پرکاری پاراتیروئید: عبارت است از وجود مقادیر بیش از حد طبیعی هورمون پاراتیروئید در خون، زیاد شدن هورمون پاراتیروئید در خون باعث افزایش سطح کلسیم و کاهش سطح فسفر خون می شود. این اختلال غدد پاراتیروئید که در گردن در پشت غدد تیروئید قرار دارند، دندان ها، رگ های خونی، استخوان ها، کلیه ها، دستگاه گوارش و پوست را متأثر می سازد. این بیماری در هر دو جنس و تمام سنین رخ می دهد، اما در خانم های 50 الی 30 ساله شایع تر است.
علائم:
پیش‌تر درباره مکانیسم عمل هورمون PTH یا همان پاراتورمون صحبت کردیم. این هورمون کلسیم را از بافت استخوانی خارج کرده و به داخل خون آزاد می‌کند. بنابراین بیمارانی که هورمون پاراتیروئید در بدن آنها بیش از حد تولید می‌شود، سطح کلسیم خونشان به صورت غیرطبیعی بالا می‌رود. با این حال ممکن است از استخوان درد شکایت داشته باشند. (به دلیل تخریب بافت استخوانی)، در موارد شدید بیماری، یا در حالتی که فرد دیر شروع به درمان کند، ممکن است استخوان‌ها تا حدی کلسیم خود را از دست بدهند. در نتیجه استخوان‌های شخص شکننده شده و تراکم خود را از دست می‌دهند و با کوچکترین ضربه‌ای می‌شکنند. در نهایت فرد اصطلاحاً دچار استئوپروز یا پوکی استخوان می‌شود. این مشکل خصوصاً در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود. همچنین با بروز چنین اتفاقاتی ممکن است خونریزی‌های جزئی در درون استخوان‌ها رخ دهد که باعث استخوان درد‌های شدید در فرد می‌شود. اکثراً علامتی وجود ندارد و ممکن است در یک آزمایش خون معمول کشف شود، اگر علائمی وجود داشته باشند عبارت اند از:
- اختلالات سیستم عصبی
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
- درد شدید پهلو در اثر سنگ کلیه
- درد مزمن قسمت پایین کمر در اثر نرمی استخوان
- درد در قسمت بالای شکم در اثر زخم معده یا دوازدهه، یا التهاب لوزالمعده
- بروز شکستگی های استخوانی با صدمات خفیف بعلت کم شدن کلسیم استخوان ها
علت:
- تومورهای خوش خیم پاراتیروئید.
- گاهی در اثر بزرگ شدن غدد پاراتیروئید بدون علت مشخص
- رایج‌ترین علت بروز پرکاری پاراتیروئید در غدد پاراتیروئید، تشکیل یک توده‌ی اضافی (غیر سرطانی) در یکی یا تعداد بیشتری از این غدد است. خوشبختانهغده‌ای که پرکار است به ندرت سرطانی و بدخیم است (کمتر از یک مورد از ۲۵۰۰ مورد)، اما این موضوع دلیلی برای بی‌خطر بودن آن نمی‌شود؛ چرا که پرکاری پاراتیروئیدی موجب بالا رفتن غیر طبیعی سطح کلسیم در خون فرد مبتلا می‌شود و به دنبال آن تخریب برخی بافت‌ها در بدن شکل می‌گیرد.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- نارسایی کلیه
- مصرف مسهل ها
- زنان بالای 50 سال
- مصرف داروی دیژینال
- سابقه راشیتیسم یا کمبود ویتامین D
- وجود یک بیماری اخیر، به خصوص اختلالات غدد درون ریز
پیشگیری:
- راه خاصی برای پیشگری از آن وجود ندارد.
عواقب مورد انتظار:
- با جراحی قابل معالجه است.
عوارض احتمالی:
- آب مروارید
- روان پریشی
- آسیب به کلیه
- التهاب لوزالمعده
- زخم معده یا دوازدهه
- کم کاری پاراتیروئید در اثر در آوردن مقدار زیادتر از حد لازم از بافت غده پاراتیروئید به هنگام جراحی
- کم کاری تیروئید در صورتی که مقدار ناکافی از غدد تیروئید پس از جراحی روی غدد پاراتیروئید باقی بماند.
تشخیص:
- تشخیص پرکاری پاراتیروئید باسنجش سطح سرمی هورمون PTH در خون به راحتی انجام می‌گیرد. یکی دیگر از راه‌های تشخیص پرکاری غده پاراتیروئید، اندازه‌گیری میزان کلسیم موجود در ادرار ۲۴ ساعته است. البته این روش کاربرد چندانی ندارد و مطمئن‌ترین روش همان اندازه‌گیری سطح سرمی هورمون است.
