پوستی لازم را با نوزاد برقرار نکرده، یا حوصله شیردهی طولانی مدت را ندارد. آرامش روحی مادر کمک می‌کند که با صبر و حوصله تلاش کند که نوزادش میزان مورد نیاز شیر را دریافت کند.
• کم بودن غده‌های شیری:در بعضی از خانم‌ها، به دلایل کاملاً طبیعی، غدد شیری کمی وجود دارد. در نتیجه مادر نمی‌تواند مقدار زیادی شیر داشته باشد. در این افراد به ‌مرور زمان و با بارداری‌های بیشتر، تعداد غدد شیری بیشتر می‌شود. در این موارد مادر اگر نتوانست با روش‌های مختلف تغذیه و مکمل‌های گوناگون، میزان شیر را بیشتر کند، به ناچار باید در کنار شیر خود از شیر خشک نیز استفاده کند تا نوزاد تغذیه کاملی داشته باشد.
• جراحی پستان:هر نوع جراحی زیبایی پستان، اعم از بزرگ یا کوچک کردن پستان، پروتز سینه یا جراحی‌های زیبایی دیگر، باعث می‌شود که بافت‌های سینه آسیب ببیند یا مجاری خروج شیر در نوک سینه، از بین برود. نتیجه، کم شدن میزان شیر برای تغذیه نوزاد است.
• وجود اختلال‌ در غدد و هورمون‌ها: بعضی اختلال‌ها در غدد مانند اختلال در غده تیروئید، تخمدان پلی کیستیک یا مشکلات در هورمون‌های مختلف بدن که منجر به بیماری‌هایی مانند دیابت می‌شود، باعث کم شدن شیر مادر می‌شوند. درمان هر کدام از این مشکلات، باعث رفع شدن مشکل کمبود شیر خواهد شد.
• مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری:یکی از مواردی در بیشتر خانم‌ها منجر به کم شدن شیر می‌شود، مصرف قرص جلوگیری در دوران شیردهی است. این موضوع در میان خانم‌ها شیوع زیادی دارد و با قطع کردن قرص مشکل حل خواهد شد، اما برای قطع قرص حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
• روش اشتباه شیردهی:یکی از نکاتی که بسیاری از مادران به ‌خصوص در زایمان اول، متوجه آن نمی‌شوند، روش اشتباه شیردهی است. ممکن است نوزاد نوک پستان مادر را به درستی در دهان نگیرد. در نتیجه مقدار مورد نیاز شیر را دریافت نخواهد کرد. گاهی نوزاد مبتلا به مشکلات خاصی مانند شکاف لب، یا گره زبانی است که باعث می‌شود نتواند به‌راحتی شیر بخورد و در نتیجه مقدار مورد نیاز شیر به بدن او نخواهد رسید.
• شیر ندادن در شب:بسیاری از افراد معتقدند که نباید در هنگام شب به نوزاد شیر داد. اما مشکل این جاست که این افراد توجه ندارند این کار در کم شدن شیر مادر چقدر تأثیر گذار است.
• تخلیه نشدن کامل پستان به دلایل مختلف: گاهی مادر احساس می‌کند که شیرش سبک و ناکافی است و به‌ همین دلیل از شیر دادن به کودک خودداری می‌کند. در چنین شرایطی شیر در داخل پستان باقی می‌ماند. گاهی زخم شدن نوک پستان، و درد زیاد آن باعث می‌شود مادر از شیر دادن به کودک بترسد یا توان شیر دادن نداشته باشد. در این صورت هم شیر کاملاً تخلیه نمی‌شود. در بعضی موارد، نوزاد نمی‌تواند به ‌خوبی سینه مادر را بمکد و شیر کاملاً تخلیه نمی‌شود. تمامی این موارد به ‌مرور زمان باعث کم شدن شیر مادر خواهد شد.
• خستگی و رژیم غذایی نادرست:بسیاری از مادران بعد از زایمان، کمبود انرژی و کمبود خواب دارند. این موضوع بر روند شیردهی آن‌ها تأثیر زیادی دارد. این خستگی در کنار زیاد شدن فعالیت و کار مادر، باعث می‌شود که مادر به تغذیه خود بی‌توجه شود. این عوامل در کنار هم باعث کم شدن شیر مادر می‌شود.
• کم بودن وعده های شیردهی: شایع‌ترین علت کم بودن تولید شیر اغلب ناکافی بودنتعداد وعده‌های شیردهی است. اگر کودکتان خیلی شیر خشک می‌خورد این اتفاق می‌تواند بیشتر بیفتد. پس اگر می‌خواهید شیرتان اصلاً کم نشود باید تغذیه انحصاری با شیر مادر را در پیش بگیرید.
• از بین رفتن احتقان پستان: وقتی احتقان سینه که در هفته‌های اول شیردهی شایع است از بین می‌رود، برخی مادران این را به عنوان علامت کاهش تولید شیر می‌بینند، زیرا آنها پر بودن سینه را با داشتن شیر زیاد یکی می‌دانند. اما یک سینه کوچک‌تر و نرم‌تر نیز به اندازه سینه آماس‌کرده توانایی تولید شیر را دارد.
• گذشتن از یک مرحله جهش رشد کودک: مادران دیگر فکر می‌کنند شیرشان کم شده است، زیرا کودکشان به طور ناگهانی بیشتر از معمول به شیر خوردن نیاز دارد و آنها این تغییر را به این شکل تفسیر می‌کنند که کودک نمی‌تواند از سینه‌ها شیر کافی بگیرد، اما آنچه واقعاً در حال وقوع هست این است که کودک در حال تجربه یک جهش رشد است؛ یعنی با سرعت زیادی رشد می‌کند و به شیر بیشتری نیاز دارد. جهش‌های رشد معمولاً در حدود سه هفتگی، شش هفتگی و سه ماهگی اتفاق می‌افتند.
• نقص پمپ شیردوش: در مورد برخی ازمادرانی که در خارج از خانه کار می‌کنند و شیرشان را پمپ می‌کنند، گاهی بعد از چند هفته یا چند ماه متوجه می‌شوند که هنگام پمپ کردن، شیر کمتر و کمتری به دست می‌آید. تولید شیر آنها واقعاً در حال کاهش است و مقصر هم احتمالاً پمپ شیردوشی آنهاست. پمپ‌هایی که شیر را با سرعتی کمتر از مکیدن یک کودک می‌دوشند یعنی کمتر از ۶۰ دور در دقیقه و بیشتر از دو بار در روز استفاده می‌شوند می‌توانند باعث شوند که تولید شیر شما به تدریج با نیازهای کودکتان ناهماهنگ شود و شیری کمتر از نیاز او تولید کنید. استفاده از یک پمپ‌ برقی مناسب، این مشکل را حل خواهد کرد.
• شروع غذای کمکی: وقتیمواد غذایی جامد را به برنامه غذایی کودکتان اضافه می‌کنید یعنی در حدود شش ماهگی، ممکن است انتظار داشته باشید که تولید شیرتان کم شود، اما در ابتدا این اتفاق نمی‌افتد. این ناشی از آن است که وقتی کودکی خوردن غذاهای کمکی را شروع می‌کند بیشتر آنچه می‌خورد روی چانه‌اش می‌ریزد تا در شکمش، اما وقتی کودک بیشتر غذای کمکی را می‌خورد، به شیر کمتری نیاز خواهد داشت و به طور طبیعی بدن شما شیر کمتری خواهد ساخت.

