کاهش حس چشایی: عبارت است از حس چشایی از حس های بسیار مهم انسان به شمار می رود، زیرا می تواند خطرات زیادی را به ما گوشزد کند؛ ممکن است ما مقدار کمی از یک ماده غذایی فاسد را بچشیم و با آگاهی از فساد آن، از مصرف بیشتر آن خودداری کنیم یا با چشیدن مقدار کمی از یک مایع بفهمیم که آن ماده آب نیست؛ بلکه یک ماده شوینده خطرناک است و بلافاصله از نوشیدن آن پرهیز کنیم؛ به عبارتی حس چشایی می تواند یک سیستم هشدار دهنده برای پرهیز از خطرها باشد.

علت:

• عدم رعایت بهداشت دهان و مشکلات دندانی.
• عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی و گوش میانی.
• جراحی: جراحی های ناحیه گوش، بینی و جراحی های دندانی مانند جراحی دندان عقل و جراحی های گوش میانی).
• سرطان و شیمی درمانی: انواع خاصی از سرطان و درمان‌هایی که برای آن صورت می‌گیرد، می‌تواند پیام‌های انتقالی بین بینی، دهان و مغز شما را تغییر دهد.
• گرفتگی بینی: در صورتی که شما نتوانید هوای کافی را از بینی خود عبور دهید، بویایی شما دچار مشکل شده و همین امر نیز بر حس چشایی شما تأثیر می‌گذارد.
• برخی بیماری‌های خاص: شاید پزشک شما دلیل از دست دادن حس بویایی تان را متوجه نشود، اما این مسئله ممکن است هشداری اولیه در خصوص زوال عقل، آلزایمر و یا بیماری پارکینسون باشد.
• سن: همراه با بالارفتن سن، شما برخی از رشته‌های عصبی بویایی در بینی تان را از دست می‌دهید. این مسئله، اغلب بر توانایی شما در تشخیص اولیه مزه‌های شور و شیرین تأثیر می‌گذارد.
• سیگار و مواد مخدر:کشیدن تنباکو علاوه بر آنکه می‌تواند سبب ایجاد سرطان شود، قادر است به سلول‌هایی که به مغز شما در طبقه‌بندی بو‌ها و طعم‌ها کمک می‌کنند، آسیب زده و یا آن‌ها را از بین ببرد.
• دارو: برخی از دارو‌های تجویزی از سوی پزشک و یا دارو‌های بدون نسخه می‌توانند حواس شما را تغییر دهند؛ به مانند آنتی بیوتیک‌ها و دارو‌های فشارخون. برای همین نیز قبل از قطع مصرف هر دارویی با پزشک خود مشورت کنید.
• بیماری یا عفونت: هر چیزی به مانند سرماخوردگی، کرونا و یا آلرژی که پوشش داخلی بینی شما را تحریک و یا ملتهب کند و سبب ایجاد گرفتگی بینی، آبریزش، خارش بینی کند، می‌تواند بر حس بویایی و چشایی شما تأثیر بگذارد.
• آسیب به سر و گردن: عصب بویایی شما اطلاعات رایحه را از بینی به مغز منتقل می‌کند. ضربه به سر، گردن یا مغز می‌تواند به آن عصب و همچنین به پوشش بینی، مجاری بینی یا قسمت‌هایی از مغز که بو را پردازش می‌کند آسیب برساند.
• کمبود ویتامین: از دست دادن حس چشایی و حس بویایی می‌تواند هشداری باشد که بدن شما در خصوص کمبود ویتامین به شما می‌دهد. برخی بیماری‌ها و دارو‌ها می‌توانند باعث کمبود ویتامین‌های مرتبط با بو و طعم مانند ویتامین‌های A، B۶، B۱۲ و زینک (روی) شوند.
• حواس پنجگانه انسان از سه بخش تشکیل شده است: گیرنده های حسی، مسیر حسی تا مغز، مرکز دریافت کننده در مغز اگر هر کدام از این اجزاء دچار اختلال در عملکرد شوند در حواس پنجگانه نیز اختلال ایجاد می شود؛ از دیدگاه طب سنتی هر قدر این مسیرها از نظر مزاجی، رطوبت بیشتری داشته باشند، از تیزی حواس کاسته می شود و هر چه تری این مسیرها کمتر باشد حواس، تیزتر خواهد بود؛ پس می توان گفت افراد با طبع خشک معمولاً از نظر بویایی و چشایی حساسیت بالاتری دارند. البته خشکی اگر به حد افراط برسد معکوس عمل می کند. هم چنین علاوه بر رطوبت مزاج، سردی مزاج نیز فرآیند ادراک حواس مختلف را دچار اختلال می کند، می گویند سردی، همراه با سکون و کندی حرکت است، اما در مقابل، گرمی مزاج در حد اعتدال به دلیل ایجاد سرعت در عملکردهای مختلف و به دلیل کاستن از رطوبت باعث تیز شدن حواس می شود؛ لذا تشخیص حس چشایی در مواقع گرمی مزاج نسبت به سردی مزاج. بهتر و قوی تر خواهد بود. که در غلبه بلغم دچار تورم شده و قدرت آنها در انتقال پیام ها به مغز کاهش می یابد. بنابراین مردها کمتر حس می شوند. بنابراین همان طور که بیان شد مغز مسئول تفسیر و ادراک حس چشایی است؛ لذا زمانی که این عضو حساس و مهم به دلیل غلبه بلغم دچار افزایش سردی و رطوبت گردد، عملکرد صحیح خود را از دست داده و نمی تواند مزه ها را به خوبی تشخیص و تعبیر نماید. همچنین گفته شد که رشته های عصبی مسئول ارسال مزه های دریافت شده به مغز می باشند کاهش شدت ادراک حس چشایی از طرفی به جریان عصبی بستگی دارد و از طرف دیگر به ترشح مداوم بزاق ارتباط دارد که در نتیجه، غلظت مواد خورده شده تغییر پیدا می کند و این موضوع در غلبه بلغم به وضوح به چشم می خورد. یکی دیگر از عوارض غلبه بلغم کاهش حس بویایی است و بیان کردیم که حس چشایی با کمک حس بویایی خیلی از مزه ها را تشخیص می دهد، بنابراین وقتی این دو حس دچار اشکال شوند مشخص است که مزه ها به خوبی حس نمی شوند. تحقیقات نشان داده اند که به طور طبیعی بر روی زبان آنتی بیوتیک هایی تولید می شود؛ این آنتی بیوتیک ها از ابتلا به انواع عفونت ها به دلیل باکتری های موجود بر روی زبان جلوگیری می کنند؛ طبیعی است که تغییر ترکیب این باکتری ها می تواند باعث تغییر حس چشاپی گردد که این مسئله در غلبه بلغم زیاد به چشم  می خورد.

