کاهش حس بویایی: عبارت است از یکی از حواس پنجگانه انسان که در سلامت انسان بسیار موثر است، حس بویایی می باشد. گاهی اوقات به دلیل برخی عوامل و بیماری ها فرد دچار کاهش حس بویایی می شود و اگر درمان نشود، باعث بروز برخی بیماری های خطرناک و عواقب جبران ناپذیری در فرد می شود. قسمت کوچکی در انتهای فوقانی بینی، مسئولیت حس بویایی انسان را بر عهده دارد که به آن شکاف بویایی گفته می شود. هر دو طرف بینی دارای شکاف بویایی خاص خود می باشد، این شکاف ها دارای سلول های خاصی می باشند، که انواع بوها را در هنگام نفس کشیدن احساس        می کنند، و  سیگنال های بویایی و اطلاعات را به وسیله، اعصاب بویایی برای مغز می فرستند. وقتی دستگاه بویایی خسته شود، درک بوهای باقی مانده در هوا نیز متوقف می شود؛ این حالت وقتی اتفاق می افتد که تمامی گیرنده های بویایی توسط مولکول های بو اشغال شده اند و نیازمند زمان، برای برگشت به حالت اولیه هستند.

علت:

• پولیت بینی: هنگام غلبه بلغم داخل بینی و سینوس ها غدهای غیر سرطانی کوچک به نام پولیپ بینی رشد می کند که سبب مسدود کردن راه بینی و کاهش حس بویایی می شود.
• انسداد بینی: یکی از دلایل کر بویی مسدود شدن بینی است، زیرا اکسیژن به قسمت های فوقانی این عضو از بدن که پیاز بویایی در آن واقع شده است، نمی رسد، احتقان بینی ناشی از غلبه بلغم، سرماخوردگی، عفونت تنفسی فوقانی، آلرژی، عفونت سینوس و کیفیت هوای پایین) شایع ترین علل فقدان حس شامه است.
• عفونت: بیماری های عفونی دستگاه فوقانی تنفسی مانند سینوزیت به دلیل تورم ناشی از غلبه بلغم موجب انسداد بینی و در پی آن بروز کربویی می شوند؛ این عفونت ها چه ویروسی و چه باکتریایی می توانند باعث درگیر شدن پیاز بویایی و فلج کردن عصب بویایی شده و موجب بروز کربویی شوند.
• پرخوری: حس بویایی در زمان گرسنگی بیشتر است و هنگام پرخوری به دلیل غلبه بلغم کاهش چشمگیری پیدا می کند (مقایسه روزه داری و بعد افطار را در نظر بگیرید تا متوجه اثبات این مطلب شوید).
• رطوبت بالای بدن (غلبه بلغم): انسان زمانی که در حمام است کمتر بوها را حس می کند تا زمانی که در یک اتاق خشک قرار دارد؛ بدن انسان هم هنگام افزایش رطوبت دچار کاهش حس بویایی می گردد (به طور مثال هنگام غلبه بلغم بوها کمتر حس می شوند).
• سرماخوردگی: اگر عصب بویایی متورم یا آلوده شود، می تواند حس بویایی را مختل کند، اتفاقی که هنگام سرماخوردگی حتماً آن را تجربه کرده اید علت آن است که ذرات ریز قادر به رسیدن به سلول های عصبی نیستند).
• بعضی بیماری ها: بروز بیماری هایی مثل: (آسیب عصب بویایی، فیبروز کیستی مولد پولیپ بینی، کم کاری تیروئید، آلزایمر، پارکینسیون، شیزوفرنی، چاقی، دیابت، فشار خون، سوء تغذیه، بیماری MS’، مشکلات تغذیه ای، مشکلات دندانی، شرایط مادرزادی، اختلالات هورمونی و میگرن) باعث اختلال در حس بویایی می گردد.
• الكل: استفاده از نوشیدنی های الکلی و افزایش الکل خون ناشی از (یبوست، زیاده روی در مصرف شیرینی و غذاهای نشاسته ای، شربت داروخانه ها، اکثر آدامس ها، نگه دارنده های غذایی، نوشیدنی های گازدار و…) سبب کاهش حس بویایی می شوند.
• استعمال دخانیات: هیچ چیز مانند سیگار روی گیرنده های چشایی و بویایی تأثیر منفی نمی گذارد؛ سیگار کشیدن طولانی مدت روی عصب بویایی در قسمت عقب بینی تأثیر منفی می گذارد؛ سوء استفاده از کوکائین نیز چنین کاری انجام می دهد.
• کهولت سن: از دست دادن حس بویایی یا کر بویی، یکی از شایع ترین بیماری ها به ویژه در افراد مسن است به نحوی که ۲ تا ۱۰ درصد افراد جامعه را مبتلا می کند.
• آسیب دیدگی: بسیاری از اختلالات در حس بویایی در اثر ضربه و در اثر تصادفات روی می دهند: آسیب به بینی و اعصاب بویایی در اثر عمل جراحی و پرتو درمانی برای درمان سرطان سر و گردن نیز باعث کاهش توانایی حس بویایی می گردد.
• برخی از داروها: داروهایی مانند (آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد التهاب، داروهای قلب و …)
• مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و مواجهه با سموم به مدت طولانی مانند آفت کش ها و یا مواد حلال در حس بویایی اختلال ایجاد می کند.
• خشکی دهان: خشک بودن دهان سبب کاهش قوه بویایی می شود استرس و عصبانیت، مصرف بعضی از داروهای شیمیایی، ابتلا به بیماری دیابت، پارکینسون، آپنه خواب، کهولت سن، ایدز و سرطان می توانند از علائم خشک شدن دهان باشند).