تشخیص:

• انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار

درمان طب نوین:

• برای درمان کمبود شیر مادر، ابتدا باید دلیل آن را پیدا کرد. رفع این مشکل و معجزه افزایش شیر مادر را در میزان رشد کودک و سلامتی او به ‌وضوح می‌توان دید. در بعضی موارد مانند انجام جراحی‌های مختلف پستان، کاری از دست کسی ساخته نیست و باید با کمک شیرخشک، کمبود شیر مادر را جبران کرد. اما در مواردی مانند استفاده از قرص جلوگیری یا مشکلات غدد و هورمونی، با مشورت با پزشک می‌توان تا حد زیادی این مشکلات را رفع کرد. دیگر مواردی که به درمان کمبود شیر مادر کمک می‌کند عبارتند از:
• یوگا و مراقبه
• استراحت و خواب کافی
• ترک کردن سیگار و الکل
• کم کردن مقدار مصرف کافئین
• نوشیدن مقدار زیاد آب در شبانه روز
• اضافه کردن دفعات شیردهی به نوزاد
• آموزش روش‌های درست شیردهی به نوزاد
• شیر دادن از هر دو سینه و اطمینان از تخلیه شیر
• دور شدن از استرس و انجام ورزش‌های سبک در جهات کمک به رفع اضطراب
• اضافه کردن مواد مغذی خوب به رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی کامل و سالم
• ماساژ صحیح پستان مادر، باعث تحریک غدد شیری و نرم شدن سینه و در نتیجه مکیدن راحت شیر توسط نوزاد می‌شود.
• اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ (پوشیدن این لباس‌ها باعث فشار به پستان و اختلال در عملکرد غدد شیری می‌شوند).

درمان طب سنتی:

• خوردن سوپ گندم با روغن زیتون.
• خوردن سویق سنجد و سویق کامل.
• ساعاتی که کودکتان خواب است شما هم بخوابید.
• کشک ساییده را با آب ترب مخلوط کنید و بخورید.
• ماءالشعیر را با شربت نیلوفر مخلوط کنید و بخورید.
• شیرزاد، شنگ و غازیاقی را با غذاهای روزانه بخورید.
• با شنگ و سلمه و غازیاقی سبزی پلو بپزید و بخورید.
• روزی یک قاشق دوسین (سیاهدانه و عسل) میل کنید.
• از دمنوش رازیانه برای افزایش جریان شیر خود استفاده نمایید.
• استراحت کافی و استرس کم در روند تولید شیر بسیار موثر است.
• با اسفناج، عدس و رشته، آش درست کنید و همراه با کشک بخورید.
• هر روز صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا استکان نوشابه کومبوچا بنوشید.
• هر روز صبح به جای صبحانه انگور زرد و کاملاً رسیده را فراوان بخورید.
• به آب گوشت نخود و لوبیا، ۲۰۰ گرم سرکه شیره مخلوط کنید و بخورید.
• چهل روز، هر روز عصر یک عدد شیردان گوسفند را پخته و با آبش بخورید.
• در طول شبانه روز آب بیشتری بنوشید، قبل و بعد از شیردهی آب میل کنید.
• اگر مادر بخواهد شیر گرم و پر داشته باشد روزی 3 تا 7 عدد خرما با عرق رازیانه بخورد.
• شربت انجیر؛ هر شب 7 عدد انجیر رادر یک لیوان آب بریزید بعد ازخیس خوردن میل کنید.
• عصرها مقدار ۲۵۰ گرم سرکه شیره را با آب مخلوط کنید تا به صورت شربت درآید و بنوشید.
• غلات کامل به خصوص انواع نان سبوس دار، جو، برنج قهوه ای می توانند در تولید شیر موثر باند.
• انواع ماهی در افزایش کیفیت شیر مادر و همچنین دریافت موثر اسیدهای چرب امگا 3 موثر می باشد.
• هر روز این پنج خوراک را میل کنید: تخم خبازی، تخم هویج، جوانه گندم، شیر، کره حل شده در شیر.
• در هر وعده مخلوطی از غذاها شامل غلات کامل، سبزی های تازه، گوشت و چربی های مفید داشته باشید.
• در ادویه ها زیره سیاه، شوید خشک، نعناع و زردچوبه می توانند در تولید شیر و افزایش کیفیت آن موثر باشند.
• گیاهان دارویی شیرافزا: پنیر باد، سیاهدانه، سیب زمینی، زیره سبز، زنیان، قاسنی (باریجه)، قهوه، کاسنی، یونجه.
• سبزیجاتی مثل اسفناج، کاهو، هویج، چغندر، سیب زمینی، نخود سبز در افزایش تولید و کیفیت شیر، بسیار موثرند.
• شش مثقال برگ گزنه یا ۴ مثقال ریشه گزنه را در نیم لیتر آب بجوشانید و آب صاف کرده آن را صبح و شب بنوشید.
• اگر مادری بنا به دلایلی شیر نداشت، باید از شیر بز استفاده کند و به بچه اش آب میوه و غذاهای گیاهی بدهد.
• بهتر است برای زیاد شدن شیر هر روز این پنج خوراک را بخورید: توت، هندوانه، کرفس، جوانه گندم، دمنوش رازیانه.
• از روغن های جامد و کره در حد اعتدال استفاده کنید. و به جای آن روغن های مفید مثل زیتون، کلزا و کنجد استفاده کنید.
• آجیل و میوه های خشک را به عنوان میان وعده در برنام روزانه خود بگنجانید. از غذاهای کامل مثل انواع سوپ، آش، آبگوشت، بیشتر استفاده کنید.
• مادران شیرده اگر رژیم انگور بگیرند پر شیر می شوند و اگر خرما هم بخورند پر شیر می شوند و شیرشان قوی و غلیظ می شود. معادل شیر مادر، آب انگور است.