عوارض احتمالی:

1. کاهش وزن: بعضی از افرادی که مزه غذاها را خوب احساس نمی کنید از خوردن غذا لذت نمی برند، بنابراین تغذیه خوب و کافی ندارند و به شدت وزن کم می کنند.
2. چاقی و افزایش چربی در بدن: گروه دیگری که مزه غذاها را به خوبی احساس نمی کنند، سعی می کنند با مصرف زیاد غذاها، کاهش حس چشایی را جبران کنند و به سرعت چاق می شوند.
3. ابتلا به انواع بیماری ها: اختلال در حس چشایی ممکن است باعث شود بعضی از افراد، مزه شیرینی ها را به خوبی احساس نکنند و برای جبران غذاهای خود را بسیار شیرین کنند و به بیماری های خاصی مانند دیابت دچار شوند یا برای حس بهتر شوری، نمک بیشتری به غذا اضافه کنید و مبتلا به فشارخون بالا شوند. (هشدار: گاهی اوقات، اختلال در حس چشایی یا بویایی می تواند یکی از علامت های اولیه بیماریهایی مانند پارکینسون یا آلزایمر باشد، بنابراین لازم است که با ایجاد هرگونه تغییر و اختلال در حس چشایی یا بویایی با جدیت با آن برخورد کرد).

تشخیص:

• انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار

درمان طب نوین:

• درمان به علت زمینه ای آن بستگی دارد.