عوارض احتمالی:

1. افرادی که دچار اختلالات بویایی می شوند عموماً مشکلات تغذیه ای و کاهش وزن پیدا می کنند.
2. افراد دچار اختلال بویایی در مواجهه با موقعیت های مخاطره آمیز، بسیار آسیب پذیرتر از افراد سالم می باشند به عنوان مثال در برابر (نشت گاز، دود ناشی از آتش و …).
3. وجود اختلالات بویایی می تواند یک نشانه از بیماری های عصبی روانی مانند: (اوتیسیم، اسپرگر، اختلالات اضطرابی، افسردگی و شیزوفرنی) در انسان ها خصوصاً کودکان باشد.
4. برای برخی افراد، از جمله بسیاری از افراد مسن، از دست دادن حس بویایی ممکن است به صورت دائمی باقی بماند که می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی تر باشد که باید توسط یک پزشک بررسی شود.
5. عدم توانایی در بو کردن رایحه ها، می تواند سایر حواس انسان را هم درگیر کند و روی آنها هم تأثیر بگذارد؛ خیلی از کسانی که حس بویایی ندارند، مزه ها را هم آن طور که سایرین احساس می کنند، تشخیص نمی دهند و از دامنه وسیعی از لذت ها محروم می مانند. می توان نتیجه گرفت که مزه هر چیزی با بوی آن ارتباط مستقیم دارد؛ پس از هر عمل بلع سوراخ پشت بینی به حلق باز می شود و بوی غذا درست همزمان با مزه کردن آن به بینی می رسد، لذا مولکول ها با عصب بویایی برخورد کرده و اطلاعات زیادی در هنگام خوردن ارائه می دهند؛ بنابراین بدون حس بویایی، جوانه های چشایی تنها می توانند چند طعم را شناسایی کنند و این می تواند روی کیفیت زندگی انسان تأثیر بگذارد.
6. اختلال بویایی بر روی رفتارهای فردی و اجتماعی افراد و توانایی برقراری ارتباط با دیگران تأثیر منفی می گذارد (زیرا بوها احساسات، حالات و رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می دهند) به عنوان مثال تحقیقات نشان داده اند که: بوی غذاهای فست فودی و شیرینی ها باعث افزایش خشم هنگام رانندگی می شود. بوی نعناع و دارچین باعث بهبود تمرکز ذهنی و کاهش بدخلقی هنگام رانندگی می گردد. بوی لیموترش و قهوه هم باعث بهبود قدرت تفکر و افزایش میزان تمرکز می گردند. (نکته: اعصاب حس بویایی به طور مستقیم به بخش احساسی در مغز متصل می شوند که عقل در آن راهی ندارد).

تشخیص:

• انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار.

درمان طب نوین:

• درمان به علت زمینه ای آن بستگی دارد.