درمان طب نوین:
- تنها درمان قطعی هیپرپاراتیروئیدیسم،جراحی و خارج کردن غده مشکل‌ساز است. البته متخصصان غدد انجام عمل جراحی را در موارد بسیار پیشرفته توصیه می‌کنند. پرکاری غده پاراتیروئید در صورتی که بدون درمان به حال خود رها شود؛ خود به خود بهبود پیدا نمی‌کند. به دلیل وجود توده در این غده روز به روز شرایط بدتر می‌شود؛ با این حال انجام عمل جراحی برای همه افراد توصیه نمی‌شود.
- گاهی، در موارد خفیف، ممکن است روش های درمانی غیر از جراحی توصیه شوند، این روش ها عبارتند از مصرف ادرار آورها، محدود کردن کلسیم در رژیم غذایی، یا زیاد کردن ادرار برای دفع کلسیم زیادی، در صورت وجود هرگونه علت زمینه ساز پرکاری تیروئید، ممکن است درمان آن ضرروی باشد.
درمان طب سنتی:
- آخر شب قبل از خواب سیاهدانه و عسل یک قاشق چایخوری.
- صبح ناشتا عسل کوهی رقیق شده با آب ولرم یک لیوان میل کنید.
- در طول روز یک لیوان آب سیب طبیعی با پوست آب گیری کنید بخورید.
- برای حفظ تعادل فسفر و کلسیم روزی 3 الی 7 عدد گردو بخورید و روزانه در برنامه غذایی از میگو استفاده کنید.
داروها:
- امکان دارد در خانم های یائسه استروژن تجویز شود.
- داروهای ضد اسیدی که حاوی کلسیم هستند مصرف نکنید.
- دیورتیک (داروهای ادرار آور) برای زیاد کردن دفع سدیم و کلسیم
فعالیت:
- جهت از سرگیری فعالیتهای عادی به دنبال عمل جراحی، توصیههای پزشکتان را رعایت کنید.
رژیم غذایی:
- برای پیشگیری از بروز سنگ کلیه، آب بیشتر بنوشید.
- مواد غذایی حاوی کلسیم، مثل شیر و پنیر،کمتر بخورید.
- امکان دارد در چارچوب اقداماتی درمانی، رژیم مخصوص برای شما توصیه شود.
- از خوردن غذاهای پر ادویه خودداری کنید، خصوصاً اگر زخم معده یا دوازدهه دارید.
- خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی با رب انار، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدسی با قارچ، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو بادمجان، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، خوراک قارچ و سیب زمینی، لقمه قارچ و سویا، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ طعم دار، خوراک قارچ و ذرت، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک گل کلم، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا سفید با سویا، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با رب انار، تاس کباب سویا، خوراک پنیر سویا، خوراک لوبیا با قارچ، خوراک لوبیا لعاب دار، لوبیا با سویا، خوراک لوبیا ساده، خوراک بامیه با سویا، خوراک بامیه و لوبیا چشم بلبلی، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک لوبیای سویا، خوراک مخلوط، آش گندم با حبوبات، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش گندم با سویا، آش ماش، آش لپه ۱، آش لپه ۲، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش خرفه ۲، آش زردآلو، آش سماق، آش عدس ۱، آش عدس ۲، آش برنج، آش حبوبات و غله ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش شوید باقلی، آش جو با لوبیا سبز، آش جو با حبوبات ۱، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم قمری با عدس، آش شلغم ۲، آش انار، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش حبوبات ۱، آش حبوبات ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش زرشک، حلیم عدسی با سویا ۲، حلیم حبوبات و غلات، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با عدس، حلیم گندم و بادمجان، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم جو، حلیم دال عدس، مرصع پلو، صیفی پلو، آلبالو پلو، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، دم پخت گوجه ۱، دم پخت گوجه ۲، هویج پلو، سبزی پلو، ماش پلو، لپه پلو، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو با سویا، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با سویا، عدس پلو با کدو حلوایی، عدس پلو با قارچ، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، پلوی آلو اسفناج، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، لبو پلو، بادمجان پلو ۱، رب پلو، بلغور پلو، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش قورمه سبزی با سویا، خورش قورمه سبزی با قارچ، خورش کرفس ۱، خورش کرفس ۲، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش آلو و قیسی، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، خورشت قیمه قارچ، خورشت کنگر، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ جو و اسفناج، کتلت عدس ۲، کتلت اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت ذرت، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، برگر لوبیا چشم بلبلی، پن کیک سیب زمینی، فلافل ساده، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، کماچ مخلوط، شیر سویا، ماست سویا، فرنی سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس گوجه فرنگی ۲، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با گندم و جو.
