چربی پوست سر: عبارت است از بخش زیادی از چربی موجود در پوست سر، به رطوبت پوست کمک می کند و موجب می شود که پوست سر و موها خشک نشود. در حقیقت می توان گفت که چربی سر عاملی برای محافظت از پوست و موی سر است؛ اما مشکل از آنجایی آغاز می شود که غدد تولید کننده چربی، بیش از حد معمول در پوست سر چربی تولید می کنند. در پوست سر، غدد سباسه یا چربی، روغن طبیعی به نام سبوم را تولید می‌کنند. این روغن به مرطوب نگه‌داشتن پوست سر کمک می‌کند. اگر عملکرد این غدد دچار اختلال شود و تولید این روغن افزایش یابد، منجر به موی چرب می‌شود. موی چرب می‌تواند باعث خارش‌های ناراحت‌کننده و درماتیت سبوره‌ای، ضایعات پوستی قرمز و ملتهب شود که شوره سر، شکل خفیف آن است. این چربی اضافه حتی می‌تواند شرایطی مناسب برای رشد قارچ‌هایی که منجر به شوره‌ سر می‌شوند، ایجاد کند. اگر این شرایط به خوبی کنترل نشود، می‌تواند موجب مشکلات بیشتری شود. مشکلات و یا عوارض مرتبط با آن، شامل شوره سر و انواع آکنه و جوش، سفیدی موی سر و … هستند. همه این موارد ممکن است با شرایطی مانند ریزش مو همراه باشد.

علائم:

1. ریزش غیرطبیعی مو
2. شوره زدن مو و پوسته پوسته شدن سر
3. چرب شدن دست در تماس با موی سر
4. خارش بیش از حد و غیرعادی پوست سر
5. قرمزی پوست سر و جوش زدن در بین موها
6. ظاهر براق مو حتی بافاصله کمی از شست ‌و شو
7. نشستن گرد و خاک روی موها یا به‌اصطلاح پرزدار شدن مو
8. موهای چرب معمولاً ریشه سستی دارند و چربی مو از نزدیکی ریشه شروع می‌شود و به سمت ساقه پیش می‌رود؛ یعنی ممکن است فردی که موی بلندی دارد، در نوک موها چربی یا براق بودن را شاهد نباشد؛ اما ملاک در این مواقع قسمت‌های نزدیک‌تر به ریشه است. ضمن اینکه موی چرب ممکن است در مراحل پیشرفته یا ابتدایی باشد که در شدت چربی مو مؤثر است. وقتی این مشکل شدت بیشتری پیدا کند و درمان و پیشگیری‌های لازم برای آن در نظر گرفته نشود، می‌تواند شوره و ریزش موی چرب را با شدت نگران‌کننده، به‌دنبال داشته باشد.

علت:

• ژنتیک: برخی از افراد به صورت ژنتیکی پوست سر چربی دارند؛ به عبارت بهتر ژن‌های آن‌ها هستند که می‌توانند بر روی عملکرد غدد سبوم و میزان تولید چربی تأثیر بگذارند.
• چربی خون: علت چربی سر مصرف زیاد چربی جات در غذاهای مختلف است که چربی خون افزایش یافته و یکی از عوارضی که توسط چربی خون ایجاد می شود همین چربی پوست سر است.
• استرس: استرس یکی از عوامل بسیار مضر است که می‌تواند به طور مستقیم هورمون آندروژن را تحت تأثیر قرار دهد. این هورمون وظیفه دارد تولید سبوم را کنترل کند که در صورت داشتن استرس، عملکرد آن دچار اختلال خواهد شد.
• آکنه سر: در بسیاری از موارد ممکن است سلول‌های پوستی و مواد چربی در داخل منافذ گیر بیفتند؛ همین موضوع باعث می‌شود که زمینه برای رشد باکتری‌ها در این منافذ فراهم شود. این موضوع باعث تجمع زیاد چربی‌ها و ایجاد آکنه کف سر خواهد شد.
• بیماری های پوستی: انواع مختلفی از بیماری‌های پوستی هستند که می‌توانند با تغییر در عملکرد سیستم ایمنی و غدد سبوم باعث تشدید تولید چربی در این ناحیه شوند. برای مثال بیماری درماتیت سبورئیک (Seborrhoeic Dermatitis) می‌تواند با تحریک پوست سر و غدد چربی، باعث تولید مقادیر زیادی چربی شود که علائم مختلفی مانند شوره و پوسته ‌پوسته شدن را در پی خواهد داشت.
• استفاده از برس یا شانه کثیف: یکی از مواردی که باعث می‌شود آلودگی‌ها، گرد و غبار و ذرات باقیمانده از محصولات مراقبتی و آرایشی به طور مستقیم به موها منتقل شوند؛ استفاده از برس و شانه‌ای است که به خوبی تمیز نشده باشد. این کار باعث می‌شود که موهای شما خیلی سریع کثیف شوند و میزان ترشح چربی در پوست افزایش پیدا کند.
• عوامل محیطی: در بسیاری از موارد آلودگی‌ها و دیگر عوامل محیطی باعث تغییر چربی پوست سر می‌شوند. این موضوعات به دلیل تأثیرگذاری بر روی هورمون‌ها می‌توانند میزان تولید چربی در پوست سر را افزایش دهند. در این موارد پوست سر شما ممکن است در واکنش ‌به یک عامل محیطی طبیعی یا مواد شیمیایی موجود در شوینده‌ها، میزان تولید چربی خود را افزایش دهد.
• شستشوی بیش از حد موها: شستشوی بیش از حد موها باعث می‌شود که پوست سر تحریک شده و چربی آن از بین برود. به همین دلیل به طور طبیعی پوست ناچار به تولید سبوم بیشتری خواهد شد که منجر به چرب شدن پوست سر خواهد شد. به علاوه باید دقت کنید که در صورت استفاده از انواع شامپوها و نرم‌کننده‌ها، موهای خود را به طور کامل آبکشی کنید تا هیچ مقداری از این مواد در لابلای موها باقی نمانند. زیرا می‌توانند تعادل چربی پوست سر را بر هم بزنند.
• افزایش سن: یکی از عوامل اصلی که باعث افزایش مقدار ترشح چربی توسط غده‌های مختلف می‌شود؛ افزایش سن به ویژه در مردان است. زیرا در مردانی که سن آن‌ها بیشتر از 50 سال است؛ هورمونی به نام DHT ترشح می‌شود. این هورمون می‌تواند فولیکول‌های مو را کوچک کرده و باعث ایجاد پوست چرب در ناحیه کف سر شود. نکته مهم این است که ترشح چربی‌ها در پوست سر پس از سن بلوغ هم افزایش پیدا می‌کند؛ زیرا فرا رسیدن این سن باعث افزایش اندازه غدد چربی پوست سر شده و مقدار ترشح چربی را زیاد می‌کند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. عوامل ژنتیک
2. بیماری های پوستی
3. شستن بیش از موها
4. استفاده از شامپوها یا محصولات مو که دارای مواد شیمیایی مصنوعی بسیار زیادی هستند.

پیشگیری:

• هر روز موهای خود را بشویید.
• از استرس بیش از حد خودداری کنید.
• روکش بالش خود را هر هفته عوض کنید.
• از استفاده از آب داغ برای شستن موها خودداری شود.
• برای شستن موهای خود از آب گرم یا خنک استفاده کنید.
• هر روز از وسایل گرمایشی روی موهای خود استفاده نکنید.
• در هنگام استفاده از نرم کننده، آن را خیلی نزدیک به پوست سر خود قرار ندهید.
• از یک شامپوی ملایم استفاده کنید که روغن های طبیعی موهای شما را از بین نبرد.
• غذاهای غنی از ویتامین B مانند مرغ، ماهی و میوه های تازه و سبزیجات را مصرف کنید.
• از مصرف شکر، غذاهای سرخ شده و گوشت خودداری کنید؛ زیرا منجر می شوند تا غدد شما روغن بیشتری تولید کنند.

عوارض احتمالی:

1. چسبندگی و از بین رفتن حالت موها: همانطور که گفتیم پوست سر چرب می تواند چرب شدن موها را هم در پی داشته باشد؛ موهای چرب تا حد زیادی به هم می‌چسبند و دسته‌هایی خشک و بی‌حالت را ایجاد می‌کنند. به همین دلیل است که افزایش میزان چربی در پوست سر می‌تواند باعث از بین رفتن حالت موها شود.
2. ریزش مو: یکی از عواقب رایج چرب شدن پوست سر، چرب شدن موها و در نتیجه افزایش میزان ریزش مو است. در این موارد زیاد شدن مقدار روغن و چربی بر روی پوست باعث می‌شود که آلودگی‌ها در میان موها گیر بیفتند و در نتیجه منافذ باز پوست بسته شوند. به این ترتیب مواد کافی برای رشد موها فراهم نخواهد شد و ریزش مو اتفاق خواهد افتاد.
3. شوره: بسیاری از افراد فکر می کنند که شوره سر به دلیل خشک شدن پوست اتفاق می افتد. اما این تصور تا حد زیادی غلط است! شوره سر در واقع زمانی ایجاد می شود که آلودگی ها و مواد مختلف شیمیایی توسط پوست سر جذب شوند و منافذ آن را مسدود کنند. یکی از عواملی که باعث گیر افتادن آلودگی ها می شود؛ افزایش میزان روغن در ناحیه پوست سر است.

تشخیص:

1. آزمایش خون
2. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار

درمان طب نوین:

• برای درمان چربی موی سر، یکی از اولین مراحل، شناخت دلیل این مشکل است. گاهی تنها با پیدا کردن و پیشگیری از عامل ایجاد چربی مو، این مشکل برطرف می‌شود. برای مثال استفاده مناسب از نرم‌کننده، توقف براشینگ هر روزه، کم‌ کردن دفعات شستشو و شانه‌زدن می‌تواند باعث جلوگیری از چرب شدن مو و بازگشت آن به حالت معمول شود؛ اما راه‌های دیگری نیز برای درمان تکمیلی موی چرب مطرح می‌شود که در ادامه به مؤثرترین آنها اشاره می‌کنیم:
• درمان خوراکی: تمامی مشکلات پوست و مو دو بخش درمانی اصلی دارند. یک بخش شامل استفاده از داروهای خوراکی می‌شود. این داروها معمولاً آنچه که درون بدن اختلال را ایجاد می‌کند هدف قرار می‌دهند. در مورد موی چرب می‌توان با داروهای خوراکی، میزان هورمون‌های مؤثر در فعالیت سلول‌های سباسه را کنترل کرد. داروهای حاوی ایزوترتینوئین (Isotretinoin) در این مواقع تجویز می‌شود. البته به دلیل قوی بودن این داروها، حتماً باید با تجویز پزشک و پس از انجام برخی آزمایش‌های اولیه اقدام مصرف آنها نمود و همچنین اگر ترشح چربی در اثر استرس و افسردگی باشد، داروهای آرامبخش و ضد افسردگی تجویز می‌شود.
• درمان موضعی: بخش دوم درمان بیماری‌های پوست و مو شامل استفاده از محصولات بهداشتی درمانی موضعی می‌شود که از سطح پوست بر اختلال پیش آمده تمرکز می‌کند. برای درمان موی چرب، در موارد شدید از محلول‌های حاوی سالیسیلیک اسید و محصولات غنی از پلی فنول استفاده می‌شود. استفاده از این محلول‌ها بهتر است با مشورت متخصص انجام شود. در موارد سطحی‌تر استفاده از بهترین شامپو برای موی چرب و اسکراب موی چرب استفاده می‌شود.
• درمان های پیشرفته: از آنجا که تا پیش از این درمانی قطعی و دائمی برای موی چرب وجود نداشت و افرادی که با این معضل مواجه بودند باید برخی نکات را تا آخر عمر مدنظر قرار می‌دادند، در سال‌های گذشته درمان‌هایی جدی و پیشرفته برای این مشکل ارائه می‌شود. این روش‌های درمانی شامل استفاده از لیزر و دستگاه‌های فرکانسی می‌شود که غدد سباسه را هدف قرار می‌دهند. البته مضرات و فواید استفاده از این روش‌های درمانی برای موی چرب هنوز کاملاً مشخص نیست.

درمان طب سنتی:

• محلول آب سرکه و نمک در حمام به موها بزنید.
• آب نارنج یا رب نارنج را بر بدن بمالید، مدتی صبر کنید و بعد بشویید.
• هر بار ۲۰ گرم سغز دشتی را در یک لیوان آب بپزید و بر پوست بمالید.
• پوست لیموترش را خشک کنید و بجوشانید سپس پوست سر را با آن بشویید.
• رب نارنج را قبل از حمام بر سر بمالید و پس از حدود ۲ تا ۳ ساعت به حمام بروید.
• در حمام سر را با آب جوشانده برگ چغندر بشویید و مدتی صبر کنید بعد دوش بگیرید.
• در صورتی که پوست سر شما چرب است قبل از هر حمام آب لیموترش یا سرکه بر سر بمالید و مدتی صبر کنید بعد به حمام بروید.
• برای برطرف کردن چربی پوست باید به آبلیمو کمی نمک بزنید و به وسیله پنبه بر پوست بمالید و پس از حدود ۲۰ دقیقه با آب ولرم بشویید.
• مورد نرم و نشادر را در آب جوشانده میوه کاج مخلوط کنید و در حمام سر را با آن بشویید، بگذارید مدتی روی سر بماند. سپس دوش بگیرید.
• گل ریواس، مورد، گل بنفشه، شنبلیله خشک، پوست لیموترش و سدر را به نسبت مساوی مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید. در حمام با آب گرم خمیر کنید و سر را بشویید، مدتی صبر کرده سپس دوش بگیرید.
• میوه کاج خرد شده و سبوس برنج، از هر کدام یک کیلو مخلوط کرده و بجوشانید بعد مقداری مورد نرم و نشادر را در آب صاف کرده آن حل کنید و هر بار به حمام می روید سر را با آن بشویید، پس از مدتی صبر کردن دوش بگیرید.
• گل ختمی، گل ریواس، کتیرا، مورد و بابونه شیرازی از هر کدام ۱۰۰ گرم. پوست لیموترش خشک شده ۵۰۰ گرم همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید بعد با یک کیلو سدر مخلوط کنید و هرگاه به حمام می روید مقداری از آن را با آب گرم خمیر کنید و پس از ۱۰ دقیقه خمیر را به سر بمالید. ۱۵ تا ۲۰ دقیقه صبر کنید تا دارو روی سر بماند بعد دوش بگیرید.

فعالیت:

• هیچ محدودیتی وجود ندارد

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین غذاهای چرب پرهیز کنید.

نکته:

• غدد ترشح کننده چربی در پوست از لایه خارجی فولیکول های مو منشاء می گیرند. غدد ترشح کننده چربی قبل از بلوغ بدون فعالیت هستند در موقع بلوغ و بعد از آن فعال می شوند. و ترشحات روغنی خود را که سبوم نامیده می شود به داخل مجرای فولیکول مو می ریزند. تعداد این غده ها در نواحی صورت، سر، خط وسطی پشت و فاصله بین عضو تناسلی و مقعد بیشتر از نواحی دیگر است. هر یک از غده های بزرگ ترشح کننده چربی همراه با مو از نوع کرک یا ولوس تشکیل یک واحد غدهی چربی مویی را می دهند. ترشحات غدد چـربی به صورت دوره ای انجام می گیرد و هورمون استروژن آن را مهار می کند. بنابراین در مردها غدد ترشح کننده چربی بزرگتر و از نظر عملکرد فعال تر از خانم ها می باشند. باید دانست که استروژن جزء هورمون های جنسی زنانه به حساب می آید. اندازه این غدد و فعالیت های ترشحی آنها تحت تأثیر آندروژن، یعنی ماده ای که ترشحات جنسی مرد را تحریک می کند قرار دارد. در نوزادان این نوع غدد به علت تأثير هورمون های مادری، بزرگ هستند ولی در عرض چند ماه بعد از تولد، کوچک، چروکیده و غیرفعال می شوند. غدد مزبور، مجدداً قبل از بلوغ بزرگ می گردند و در دوران بلوغ که هورمون محرک غدد جنسی از بیضه ها یا تخمدان ها ترشح می شوند، به اندازه کامل خود می رسند. در این رابطه به نظر مـی رسد کـه هـورمون دی هیدروتستوسترون بیشترین نقش را داشته باشد. این هورمون تحت تأثیر یک نوع آنزیم به نام آلفا ردوکتاز که به وسیله سلول های فولیکول مو ترشح می شوند، بر روی هورمون مردانه يا تستوسترون حاصل می شود. غدد ترشح کننده چربی تولید یک مـاده روغنی به نام سبوم می نماید که فایده آن را احتمالاً نرم نگهداشتن پوست می دانند. اما اهمیت این عمل یا سایر اعمال آن به اثبات نرسیده است. واقعیت این است که پوست اطفال و خردسالان و همچنین پوست کف دست و کف پای بزرگسالان نیز بدون اینکه ترشح سبوم یا ماده ای روغنی داشته باشند، نرم و لطیف است.