درمان طب سنتی:

• بخور جوش شیرین بدهید.
• دود میخک به بینی و دهان بدهید.
• خوردن گرمی ها و کاهش سردی ها.
• استنشاق آب گرم و نمک دریا (14 شب).
• روزی دو بار اسانس نعنا روی پیشانی بمالید.
• خوردن ارده با شیره انگور، هفته ای 3 الی 4 وعده.
• انجام حجامت عام و حجامت سر و سپس زالو درمانی سینوس ها
• استنشاق آب گرم + نمک دریا + عسل (14 شب ترجیحاً در حمام)
• اگر به یک دارو حساس هستید آن را زیر نظر پزشک خودتان عوض کنید.
• مالیدن روغن سیاه دانه یا کنجد با اسانس نعناع روی ملاج سر و بینی هر شب.
• دمنوش (گل زوفا + سپستان + عناب + پرسیاوش + آویشن) با عسل هنگام سرماخوردگی مفید می باشد.
• دوری از بوهای خیلی تند: تماس طولانی مدت و زیاد با بوهای تند و بد باعث کاهش حس بویایی می شود.
• اجتناب از مواد مخرب: کشیدن سیگار و مصرف الکل باعث تخریب رشته های عصبی و کاهش حس بویایی می شود.
• چکاندن آب پیاز در بینی یا بوییدن پیاز یا اسانس نعناع یکی از داروهای مجرب بازگشت حس بویایی شخص می باشد.
• بخور (بابونه + آویشن + بومادران) برای درمان اختلالات مرتبط با انسداد مسیر بویایی پاسخ نسبتاً خوبی به بیمار می دهد.
• دمنوش (آویشن + مرزنجوش + ختمی) با عسل در بیمارانی که به علت ویروس ها دچار عفونت تنفسی شده باشند استفاده می شود.
• در صورتی که اختلال حس بویایی، ناشی از تماس با مواد سمی باشد، بعد از دوری کردن از این مواد، حس بویایی دوباره بازیابی می شود.
• مصرف غذاها با طبیعت گرم و خشک: هرچه خشکی بدن نسبت به رطوبت بیشتر باشد قوای حس پنجگانه بهتر و قوی تر عمل می کنند؛ اما در صورت افزایش بیش از اندازه خشکی این مطلب معکوس می شود.
• برای درمان ضعف بویایی (در اصل تقویت بویایی) مقداری زعفران را در ظرفی کوچک و سربسته بریزید و روزی چند مرتبه درب آن را باز کرده و بو کنید. مجدداً درب آن را ببندید و برای مرتبه های دیگر همراه داشته باشید.
• استفاده هر چه بیشتر از حس بویایی: این کار کیفیت این حس را بهتر خواهد کرد برای مثال: چشم های خود را ببندید و کسی جلوی بینی شما مواد مختلف غذایی مثل انواع میوه ها و سبزی ها را عبور دهد. امتحان کنید آیا می توانید با چشم بسته، نام آن ماده غذایی را حدس برنید.
• قرارگیری در معرض برخی بوها به صورت مداوم: در این روش فرد به صورت مداوم و کوتاه مدت در معرض بوهای خاص در یک دوره زمانی قرار می گیرد، به این ترتیب سلول های گیرنده بویایی ترمیم و بازسازی شده و بوها بهتر تشخیص داده می شوند.
• افزایش مصرف «روی»: کاهش حس بویایی اغلب با کمبود روی در بدن ارتباط دارد؛ برای بهبود حس بویایی، مواد غذایی غنی از روی را در برنامه غذایی خود بگنجانید مثل: انواع حبوبات، مغزی جات گیاهی، گوشت تیره ماهی، صدف خوراکی و….
• رعایت آداب غذا خوردن: یکی از آداب غذا خوردن این است که تا گرسنه نشده اید غذا میل نکنید و یک لقمه مانده به سیر شدن دست از غذا خوردن بردارید این مسئله و کلیه مسائل مربوط به آداب غذا خوردن باعث تیزی حواس پنجگانه خصوصاً حس بویایی می گردد.
• مقداری سیاهدانه را در سرکه به مدت 3 روز بخیسانید و بعد سیاهدانه ها را در آفتاب بخشکانید و سپس سیاهدانه ها را پودر کرده و با روغن بنفشه کنجد یا روغن زیتون بودار ترکیب کرده و هر شب داخل هر سوراخ بینی 3 قطره بچکانید و مطمعن شوید به سمت مغز می رود بعد از گذشت دو هفته از انفیه کندش استفاده کنید تا فضولات خارج شود.
• پرهیز از مصرف مواد خلط آور: التهاب مخاط بینی ناشی از مصرف زیاد مواد غذایی خلط آور مانند لبنیات و ترشی جات باعث کاهش حس بویایی در انسان می شود و خودداری از مصرف مواد غذایی مثل شیر، پنیر، ماست و بستنی در این گونه مواقع، مؤثر است؛ زیاده روی در مصرف این گونه مواد غذایی باعث غلبه بلغم شده و گرفتگی و التهاب بینی را تشدید می کنند.
• ورزش: مطالعات نشان داده اند که بعد از ورزش کردن میزان رطوبت در بینی به حالت اعتدال رسیده و حس بویایی بهتر و تیزتر می شود؛ لذا یک دلیل خوب دیگر برای ورزش کردن به غیر از رسیدن به وزن ایده آل، تقویت حس بویایی است.
• سازگاری به شامه: هنگام خرید مواد غذایی، دقت کنید کدام یک از آنها به نظر شما بوی بهتری دارد و همان را بخرید؛ احساس بوی بهتر از یک ماده خوراکی نشان می دهد که بدن شما به آن نیاز بیشتری دارد؛ جالب اینجا است که حتی خداوند در قرآن نیز به این مطلب اشاره کرده است که «اگر غذای خوب را به غذای بهتر ترجیح دهید دچار ذلت می شوید». از این آیه روشن می شود که انسان باید به نسبت تمایلات خود از غذاهای سالم به اندازه نیاز بدن استفاده کند

