کمبود ویتامین D: عبارت است از ویتامین دی (کلسیفرول) یک ویتامین محلول در چربی است که در ماهی های چرب، لبنیات و محصولات غذایی غنی شده یافت می شود. ویتامین دی “ویتامین آفتاب” نیز نامیده می شود. زیرا هنگامی که اشعه فرا بنفش (UV) از نور خورشید به پوست برخورد کرده و باعث سنتز ویتامین دی به صورت درون زا می شود. بطور کلی ویتامین دی که از قرار گرفتن در معرض نور خورشید، غذاها و مکمل ها به دست می آید از نظر بیولوژیکی بی اثر است و برای فعال شدن باید تحت واکنش های پیاپی در بدن قرار گیرد. اولین واکنش که در کبد اتفاق می افتد، ویتامین دی را به ۲۵-هیدروکسی ویتامین دی تبدیل می کند. واکنش دوم عمدتاً در کلیه اتفاق می افتد و ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین دی که فرم فعال فیزیولوژیکی است را تشکیل می دهد که به نام «کلسیتریول» نیز شناخته می شود. تحقیقات نشان می دهد که ویتامین دی می تواند در پیشگیری و درمان تعدادی از بیماری ها مختلف نقش داشته باشد. از جمله دیابت نوع ۱ و نوع ۲، فشارخون بالا، عدم تحمل گلوکز و مولتیپل اسکلروزیس.
انواع ویتامین دی:
- ویتامین D2 (ارگوکلسیفرول): که از منابع گیاهی بدست می آید و در برخی از قارچ ها یافت می شود.
- ویتامین D3 (کوله کلسیفرول): فرم حیوانی ویتامین دی که در ماهی های چرب، روغن کبد ماهی و زرده تخم مرغ وجود دارد.
علائم:
- در بزرگسالان، کمبود ویتامین دی ممکن است: باعث ضعف عضلانی و از دست دادن استخوان شود و خطر شکستگی استخوان را در کودکان افزایش یابد، کمبود شدید ویتامین دی می تواند باعث تأخیر در رشد و راشیتیسم (نرمی استخوان) شود، همچنین می تواند باعث بر هم خوردن تعادل هورمون‌ها و حتی بروز برخی از انواع سرطان ها شود. داشتن سطوح پایین‌تر این ویتامین در خون با افزایش خطر طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مزمن مرتبط است:
- سرطان
- افسردگی
- ریزش مو
- درد عضلات
- سردرد و سرگیجه
- مشکلات گوارشی
- پوسیدگی استخوان
- درد کمر و استخوان
- آسم شدید در کودکان
- خستگی مفرط و ضعف
- بیماری و عفونت مداوم
- نقص در توانایی ترمیم زخم
- اختلال شناختی در افراد مسن
- کاهش خفیف سطح کلسیم خون.
- عرق بیش از حد (خصوصاً عرق کردن سر)
- افزایش خطر مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی
علت:
- افراد مسن
- عدم تحرک بدنی
- چاقی یا کمبود وزن
- افرادی که مدت زمان کافی در زیر نور خورشید قرار نمیگیرند.
- افرادی که نارسایی کلیه دارند کلیه ها نمی توانند ویتامین دی را به شکل فعال آن تبدیل کنند.
- افرادی که در عرض های جغرافیایی شمالی زندگی می‌کنند، جایی که تابش آفتاب در زمستان محدود است.
- داشتن جهش های ژنتیکی خاص نیز می توانند فرد را در معرض خطر کاهش سطوح ویتامین دی قرار دهند.
- مصرف مکمل ها و استفاده از غذاهای غنی شده مانند شیر راه های خوبی برای افزایش مصرف و سطح ویتامین دی خون این افراد هستند.
- افرادی که پوست تیره ای دارند چون رنگدانه ملانین توانایی پوست برای ساخت ویتامین دی را در پاسخ به قرار گرفتن در معرض نور خورشید کاهش می دهد.