درمان طب سنتی:

• مصرف سیاهدانه، دارچین، زنجبیل و زیره همراه غذا به میزان کم.
• استعمال عطرهای مختلف به ویژه مشک، گل یاس و گل محمدی.
• مصرف سماق و پیاز با انواع گوشت ها می تواند از غلظت و سردی آن بکاهد.
• دمنوش نصف استکان (آویشن + گلپر) با کمی عسل بعد از وعده های غذایی.
• هر روز کمی مرمکی نرم شده را در آب انجیر پخته مخلوط و با آن غرغره کنید.
• دمنوش (خردل + زعفران) با عسل رورانه ۱ تا ۲ لیوان با عسل در میان وعده ها.
• پنج گرم سیاهدانه را در ۱ لیوان آب بجوشانید و آب صاف کرده آن را در بینی بکشید.
• اگر در حس شامه مشکل ایجاد شده است ماءالاصول یا ایارج فیقرا را هر روز کمی میل کنید.
• یک گرم سیاهدانه کوبیده شده را در ۱ قاشق روغن زیتون ریخته و هر بار ۲ یا ۳ قطره در بینی بچکانید.
• یک مثقال مرزنجوش را در ۱ لیوان آب بجوشانید و با آب صاف کرده آن را روزی ۴ مرتبه استنشاق کنید.
• در حمام با آب جوشانده مخلوط مرزنجوش و درمنه ترکی سر را شستشو دهید و کمی از آن را هم در بینی بکشید.
• دمنوش (بادرنجبویه + گل گاوزبان + اسطوخدوس) با عسل روزانه ۳ لیوان نیم ساعت قبل از وعده های غذایی.
• آب چغندر خام یا آب جوشانده اذان الفار یا آب جوشانده سداب یا آب دم کرده پونه رقیق را در بینی استنشاق کنید.
• ورزش سبک و منظم: پس از ورزش کردن حس بویایی افزایش پیدا می کند و به تبع آن، حس چشایی نیز زیاد می شود.
• رعایت بهداشت دهان و دندان: بهبود بهداشت دهان و دندان به بسیاری از افراد کمک می کند تا مزه غذاها را بهتر درک کنند.
• استفاده از روغن هایی با طبع گرم همچون روغن سیاهدانه در بینی تا حدودی به تقویت گیرنده های حسی کمک می کند.
• بیماری و داروهای شیمیایی: آلرژي ها و مصرف برخی داروها و برخی شیوه های زندگی ممکن است بر کاهش حس بویایی و چشایی تأثیر بگذارد.
• خودداری از مصرف غذاها و نوشیدنی های داغ: مصرف مواد غذایی داغ، به جوانه های چشایی موجود در روی زبان آسیب می رساند و در درک طعم غذاها مشکل ایجاد می کند.
• مصرف غذاهای گیاهی و سبک: این خوراکی ها به دلیل هضم، جذب و دفع آسان، حس پنجگانه را در انسان قوی می کند؛ غذاهایی مانند: (انواع آش ها، انواع سوپ ها، شورباها، حریره ها و…).
• استرس: افزایش غلظت خون در مویرگ های مجاور گیرنده های حسی به تدریج موجب رسوب مواد غلیظ و افزایش گرفتگی های مویرگی می شود که اغلب به دنبال یک استرس یا تنش، خود را در قالب ناتوانی در حس بویایی یا چشایی در فرد بروز می دهد.
• استوخدوس هندی و گل زرفا از هر کدام ۶ مثقال، رازیانه و پرسیاوشان از هر کدام ۴ مثقال و غازیاقی ۲ مثقال همه را مخلوط و نیم کوب کنید. هر صبح و شب هر مرتبه ۱ قاشق غذاخوری آن را در یک و نیم لیوان آب بجوشانید تا حدود یک لیوان آب باقی بماند بعد آن را صاف و شیرین کرده و بنوشید.
• مصرف مواد غذایی حاوی «روی»: بسیاری از مواقع، کمبود «روی» سبب کاهش احساس مزه و طعم غذاها در بسیاری از افراد می شود که می توان با استفاده از یک رژیم غذایی سرشار از روی از طعم و بوی غذاها لذت برده روی در موادی همچون (نخود، تخمه کدو حلوایی، گوشت تیره رنگ ماهی، صدف خوراکی و…) وجود دارد.