• بدون توجه به زمان در طول شبانه روز مرتب کودک خود را شیر بدهید، مکیدن بیشتر کودک علاوه بر تقویت قدرت مکیدن نوزاد، شیر شما را نیز افزایش میدهد.
• شکلات و قهوه و نوشابه های انرژی زا را از برنامه غذای خود حذف کنید، این ترکیبات محرک هستند و می تواند تحرک نوزاد شما را افزایش دهند و در خوابیدن او مشکل ایجاد کنند.
• استفاده از مواد غذایی مثل خردل و ادویه تند، نعناع، پیاز و سیر در زنان شیرده منع شده، زیرا به هر نسبت که خون سالم و مناسبی در بدن زن شیرده تولید شود، شیر او نیز سالم تر است.
• گیاهان دارویی شیرافزا: انیسون، بادام زمنیی، پنج انگشت، رازک، رازیانه، ریحان، جعفری، انجیر، توت سیاه، توت سفید، خارخسک، خرفه، زیره سبز، زیره سیاه، شاهی، شوید، کنجد، نارگیل، نخود.
• تخم خرفه و انیسون از هر کدام ۲۵ گرم، بالنگو و شیرزاد از هر کدام ۵۰ گرم، شکر ۲۰۰ گرم، همه را مخلوط کرده و نرم بکوبید و بعد از هر غذای روزانه یک قاشق شربت خوری میل فرمایید.
• خوردن سرکنگبین رازیانه (شیردهی را زیاد و پوست را لطیف و تمایلات زنانگی را افزایش می دهد و عوارض یائسگی و اختلات هورمونی و گر گرفتگی زنان را برطرف می کند به جای نعناع، رازیانه باشد).
• مادرانی که به جای اینکه شیر خشک به فرزندانشان بدهند بهتر است یک هفته با زیره سبز و آرد برنج و شیر گاو حریره بپزند و میل کنند. به قدری شیر در سینه زیاد می شود که می توانند سه بچه را شیر بدهند.
• صد و پنجاه گرم شاهدانه خام، ۷۵ گرم تخم خشخاش، ۷۵ گرم کنجد، ۳۰۰ گرم گندم بو داده و ۶۰۰ گرم قند یزدی را در هم بسایید و به صورت قائوت درآورید و هر صبح، ظهر و شب پس از صرف غذا یک قاشق غذاخوری پر از آن را در دهان بریزید و میل فرمایید.
• تخم شوید، تخم ریحان، زیره سیاه، زیره سبز، شیرزاد، زنیان، بادیان، دارچین، میخک، دارفلفل، جوز هندی، هل قرابی و فوفل از هر کدام ۱۰ گرم، مغز پسته خام، مغز فندق خام و مغز بادام خام از هر کدام ۱۰۰ گرم، شکر ۵۰۰ گرم، همه را نرم بکوبید و بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری از آن را بخورید.
• صد و پنجاه گرم خارخاسک را در یک لیتر شیر گوسفند روی حرارت ملایم بجوشانید تا خشک شود، دوباره یک لیتر شیر روی آن بریزید و بجوشانید تا خشک شود، برای بار سوم نیز این کار را انجام دهید و بعد از خشک شدن، آنها را با نبات مخلوط کنید، بکوبید و هر بار یک قاشق غذاخوری از آن را پس از غذاهای روزانه بخورید.
• اگر مقدار شیر پستان کم است و میل دارید پستان ها پر شیر شود، از ویتامین 1B و خوراکی های شیرافزا بیشتر استفاده کنید، مانند آب هویج، آب زردک، هندوانه، خربزه، طالبی، گرمک، نارگیل، کاهو، کاهو با سرکه شیره، والک، باقلا، لوبیا، کرفس، خرفه، شاهی، شوید، تره فرنگی، توت، سیب زمینی ترشی (قلقاسی)، آب جوشانده ترب، شیر شیره همدان، شیردان گوسفند، آب سیرابی، آب دمکرده ریشه کاسنی، شیره انگور، انگور زرد و رسیده، چای، شیر، زیره سیاه، گردو، بادام، سیاهدانه، بالنگ، جوانه گندم، گل پنیرک، گلپر، تخم خبازی، زیره سبز، زیره سیاه، زیتون، انیسون، آب جوشانده تخم هویج، تخم شوید، تخم شاهی، تخم یونجه، عرق یونجه، عرق رازیانه، تخم ترب با سکنجبین، آب دمکرده گزنه.