- برخی مشکلات پزشکی از جمله بیماری کرون، فیبروز کیستیک و بیماری سلیاک می تواند بر توانایی روده شما برای جذب ویتامین دی از غذایی که می خورید تأثیر بگذارد.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- بارداری
- سالمندان
- نوع پوست
- نوزادان شیرخوار
- اختلالات جذب
- استعمال دخانیات
- عوامل جغرافیایی
- سبک زندگی اشتباه
- نوزادان و شیرخواران
- رژیم غذایی نامناسب
- بیماری های کبد و کلیه
- آلودگی و ذرات معلق در هوا
- مبتلایان به اختلالا جذب چربی
- عوارض بعضی از داروها مانند استروئیدها
- افراد چاق یا افرادی که تحت عمل جراحی بای پس معده قرار گرفته اند.
پیشگیری:
- از آنجایی که دریافت ویتامین دی کافی از راه رژیم غذایی برای افراد دشوار است، جهت پیشگیری از کمبود ویتامین دی، همه ما باید مصرف مکمل ویتامین دی را در نظر بگیریم. در افراد سالم، میزان ویتامین دی مورد نیاز روزانه با توجه به سن متفاوت است.
عوارض احتمالی:
- جدی ترین عوارض کمبود ویتامین دی شامل موارد زیر است: کاهش کلسیم خون (هیپوکلسمی)، کاهش فسفات خون (هیپوفسفاتمی)، راشیتیسم (نرمی استخوان در دوران کودکی)، نرمی استخوان در بزرگسالی (استئومالاسی)، با این حال، این عوارض با گذر زمان کمتر شده اند، زیرا بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها با ویتامین D غنی شده اند.
- جدی ترین عوارض افزایش ویتامین دی در بدن: مصرف بیش از حد ویتامین دی می تواند منجر به عوارض جانبی جدی شود. موسسه ملی بهداشت (NIH) برای مردان و زنانی که باردار یا شیرده نیستند، حد مجاز مصرف ویتامین دی را ۱۰۰ میکروگرم در روز تعیین کرده است. شایع ترین عارضه جانبی مسمومیت با ویتامین دی افزایش تجمع کلسیم در خون است که هیپرکلسمی نامیده می شود. هیپرکلسمی می تواند باعث تهوع و استفراغ شود. مصرف بیش از حد ویتامین دی در طول زمان می تواند منجر به آریتمی قلبی، کلسیفیکاسیون بافتی، سنگ کلیه و آسیب اندام شود. سطح ویتامین دی را نیز می توان با مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی کاهش داد.
تشخیص:
- بررسی سطح ویتامین دی، معمولاً با آزمایش خونی که پزشکان آن را درخواست می‌کنند، انجام می‌شود.
درمان طب نوین:
- به استثنای ماهی های چرب مانند سالمون که حاوی مقادیر قابل توجهی از ویتامین دی هستند؛ منابع غذایی غنی برای ویتامین دی وجود ندارد. در عوض، بیشتر ویتامین دی در بدن شما زمانی که پوست شما در معرض نور آفتاب قرار می گیرد ساخته می شود. بطور کلی منابع تأمین کننده ویتامین دی: نور خورشید، زرده ی تخم مرغ، ماهی های چرب، قارچ، پنیر چدار و مواد غنی شده با ویتامین دی و مکمل ها.
- مقدار توصیه شده روزانه (DV) برای ویتامین دی ۸۰۰ واحد بین المللی (IU) یا ۲۰ میکروگرم در روز برای همه بزرگسالان و کودکان بالای ۴ سال است. برای کودکان ۱ تا ۳ ساله، ۶۰۰ IU یا ۱۵ میکروگرم در روز است. دقیق ترین راه برای اندازه گیری میزان ویتامین دی در بدن، آزمایش خون ۲۵ هیدروکسی ویتامین دی است. سطح ۲۰ نانوگرم در میلی لیتر تا ۵۰ نانوگرم در میلی لیتر برای افراد سالم کافی در نظر گرفته می شود. سطح کمتر از ۱۲ نانوگرم در میلی لیتر (یا ۳۰ نانومول در لیتر) نشان دهنده کمبود ویتامین دی است.
داروها:
- کلسی تریول
فعالیت:
- محدودیتی وجود ندارد.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه، غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
- از خوردنی های حاوی ویتامین دی نظیر: ماهی سالمون، شاه ماهی و ماهی ساردین، میگو، زرده تخم مرغ محلی، قارچ ها، شیر گاو محلی تازه، شیر سویا، آب پرتقال، غلات و جو دوسر، نور خورشید، خرما، بادام درختی، جگر گاو، پسته، سبزیجات تازه (خصوصاً تره)، پنیر محلی به همراه گردو، کپسول های حاوی امگا 3، ماست محلی می توانید استفاده کنید.