داروها:

• متناسب با شرایط و حالات بیمار دارو تجویز می شود.

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح پرهیز کنید.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک باقلا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ و ذرت، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک صیفی جات، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با رب انار، لوبیا با سویا، خوراک بامیه با سویا، خوراک بامیه و لوبیا چشم بلبلی، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با سویا، آش ماش، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش سماق، آش عدس ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش جو با لوبیا سبز، آش جو با حبوبات ۱، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم بروکلی ۱، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش حبوبات ۱، آش گوجه سبز، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم جو، کلم پلو با سویا، لوبیا سبز پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۱، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با اسفناج، خورش قورمه سبزی با قارچ، خورش کرفس ۱، خورش کرفس ۲، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش به، خورش آلو و قیسی، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش لوبیا سبز، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ زرشک با جعفری، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، برگر کدو خورشتی، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه فلفل دلمه ای، کماچ گندم و جو، کماچ قارچ، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس گوجه فرنگی ۲، سس زیتون، سس جعفری.
• خوردنی های مضر: عدس پلو ساده.

نکته:

• در مقایسه با بسیاری از حیوانات، انسان در پویایی توانمندی رضایت بخشی ندارد؛ تا جایی که انسان عمدتاً یک موجود دیدمحور یا «موجود بصری» به شمار می رود؛ این نام گذاری حکایت از آن دارد که انسان موجودی است که معلومات و اطلاعات خود را بیشتر از راه حس های دیگر مانند بینایی، شنوایی، لامسه و… کسب می کند. نقطه مقابل انسان، سگ است که تقریباً حیوانی بومحور یا «حیوان شامه ای» تمام عیار است؛ یعنی جانوری که زندگی اش بر حس بویایی اش استوار است؛ سگ، ردیاب خوبی است؛ حتی اگر رد پای حیوان یا مجرم، دو روز قبل به جا مانده باشد، می تواند با استفاده از حس بویایی قوی خود آن را تشخیص دهد.
• حس بویایی یکی از حواس پنجگانه (چشایی، لامسه، بینایی، شنوایی و بویایی) است؛ بوها به وسیله سلول های گیرنده بینی، مولکول های بودار موجود در هوا را دریافت کرده و از طريق عصب بویایی به پیاز بویایی و سپس به مغز منتقل می کنند و در مغز مورد تحلیل قرار می گیرد (مغز انسان دارای میلیون ها سلول گیرنده بویایی است که هر بار با کمک چند سلول می تواند یک رایحه را از بوهای متفاوت تشخیص دهد؛ آیا تا به حال فکر کرده اید چگونه از بین این همه عطرهای مختلف، عطر مورد علاقه خود را پیدا می کنید؟ این به همین دلایل است). نکته؛ هر چه عصب بویایی قوی تر عمل کند حس بویایی حساس تر و تیزتر خواهد بود. انسان بالغ می تواند هزاران بوی متفاوت را از هم تشخیص دهد؛ محققان برخی از بوها را به عنوان بوهای اصلی طبقه بندی نموده اند که بوی گل، بوی عطر، بوی مشک، بوی کافور، بوی عرق، بوی متعفن و بوی سوزاننده (مانند سرکه، الکل، سوختنی و…) از آن جمله اند و هر یک از این بوها دارای ترکیبات شیمیایی مخصوص به خود هستند؛ لذا اکثر بوهایی که شما حس     می کنید ترکیبی از بوهای اصلی و فرعی هستند که یکی از بوها در آن بیشتر است. بوی گازها (مانند عطر، الكل و…) سریع تر از بوی مایعات و جامدات حس می شوند؛ چون مولکول های گاز به سرعت تبخیر شده و در هوا پراکنده می شوند.