درمان کم شیری قبل از چهارماهگی:

• روزی نیم فنجان آب هویج خام و صاف کرده را به او بدهید.
• روزی نیم فنجان شیر گاو کم چرب را با نبات شیرین کنید و به او بدهید.
• اگر شیر شما مقدارش کم است و نوزاد سیر نمی شود و زیر چهار ماه می باشد، که گاهی شیره بادام به او بدهید.
• همه روزه صبح ها یک قاشق چایخوری داخل یک زرده تخم مرغ خام فرو کنید به طوری که زرده به قاشق مالیده شود و به او بدهید. این کار را هر روز انجام دهید با این تفاوت که هر روزی که می گذرد کمی مقدار زرده تخم مرغ را بیشتر کنید.

کمک شیر پس از چهارماهگی:

• اگر شیر شما مقدارش کم است و نوزاد سیر نمی شود، هر روز عسل یا پوره موز یا آب سیب زمینی یا آرد جوانه گندم را با آب انگور زرد و رسیده مخلوط کنید و به او بدهید.
• روش های افزایش کیفیت شیر مادر: بهترین مواد غذایی برای مادر شیرده عبارت است از گندم، گوشت بره، بزغاله، ماهی، کاهو، بادام، فندق و…، که همان‌گونه که مشاهده می‌شود مواد غذایی لطیف، معتدل، صالح الکیموس و کثیرالغذا در زمره آن وجود دارند. به‌ عکس استفاده از مواد غذایی مثل خردل و ادویه‌جات تند، نعناع، پیاز و سیر در زنان شیرده منع شده چرا که به هر نسبت که خون سالم و مناسبی در بدن زن شیرده تولید شود، شیر او نیز سالم‌تر است. استفاده از شیره انگور در زنانی که از رقیق بودن شیر خود شکایت دارند مفید است؛ مصرف اسفناج، کرفس, کنجد، چغندر، آشی که با نخود و جو پخته شده باشد، گوشت و مغز گوسفند و استفاده از رازیانه، تخم شوید و سیاهدانه در غذاها برای افزایش شیر و ارتقاء کیفیت آن مؤثر است.