• اجتناب از مصرف غذاهای پرادویه: از مصرف غذاهای تند و داغ پرهیز کنید، زیرا جوانه های چشایی روی زبان پس از برخورد با این نوع غذاها منقبض شده یا از بین می روند و شما نمی توانید طعم و مزه غذاها را به خوبی تشخیص دهید و تا زمانی که ترمیم نشوند، شما     نمی توانید از طعم و مزه غذاها لذت کافی را ببرید.
• مصرف مایعات کافی: مصرف مایعات کافی می تواند میزان رطوبت و مواد لزج و غلیظ داخل خون را کاهش داده و به برگشت سریع تر حس چشایی کمک کند؛ اگر از کم آبی بدن و یا خشکی دهان رنج می برید، حس چشایی نیز تحت تأثیر کم آبی قرار می گیرد؛ وجود آب کافی در بدن کمک می کند تا از طعم و بوی غذاها لذت ببرید.
• رعایت توصیه های غذایی هنگام غلبه بلغم: مصرف زیاد مواد غذایی با طبع «سرد و تر» و افزایش مواد غلیظ یا بلغم را باعث ناسازگاری در مویرگ های خونرسان سلول های چشایی و بویایی شده و تنگی یا گرفتگی این عروق، سبب ناکارآمدی گیرنده های حسی می گردد که از علل مهم از کار افتادن سلول های حسی روی زبان یا داخل بینی می باشد.
• پرهیز از پرخوری: هنگامی که گرسنه می شوید، عملکرد حس بویایی و حس چشایی انسان بسیار قوی تر می باشد و به محض این که بوی غذا در فضا بپیچد، حس بویایی سریعاً تحریک شده و حس چشایی نیز به تبع آن تحریک می شود؛ پس برای تقویت حس چشایی و لذت بردن از غذا تا گرسنه نشده اید غذا نخورید و یک لقمه مانده به سیر شدن دست از خوردن بکشید.
• پرهیز از استعمال دخانیات: افرادی که به طور مداوم سیگار می کشند، از کاهش حس چشایی خود شکایت دارند؛ هم چنین حس بویایی سیگاری ها، به مراتب پایین تر از بقیه افرادی است که سیگار نمی کشند. نکته: آیا تا به حال متوجه شده اید افرادی که از دخانیات زیاد استفاده می کنند تمایل به غذاهای سالم مانند میوه جات و سبزیجات و… ندارند؛ چون حس چشایی در این نوع افراد به شدت کاهش می یابد و بیشتر تمایل به مصرف مواد غذایی سرخ شده، شیرین، شور، تیز و تند پیدا می کنند.
• پرهیز از مصرف غذاهای سنگین و دیر هضم: غذاهایی که بافت متراکم تری دارند و به اصطلاح خون غلیظ تولید می کنند به واسطه افزودن بر تراکم بافت های بدن با افزایش غلظت خون، موجب کندی حواس بویایی و چشایی می شوند، در حقیقت غذاهایی با بافت متراکم هضم طولانی تری دارند و به غذاهای سنگین مشهور هستند. زیاده روی در مصرف فرآورده های حیوانی (گوشت، لبنیات، تخم پرندگان)، پرخوری، ریزه خواری، نان فتیر و خمیری و کلیه غذاهای ممنوعه می توانند سبب اختلال گیرنده های حسی شوند.
• استفاده از غذاهای سرشار از ویتامین های گروه B: کاهش ویتامین های گروه B نیز در کم شدن حس چشایی تأثیر گذار بوده بنابراین سعی کنید با مصرف میوه جات فصل، غلات با پوست، حبوبات و علی الخصوص سبزی جات تازه (مانند: نعناع، ریحان، ترخون، مرزه همراه وعده های غذایی)، این ماده حیاتی را به صورت کامل به بدن برسانید. (نکته: لازم به ذکر است که مصرف بیش از اندازه شیرینی جات باعث کاهش این ویتامین در بدن می گردد؛ بنابراین برای افزایش حس چشایی، مصرف قند، شکر و سایر فرآورده های تهیه شده با آنها را از برنامه غذایی خود کاهش دهید و خشک بار شیرین (خرما، انجیر خشک، کشمش، توت خشک و…) را جایگزین نمایید.