- خوردنی های مضر: سوپ کلسیم.
نکته:
- غده پاراتیروئید چه هورمونی ترشح می‌کند: هورمون اصلی که غده پاراتیروئید ترشح می‌کنند پاراتورمون نام دارد. هورمون پاراتورمون وظیفه کنترل سطح سرمی کلسیم را برعهده دارد. پاراتورمون با افزایش رسوب کلسیم در استخوان‌ها و یا افزایش فعالیت استئوکلاست‌های استخوانی وظیفه خود را انجام می‌دهد. هورمون پاراتیروئیدکه پاراتورمون نامیده می‌شود هورمونی پلی پپتیدی است که از سلول‌های چیف غدد پاراتیروئید ساخته و ترشح می‌شود.
- تأثیر هورمون پاراتیروئید بر عملکرد سایر اعضای بدن: تنظیم بودن سطح کلسیم سرمی اهمیت بسیار زیادی در عملکرد صحیح استخوان‌ها و عضلات دارد. اغلب بافت قلب از بافت عضله‌ای تشکیل شده است؛ بنابراین تعادل و تنظیم سطح کلسیم در خون اهمیت به سزایی در عملکرد صحیح قلب دارد. هورمون پاراتورمون تأثیرات زیادی بر ارگان‌های مختلف بدن دارد. این هورمون با کمک هورمون کلسی‌تونین که از تیروئید ترشح می‌شود سطح سرمی کلسیم خون را تنظیم می‌کنند. دقت کنید کهعمل هورمون پاراتورمون و هورمون کلسی‌تونین کاملاً مخالف یکدیگر است. از دیگر اثرات مهم هورمون پاراتورمون فعال کردن ویتامین D3 است که باز هم به این شکل به بازجذب کلسیم از روده باریک کمک می‌کند. برای مثال زمانی که سطح کلسیم در خون کاهش پیدا می‌کند، این هورمون با اثر روی کلیه، بازجذب یون کلسیم را از نفرون‌ها افزایش و دفع آن را از این طریق کاهش می‌دهد. پاراتورمون در روده باریک سبب افزایش بازجذب کلسیم و در استخوان‌ها سبب فعال شدن استئوکلاست‌ها می‌شود.
- تفاوت هورمون تیروئید و هورمون پاراتیروئید در چیست؟ ترشح هورمون پاراتورمون زمانی که سطح کلسیم خون کاهش پیدا می‌کند؛ افزایش می‌یابد. هورمون کلسی‌تونین وقتی ترشح می‌شود که سطح سرمی کلسیم خون، افزایش می‌یابد و کلسیم را به داخل بافت‌ها مخصوصاً استخوان‌ها هدایت می‌کند.
- بیماری‌‌های پاراتیروئید چیست؟ اگر به هر دلیلی ترشحهورمون پاراتورمون برخلاف سطح بالای کلسیم سرم، افزایش یابد؛ پرکاری پاراتیروئید نامیده می‌شود. این پرکاری می‌تواند اولیه، ثانویه و ثالثیه باشد. بنابراین با توجه به تعریف پرکاری می‌توان حدس زد که کاهش ترشح هورمون پاراتورمون را علی‌رغم سطح پایین کلسیم سرم، کم‌کاری پاراتیروئید می‌نامند.
- پرکاری غده پاراتیروئید چیست؟ شایع‌ترین بیماری غده پاراتیروئید، مشکل پرکاری است که با توجه به تعریفی که بالاتر ارائه کردیم؛ در این حالت مقدار هورمون‌های پاراتیروئیدی ترشح شده بیش از میزان لازم است. به این حالت پاتولوژیک، هیپرپاراتیروئیدیسم یا پرکاری پاراتیروئید گفته می‌شود. غده پاراتیروئید فرد مبتلا به پرکاری پاراتیروئید دچار مشکل شده و حتی در زمانی که سطح کلسیم خون نرمال یا بالاست باز هم ترشح پاراتورمون را ادامه می‌دهد. این موضوع عوارض بسیار شدیدی را می‌تواند برای فرد به همراه داشته باشد که در ادامه همین مطلب به آنها اشاره خواهیم کرد.