نکته:
- نقش ویتامین دی در بدن: ویتامین دیدر بدن نقش های بسزایی دارد. ویتامین دی می تواند جذب کلسیم را در روده تقویت کند و غلظت سرمی کلسیم و فسفات کافی را حفظ کند تا معدنی‌سازی طبیعی استخوان را امکان‌پذیر کند و از تتانی هیپوکلسمیک (انقباض غیرارادی عضلات که منجر به گرفتگی و اسپاسم می شود) جلوگیری کند. همچنین برای رشد استخوان و بازسازی استخوان توسط استئوبلاست ها و استئوکلاست ها مورد نیاز است. عدم کفایت ویتامین دی، استخوان ها را نازک، شکننده یا بد شکل میکند. کافی بودن ویتامین دی از راشیتیسم در کودکان و استئومالاسی در بزرگسالان جلوگیری می کند. همراه با کلسیم، ویتامین دی همچنین به محافظت از افراد مسن در برابر پوکی استخوان کمک می کند.
- نقش ویتامین دی در سیستم ایمنی بدن: ویتامین دی نقش مهمی در تقویت پاسخ ایمنی دارد. این ماده دارای خواص ضد التهابی و تنظیم کننده سیستم ایمنی است و برای فعال سازی دفاعی سیستم ایمنی بسیار مهم است. ویتامین دی برای تقویت عملکرد سلول های ایمنی، از جمله سلول های T و ماکروفاژها، که از بدن شما در برابر عوامل بیماری زا محافظت می کنند، شناخته شده است. در واقع، این ویتامین برای عملکرد سیستم ایمنی به قدری مهم است که سطوح پایین ویتامین دی با افزایش حساسیت به عفونت، بیماری و اختلالات مربوط به سیستم ایمنی مرتبط است. یه همین جهت است که در طول دوران همه گیری کرونا قرص ویتامین دی ۳ را بعنوانداروی تقویت سیستم ایمنی بدن توصیه می کنند.
- نقش ویتامین دی در پیشگیری از ابتلا به سرطان: ویتامین دی ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد از آنجا که ویتامین دی نقش مهمی در تقسیم سلولی سالم، رشد و نمو سلول ها دارد، تصور می‌شود که ممکن است در جلوگیری از رشد سلول های سرطانی نیز نقش داشته باشد.
- نقش ویتامین دی در بیماران مبتلا به قلب و فشار خون بالا: یک عامل خطر اصلی برای بیماری قلبی مجموعه ای از شرایط است که به عنوان سندرم متابولیک شناخته می شود. این مشکلات شامل فشارخون بالا، مقاومت به انسولین، چاقی مخصوصاً چاقی شکمی، تری گلیسیرید بالا و HDL پایین است. افرادی که سطوح بالاتری از ویتامین دی دارند معمولاً احتمال ابتلا به سندرم متابولیک کمتری دارند و در نتیجه خطر بیماری قلبی کمتری دارند. علاوه بر این، سطوح بالاتر ویتامین دی با رگ های خونی سالم تر مرتبط است. مطالعات نشان میدهد افرادی که ویتامین دی بیشتری دارند سفتی شریان ها، گرفتگی عروق در آنها کمتر دیده می شود.
- نقش ویتامین دی در درمان بیماری های پوستی نظیر آکنه: محققان در حال ایجاد ارتباط محکم تری بین سطوح ویتامین دی و آکنه هستند. آکنه که از نظر بالینی به عنوان آکنه ولگاریس شناخته می شود یک بیماری پوستی است که در آن منافذ پوست مسدود می شود و باعث ایجاد برجستگی های قرمز یا جوش های سرسیاه روی پوست می شود. آکنه می تواند ناشی از تغییرات در سطح هورمون ها، باکتری ها، چربی و … باشد. اگر آکنه دارید، کمبود ویتامین دی ممکن است بخشی از چیزی باشد که باعث ایجاد علائم یا بدتر شدن آنها می شود.علاوه بر مکمل ویتامین دی، سایر مکمل های تقویت سیستم ایمنی نیز برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های ویروسی تنفسی از جمله کرونا ویروس ها، ضروری هستند. ایموپرت، محصول گیاهی شرکت بیونوریکا آلمان، یکی از بهترین داروهای تقویت سیستم ایمنی به شمار می رود که با تقویت مکانیزم فاگوسیتوز یا بیگانه خواری، در تقویت سیستم ایمنی، نقش شایانی دارد.