• ویژگی های حس بویایی طبیعی در انسان: دانشمندان عقیده دارند، بو قادر است بر روی رفتار انسان ها مخصوصاً در لحظات اولیه برخورد تأثیر گذار باشد؛ به طور کلی بو قادر است حس هایی نظیر شادی، غم، آرامش، احساس عشق و حتی گرسنگی را ایجاد نماید. به طور مثال گلاب را در عزا استفاده می کنند چون آرام بخش است یا به نظر روانشناسان استفاده از بوی خوش در تکامل شخصیت نزد دیگران و حتی برای رسیدن به خودباوری نیز مفید می باشد؛ بوی خوش آن قدر اهمیت دارد که پیامبر بزرگ اسلام اکثر هزینه های زندگی شان را خرج بوی خوش می کردند؛ همه این مسائل بیان گر اهمیت تأثیر حس بویایی در انسان است. بو یکی از قوی ترین روش ها و عوامل سیستم هشدار دهنده شیمیایی بدن انسان است؛ این حس، وجود موقعیت های مخاطره آمیز مانند آتش سوزی، گازهای سمی، نشت گاز و غذای فاسد را هشدار می دهد. بر اساس تحقیقات دانشمندان، حس بویایی بسیار بر روی یادآوری خاطرات مؤثر است به طوری که انسان با استشمام یک بوی خاطره انگیز، بهتر مطالب را به یاد می آورد تا در مقایسه با یک خاطره دیداری. علاوه بر این، برخی از فعالیت های حیاتی بدن از قبیل بلع غذا، هضم و جذب آن، عکس العمل های مغزی، رفتار جنسی و حافظه با حس بویایی مرتبط هستند. این حس در روابط انسانی (مانند رابطه مادر و کودک)، روابط اجتماعی، علایق شخصی افراد، بهداشت، زیباشناسی و به طور کلی کیفیت زندگی تأثیرگذار است. استشمام بوی خوش غذاها و نوشیدنی ها، تمایل به خوردن آنها را ایجاد می کند و نقش زیادی در دل پذیری و دل چسبی غذاها و نوشیدنی ها دارد به طوری که در سایر فعالیت های حیاتی مانند بلع، هضم و جذب غذا تأثیر گذار است. بعضی افراد على الخصوص کودکان از بوی گل، بنزین، دود و مواد دیگر خوششان می آید که می تواند یکی از علائم کم خونی از نوع فقر آهن باشد که این مسئله با حس بویایی تشخیص داده می شود.
• اختلال عملکرد بویایی عبارت اند از: کاهش حس بویایی. آلرژی و حساسیت زیاد نسبت به اکثر بوها. احساس بوی ناخوش آیند بدون وجود هرگونه بوی بد (سوء تعبیر حس بویایی). از دست دادن کامل حس بویایی یا ناتوانی در شناخت بوها.
• هرچه خشکی بیشتر باشد فرد زودفهم است و صداها و بوها را زودتر می فهمد و لذا حیواناتی که سودای بیشتر دارند در تشخیص صدا قوی هستند مثل: مورچه، سگ، زنبور.
• عطسه آورها منافذ را برای جذب عطریات باز می کنند، صدای عطسه اگر زیاد باشد یعنی مغز گرم است و اگر بیصدا باشد یعنی مغز سرد است.
• بو چیست: بو هنگامی به وجود می‌آید که مولکول‌های منفردی که در هوا معلق می‌شوند، استنشاق شده و به گیرنده‌های واقع در غشای مخاطی بینی می‌چسبند و اعصابی را که مستقیماً به مغز متصل هستند، تحریک می‌کنند. بروز هرگونه مشکل در این سیستم بویایی گرفتگی یا انسداد در بینی، التهاب غشا، آسیب عصبی یا تغییر عملکرد مغز توانایی طبیعی فرد در بویایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در حالی که از دست دادن کامل حس بویایی نسبتاً نادر است و علل معمول آن با گذشت زمان بهبود می‌یابد، گاهی اوقات علائم آنقدر شدید هستند که منجر به بروز مشکلات و سختی‌های قابل توجهی می‌شوند. حس بویایی سالم برای چشایی دقیق و لذت بردن از غذا لازم است. از دست دادن این حس می‌تواند باعث از دست رفتن میل به خوردن شود که به طور بالقوه کاهش وزن، سوء تغذیه یا حتی افسردگی را در پی دارد.