داروها:

• متناسب با شرایط و حالات بیمار دارو تجویز می شود.

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح پرهیز کنید.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک باقلا، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ با سس، خوراک صیفی جات، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا سفید با سویا، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با نخود، تاس کباب سویا، خوراک پنیر سویا، لوبیا با سویا، خوراک لوبیا ساده، خوراک بامیه با سویا، خوراک بامیه و لوبیا چشم بلبلی، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک مخلوط، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش گندم با سویا، آش ماش، آش لپه ۱، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش شله قلمکار، آش غلات، آش سماق، آش عدس ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش جو با لوبیا سبز، آش جو با حبوبات ۱، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم برگ، آش گل کلم ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش حبوبات ۱، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش زرشک، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم جو، نخود فرنگی پلو ۱، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش کرفس ۱، خورش آلو اسفناج، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ زرشک با جعفری، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، برگر کدو خورشتی، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، کماچ گندم و جو، کماچ قارچ، کشک سویا، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس گوجه فرنگی ۲، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با گندم و جو، سمنو با رب انار.
• خوردنی های مضر: عدس پلو ساده.

نکته:

• نحوه عملکرد حس چشایی: سلول های حسی در دهان و گلو توسط مولکول های مواد غذایی تحریک می شوند؛ این سلول ها مسئول درک مزه ها هستند و به سلول های چشایی معروف اند که در پرزهای چشایی موجود در سطح زبان، سقف دهان و نیز به تعداد کمتری در مخاط گلو وجود دارند. علاوه بر سلول های چشایی، سلول هایی در بینی هم به درک نوع و شدت و طعم غذاها کمک می کنند؛ حس چشایی، به کمک حس بویایی، به ما کمک می کند تا از خوردن انواع غذاها و نوشیدنی های خوب لذت ببریم؛ حس بویایی در درک طعم ها بسیار مهم است و بسیاری از کسانی که فکر می کنند در حس چشایی خود دچار مشکل شده اند، در واقع در حس بویایی دچار مشکل هستند، چشایی و بویایی، دو حس بسیار نزدیک به هم هستند که گاهی ممکن است اختلال در این دو حس به کلی اشتباه گرفته شود. مثال: وقتی در سرماخوردگی بینی دچار گرفتگی می شود دیگر قادر به بوییدن نیستیم در چنین حالتی مزه غذاها نیز به خوبی احساس نمی شوند. در حقیقت، تمامی سطح زبان قادر به تشخیص انواع مزه ها است و تنها شدت و حدت آن قدری با هم فرق می کند؛ انسان قادر است صدها مزه مختلف را درک کند؛ تصور می شود که تمام این مزه ها مجموعه ای از مزه های چشایی اولیه باشند، همان طور که تمام رنگ هایی که می بینیم در واقع ترکیبی از سه رنگ اصلی هستند. گیرنده های چشایی رشته های عصبی خاصی ندارند ولی با رشته های عصبی زبان، ارتباط برقرار می کنند و مزه ها را از طریق رشته های عصبی به یک ناحیه اختصاص یافته در مغز ارسال می کنند تا در آن جا تفسیر گردند (یعنی مغز مسئول تشخیص شیرینی، شوری، ترشی، تندی و تلخی و… است). جالب اینجا است که گیرنده های تلخی بسیار زیادتر بوده و حداقل ۲۵ درصد از سطح زبان را به خود اختصاص داده اند؛ چون به طور مثال زمانی که تلخی شدت زیادی داشته باشد، معمولاً موجب می شود که انسان از خوردن، خودداری کند، که این یکی از مهم ترین عملکردهای حس چشایی است؛ این حساسیت بالای زبان به طعم تلخی، از این رو است که بتواند در صورت مواجهه با انواع سموم سریعاً واکنش نشان داده و سلامت فرد را تضمین نماید. گاهی ممکن است افراد در تشخیص مزه های مختلف دچار مشکل شوند یا بعضی از مزه ها را به خوبی احساس نکنند؛ به ندرت هم پیش می آید که شخصی هیچ مزه ای را با هیچ شدنی احساس نکند که همه این مسائل دلایلی دارد که به آن می پردازیم.