داروها:

• قطره شیرافزا

فعالیت:

• روزی نیم ساعت فعالیت مناسب بدنی داشته باشید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی با رب انار، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک عدسی با کشمش، خوراک عدسی ساده، خوراک عدسی با قارچ، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو بادمجان، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و سیب زمینی، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ و ذرت، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک صیفی جات، خوراک کلم برگ با عدس، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک کلم بروکل، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، یتیمچه، خوراک بادمجان و عدس، بورانی گوجه بادمجان، بورانی بادمجان و ماست سویا، خوراک بادمجان و غوره، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا سفید با جعفری، خوراک لوبیا سفید با سویا، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا و عدس، خوراک سویا با رب انار، خوراک سویا با نخود، تاس کباب سویا، خوراک پنیر سویا، خوراک لوبیا با قارچ، خوراک لوبیا لعاب دار، لوبیا با سویا، خوراک بامیه با سویا، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک کشمشی، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک لوبیای سویا، خوراک مخلوط، خوراک مطبل، آش گندم با حبوبات، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش گندم با سویا، آش باقلا، آش ماش، آش لپه ۱، آش لپه ۲، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش خرفه ۱، آش خرفه ۲، آش زردآلو، آش سماق، آش عدس ۱، آش عدس ۲، آش برنج، آش حبوبات و غله ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش شوید باقلی، آش جو با حبوبات ۱، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم برگ، آش گل کلم ۱، آش گل کلم ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم قمری با عدس، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش انار، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش برگ چغندر، آش حبوبات ۱، آش حبوبات ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش شولی ۱، آش شولی ۲، آش رب، آش زرشک، حلیم عدسی با سویا ۱، حلیم عدسی با سویا ۲، حلیم حبوبات و غلات، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با عدس، حلیم گندم و بادمجان، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم جو، حلیم دال عدس، مرصع پلو، صیفی پلو، آلبالو پلو، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، دم پخت گوجه ۱، دم پخت گوجه ۲، هویج پلو، سبزی پلو، ماش پلو، پلو مخلوط، لپه پلو، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو، کلم پلو با قارچ، کلم پلو با سویا، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با سویا، عدس پلو با کدو حلوایی، عدس پلو با قارچ، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، پلوی آلو اسفناج، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، لبو پلو، بادمجان پلو ۱، بادمجان پلو ۲، رب پلو، بلغور پلو، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش قیمه، خورش کرفس ۱، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش به، خورش آلو و قیسی، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش بادمجان، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش بامیه بادمجان، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، خورشت قیمه قارچ، خورش قیمه بادمجان، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، کباب تابه گیاهی، کتلت عدس ۱، کتلت عدس ۲، کتلت اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت ذرت، کتلت سیب زمینی و حبوبات، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، برگر لوبیا چشم بلبلی، پن کیک سیب زمینی، فلافل ساده، فلافل تنوری، سوسیس فانتزی، دلمه کلم، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، دلمه برگ انگور، کوفته سبزیجات، کماچ ساده، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، کماچ مخلوط، شیر سویا، ماست سویا، پنیر سویا، فرنی سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس گوجه فرنگی ۱، سس گوجه فرنگی ۲، سس معطر، سس مخصوص ۱، سس مخصوص ۲، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با گندم و جو، سمنو با رب انار.

نکته:

• از چه زمانی شیر مادر تولید می‌شود؟ سینه‌های مادر در طول دوران بارداری بزرگ‌تر می‌شوند. بعد از به‌ دنیا آمدن نوزاد، هورمون پرولاکتین در بدن مادر ترشح می‌شود. در پاسخ به این هورمون، مجاری تولید شیر در پستان مادر واکنش نشان می‌دهند. زمانی که نوزاد پستان مادر را می‌مکد، میزان ترشح پرولاکتین بالا رفته و هورمون اکسی توسین نیز ترشح می‌شود. این هورمون باعث انقباض ماهیچه‌های مجاری شیر شده و شیر را به سمت مجراهای خروجی هدایت می‌کند. در روزهای ابتدایی شیردهی، یک مایع خامه‌ای که پروتئین زیاد و چربی کمی دارد از سینه مادر خارج می‌شود. این مایع را آغوز شیر مادر می‌گویند که خوردن آن برای نوزاد ضروری است. شیر اصلی، تقریباً بین ۴۸ تا ۹۶ ساعت بعد از زایمان، تولید می‌شود. معمولاً این روند در اولین تجربه زایمان ممکن است کمی طولانی باشد.
• مزایای شیر مادر برای کودکان: به توصیه پزشکانمتخصص نوزاد، نوزاد در شش ماه اول تولد باید از شیر مادر تغذیه کند. اولین تجربه هر کودک برای تغذیه شیر مادر است. شیر مادر شامل انواع پروتئین و ویتامین‌هایی است که علاوه بر کمک به رشد نوزاد، او را در برابر بیماری‌ها مصون نگه خواهد داشت. مواد موجود در شیر مادر شامل: پروتئین: شیر مادر دارای پروتئین‌های متنوعی است که منبع اصلی تأمین کلسیم بدن نوزاد به حساب می‌آید. پروتئین شیر مادر برای نوزاد به‌ راحتی قابل هضم است. پروتئین‌های کازئین، وی، لاکتوفرین، کلستروم و لیزوزیم انواع متنوعی هستند که در شیر مادر یافت می‌شوند. این پروتئین‌ها علاوه بر تأمین نیاز تغذیه‌ای، نوزاد را در برابر مسمومیت‌های غذایی، باکتری‌های مضر، التهاب، ویروس‌های مختلف و آلرژی مقاوم می‌کند. چربی: شیر مادر حاوی نوعی چربی است که برای سلامتی نوزاد و رشد او لازم است. این چربی‌ها علاوه بر تأمین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، به تشکیل سیستم عصبی او نیز کمک می‌کند. ویتامین: اگر مادر به ‌خوبی ویتامین‌های خود را مصرف کند، این ویتامین به ‌میزان کافی در شیر او نیز موجود خواهد بود. تمامی ویتامین‌های محلول در چربی و محلول در آب که مادر مصرف کند، مستقیم وارد شیر او می‌شود. به‌ همین دلیل پزشکان، به مادر توصیه می‌کنند که در مصرف ویتامین‌های خود دقت کند. کربوهیدرات: کربوهیدارت‌ها برای رشد نوزاد بسیار ضروری هستند. یکی از کربوهیدرات‌های موجود در شیر مادر لاکتوز است. این لاکتوز علاوه بر تأمین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، باکتری‌های ناسالم را در معده او کم می‌کند و به این ترتیب مانع بروز بسیاری از بیماری‌ها در نوزاد می‌شود. آهن: شیر مادر حاوی مقدار کمی آهن است، اما نوزاد تمامی آن را جذب می‌کند. به‌ همین دلیل مادر باید همواره مراقب تأمین آهن مورد نیاز بدن خود باشد. در صورت کمبود آهن نوزاد با مشکلاتی مانند کم‌ خونی و ضعف روبرو خواهد شد.