- تأثیر ویتامین دی در مو: خواص ویتامین d بر پوست سر و فولیکول موها قابل‌توجه است. مصرف ویتامین دی می‌تواند تأثیرات بسیاری بر موهای شما داشته باشد. بعضی از این تأثیرات شامل موارد زیر هستند: ویتامین دی می‌تواند مانع ریزش مو شود؛ ویتامین d با تحریک فولیکول‌های مو کمک میکند موها سریع‌تر رشد کنند؛ تحقیقات نشان داده‌اند که، ریزش مو در افراد زیادی پس از افزودن ویتامین دی به رژیم غذایی قطع شده است که این یکی از خواص قرص ویتامین دی است.
- تأثیر ویتامین دی بر پوست: پوست ما با قرارگرفتن در مقابل آفتاب می‌تواند ویتامین D3 تولید کند. این ویتامین محلول در چربی است و می‌تواند از خشکی و اگزمای پوست جلوگیری کند. البته باید گفت که، برای استفاده از خواص ویتامین دی برای پوست باید آن را در قالب مکمل غذایی یا کرم موضعی استفاده کرد. ویتامین D دارای خواص ضدالتهاب است و می‌تواند به‌سرعت التهاب ناشی از آفتاب‌سوختگی را از بین ببرد. خواص ویتامین d3 برای پوست بیشتر از موارد گفته شده است. ویتامین d خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد و می‌تواند به جوان‌سازی پوست کمک کند. از موارد دیگر می‌توان به تأثیر ویتامین دی بر پوست، افزایش کلاژن‌سازی و رفع چین و چروک‌های پوست اشاره کرد. تأثیر قرص ویتامین دی بر پوست می‌تواند، پس از دورۀ کوتاهی از مصرف، شما را شگفت‌زده کند.
- ویتامین D در اثر برخورد اشعه فرابنفش در پوست بدن تشکیل می شود. این ماده، سپس توسط جریان خون به کبد می رود و در آنجا به صورت متابولیت های غیر فعال ذخیره می گردد. این متابولیت ها، سپس در مواقع مورد نیاز در کلیه ها به فرم فعال در می آیند تا نقش های حیاتی و مهم خود را ایفا کنند. آزمایشات نشان می دهند مصرف شیر و پروتئین های حیوانی، به دلیل ایجاد محیطی اسید در خون، از عمل آنزیم های کلیه در فعال کردن ویتامین D جلوگیری می کنند و باعث کاهش قابل توجه میزان ویتامین D فعال در خون می شوند.
- میزان ویتامین D فعال در خون، همچنین رابطه معکوس با میزان کلسیم خون دارد. هرچه میزان کلسیم خون بالاتر باشد، میزان ویتامین D فعال کمتر خواهد بود.
- کلسیم، ماده معدنی مهمی در کارکرد درست ماهیچه ها و عصب ها است. میزان کلسیم در خون، توسط شبکه به هم پیوسته ای از غدد، هورمون ها، کلیه ها و روده ها کنترل می شود تا از دامنه طبیعی خود بالاتر یا پایین تر نرود. این شبکه، با کنترل میزان جذب کلسیم از غذا، میزان دفع آن در ادرار و مدفوع و میزان گرفتن کلسیم از استخوان ها و بلکه دندان ها و کنترل شدید و منظم کلسیم خون را بر عهده دارد. زمانی که میزان کلسیم خون بالا می رود، ویتامین D فعال در خون کاهش می یابد؛ در نتیجه کلسیم کمتری جذب می گردد و میزان ترشح و خروج کلسیم از طریق ادرار و مدفوع بالا می رود. پس اگر میزان مصرف کلسیم به طور غیر ضروری بالا باشد، میزان تبدیل به شکل فعال ویتامین D در کلیه ها پایین می آید و میزان این ماده در خون کاهش می یابد. بنابراین، شیر به علت داشتن کلسیم و پروتئین بالا، از دو طریق در کاهش میزان ویتامین D نقش دارد و در نتیجه بدن را در مقابل عواملی التهابی بی دفاع می گذارد.