• اگر مادران در اثر بی مبالاتی و به خود نرسیدن و به افکار هیچ و پوچ و یا غم و غصه دچار شوند، به مرور شیر کم خواهد شد و کم شدن شیر به طفل معصوم بیگناه لطماتی خواهد زد. لذا در اثر کمبود شیر و نرسیدن مواد لازم و کافی به اعضای بدن طفل، پس از سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی کودک به کندی و تنبلی کلیه و کبد دچار خواهد شد و پس از آن کبد و کلیه تکالیف عمومی خود را آن طور که می باید نمی توانند انجام دهند. اگر کودک دختر باشد به کک مک صورت و خشکی پوست بدن مبتلا می شود و اگر پسر باشد نوک انگشتان و یا پاشنه پایش دائم ترک می خورد و در فصل زمستان اگر دست به آب سرد بزند، واقعاً ناراحت خواهد شد. دلیل آن است که در طفولیت نتوانسته است توسط شیر مادر کلسیم بدن را تأمین کند. بدین لحاظ حتی در سنین بزرگی و کهولت نیز به بیماری های گوناگون مبتلا می شود. لذا به مادران که حتماً دلسوز فرزندان شان هستند توصیه می شود که از خشک کردن شیر خود و ندادن شیر به اندازه کافی به طفل و به جای آن خوراندن غذاها و خوراکی های مصنوعی مانند شیر خشک، فرنی، حریره و امثال آن جدا پرهیز کنند. حتی چنین تفکراتی را از سر خود بیرون کنند و طفل معصوم و بیگناه را دچار انواع بیماری های بعدی نسازند.
• بهتر است این تذکر داده شود که گاهی مادران در اثر بی مبالاتی و به خود نرسیدن، یا افکار هیچ و پوچ و بی سروته در سر خود پروانیدن و غم و اندوه به خود راه دادن (که خود این حالات یک نوع بیماری است) کم کم شیرشان کم و کاسته می شود و طفل معصوم و بیگناه مواد مؤثر به تمام اعضاء و جوارحش نمی رسد، در نتیجه طفل که سنین عمرش از ۱۴ الی ۱۵ سال گذشت، به کندی و تنبلی کلیه و کبد مبتلا می شود. چون تمامی بدن منجمله مغز هم ضعیف می گردد، تکالیف محوله به خود را آن طور که باید و شاید نمی تواند انجام دهد و اگر طفل دختر باشد به کک مک در صورت و خشکی بدن مبتلا خواهد شد و اگر طفل پسر بود نوک انگشتان بزرگش یا پاشنه پایش می ترکد و در زمستان که دست به آب سرد می زند واقعاً ناراحت خواهد شد. چون بدن کلسیم مورد نیاز خود را در طفولیت به وسیله شیر مادر نتوانسته تهیه کند، در سنین بزرگی مخصوصاً در کهولت و پیری به امراض گوناگون مبتلا می شود. لذا به مادران توصیه می شود که اگر واقعاً فرزند خود را دوست دارند از خشک کردن شیر خود بپرهیزند و به اسم راحتی، طفل را از خود جدا نکنند و به منظور شیر ندادن و فرار از شیر دادن، متوسل به غذاهای مصنوعی مانند: شیرخشک و امثال آنها نشوند و طفل خود را مبتلا به اقسام امراض بعدی نکنند.
• آيا شیر کافی است یا نه: تنها وسیله ای که پرورش و رشد طفل را ثابت می کند مسئله ترازو یعنی وزن کردن است. هرچند از احوال عمومی طفل، از قبیل: استخوان بندی سر، باز شدن رنگ، گوشت آوردن صورت و درآوردن دندان یا از وضع تغییرات در مدفوع او از قبیل: رنگ و بوی آن، مقیاس به دست می آید، معذالک وزن کردن بدن طفل بهترین نتیجه را می دهد. وزن بدن طفل باید روزانه به حد متوسط ۱۰ گرم اضافه شود و این دلیل پرورش کافی اوست و تغذیه روزانه را مثل روزهای سابق باید ادامه داد و اگر در وزن کردن معلوم شد به طور طبیعی پیش نرفته و یا سنگینی او بیش از حد معمولی رو به افزایش است. باید تغذیه او را به مناسبت سبک یا سنگین شدنش، اضافه یا کم کرد تا به حد معمول برسد. در ماه اول، یک مرتبه و در ماه دوم، دو مرتبه و در ماه سوم، هر هفته یک مرتبه باید طفل را وزن کرد. هرگاه وزن طفل منظم پیش برود دیگر لازم نیست موقع شیر دادن شب ها اگر خواب است بیدارش کرد، اما اگر ضعیف بود و رشد و نمو او مرتب نبود، در این موقع لازم است که شب ها او را از خواب بیدار کرده و شیر به وی بدهند.