پاهای پرانتزی: عبارت است از هنگامی که فرد قوزک پای خود را در حالت ایستاده به هم متصل کند و فاصله‌ی بین زانوهای فرد، از حالت طبیعی بیشتر باشد، در این حالت فرد دچار ژنوواروم (genu varum) یا پای پرانتزی است. بازه‌ای انحراف 5 تا 7 درجه‌ای طبیعی است و بیش از آن بعنوان پای پرانتزی در نظر گرفته‌ می‌شود .پای پرانتزی در دوران پس از تولد تا 2 سالگی، پدیده‌ای طبیعی است که جای نگرانی چندانی ندارد، اما تداوم این حالت پس از 2 سالگی نیاز به درمان خواهد داشت.

درجات پای پرانتزی:

1. عارضه‌ی پای پرانتزی به درجات مختلفی تقسیم می‌شود و با میزان فاصله دو کندیل داخلی ران یا فاصله‌ زانوها تقسیم بندی می‌شود. این تقسیم بندی درجات پای پرانتزی با فاصله‌ی کندیل داخلی ران به شرح زیر است:
2. پای پرانتزی خفیف یا درجه اول: این ناهنجاری زمانی است که فاصله دو کندیل داخلی ران کمتر از ۵/۲ سانتی‌متر باشد.
3. پای پرانتزی متوسط یا درجه دوم: در این حالت فاصله‌ی زانوها ۵/۲ تا ۵ سانتی‌متر است.
4. پای پرانتزی شدید یا درجه سوم:در صورتی که فاصله فوق از ۵ تا ۵/۷‌ سانتی متر بیشتر باشد.
5. پای پرانتزی خیلی شدید یا درجه چهارم: اگر فاصله دو کندیل داخلی ران از ۵/۷ سانتی‌متر بیشتر شد، خمیدگی زانوها بسیار شدید ارزیابی می‌شود.
6. بدیهی است که مرحله خفیف یا متوسط را فقط متخصص استخوان و مفاصل می‌توانند تشخیص دهند و در صورتی که پای پرانتزی به مرحله شدید یا خیلی شدید برسد، حتی افراد غیر متخصص با توجه به تغییر در ظاهر پاها و شکل راه رفتن متوجه این عارضه می‌شوند.

علائم:

1. قوس پاها: در حالت طبیعی ایستادن که قوزک پاها به هم چسبیده است، نباید فاصله‌ی زانوها زیاد باشد. در حالی ‌که در فرد مبتلا به پای پرانتزی پاها شکل قوس دارد. این حالت زمانی که فرد می‌ایستد یا راه می‌رود خود را نشان می‌دهد و موجب نارضایتی بیمار یا والدین از ظاهر و یا مشکل در راه رفتن و دویدن می‌شود که معمولاً هم بعد از سه تا پنج‌سالگی خم شدن و شکاف بین زانوها دیگر بهبود نمی‌یابد. این عارضه معمولاً قبل از بلوغ با درد همراه نیست، ولی بعد از آن در اثر فشار بیش از حد روی مفاصل زانو و لگن احتمالاً با درد همراه خواهد بود و حتی در بزرگ‌سالان می‌تواند سبب آرتروز پیش‌رونده زانو شود.

علت:

• عفونت استخوان
• مسمومیت با سرب
• چاقی یا اضافه وزن
• تومورهای استخوانی
• مسمومیت با فلوراید
• دیسپلازی استخوانی و رشد غیر طبیعی استخوان
• زخم و آسیب فیزیکی و جوش‌ خوردن نامناسب در پاسخ به آن
• نشستن بصورت W : که به اصطلاح نشستن دابیلیو شکل نام دارد.
• دوران کودکی: پای پرانتزی پدیده‌ای رایج در افراد تازه متولدشده است، زیرا استخوان‌ها و مفاصل آن‌ها در حال رشد است و هنوز همه‌ی ساختارها در جایگاه ثابت خود قرار نگرفته‌اند. پس نیازی به درمان جدی در دوران طفولیت نیست و زمانی که کودک در دوره‌ی 12 تا 18 ماهگی شروع به راه‌رفتن کند پاهای کودک معمولاً صاف خواهد شد. در صورتی که کودک پس از سن دو سالگی دارای پای پرانتزی باشد حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
• راشیتیسم: علت ایجاد پای پرانتزی در دوران نوجوانی می‌تواند راشیتیسم باشد. راشیتیسم یک بیماری است که در آن به علت کمبود ویتامین D ساختار استخوان نرم و منعطف می‌شود. در بزرگسالان، آرتروز می‌تواند هم علت و هم معلول پای پرانتزی باشد، زیرا زمانی که غضروف داخل زانو تخریب شود، می‌تواند باعث خمیدگی زانو به سمت بیرون شود که در نتیجه‌ی این پدیده، آسیب بیشتری به زانو وارد می‌شود.
• اختلالات هورمونی، رشد غیر طبیعی استخوان و بیماری پاژه: پای پرانتزی در اثر بیماری‌های خاصی نیز ایجاد می‌شود. مانند زمانی که فرد مبتلا به بیماری‌های زیر باشد: اختلالات هورمونی، رشد غیرطبیعی استخوان یا دیسپلازی استخوان، بیماری‌های استخوانی مانند پاژه یا بلانت؛ بلانت که معمولاً در کودکان سیاه پوست رخ می‌دهد و نوع شدید پای پرانتزی که پیش‌رونده است را ایجاد می‌کند. بیماری پاژه استخوان که یک بیماری متابولیکی است و بر اثر تخریب استخوان ایجاد می‌شود و بازسازی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• آرتروز زانو، زودتر از موئد راه رفتن کودکان: اگر بخواهیم علت پای پرانتزی در کودکی و بزرگسالی را از هم جدا کنیم باید به آرتوروز زانو در افراد بالای ۴۵ الی ۵۵ سال، به‌ عنوان شایع‌ترین علت ابتلا به پای پرانتزی اشاره کنیم. در دوران کودکی استفاده کردن از پوشک‌های پرحجم در کودکان زیر دو سال، زودتر از موعد راه رفتن کودکان، آسیب به صفحات رشد، ابتلا به راشیتیسم یانرمی استخوان که در اثر کمبود ویتامین D، کلسیم و یا فسفات, علت‌ پرانتزی شدن پاها هستند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. وزن زیاد
2. بالا بودن سن
3. کفش نامناسب
4. سابقه خانوادگی
5. استعمال دخانیات
6. مصرف زیاد لبنیات
7. اضطراب و استرس
8. کمبود ویتامین D و کلسیم

پیشگیری:

• این عارضه قایل تشخیص زودرس نیست به همین جهت نمی‌توان بر اصل پیشگیری تأکید نمود. با این حال برخی موارد می‌تواند از بروز آن تا حدی و پیشرفت آن به انواع شدید پیشگیری کند. به‌ عنوان نمونه در دوران بارداری هر عارضه‌ای که سبب تنگ شدن فضای رحم برای نوزاد شود مانند: چند قلویی، وزن بالای نوزاد می‌تواند این ناهنجاری را تشدید کند.  همچنین  قرار گرفتن در معرض نور خورشید و توجه به رژیم غذایی با استفاده از مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D، دریافت میزان کالری روزانه متناسب برای جلوگیری از اضافه‌وزن نیز از بروز این عارضه جلوگیری می‌کند.

عوارض احتمالی:

1. بصورت عمومی، این مشکل در دوران جوانی یا نوجوانی ممکن است با علائمی بجز علائم ظاهری همراه نباشد، اما در بزرگسالی، در قسمت داخلی زانو ایجاد درد کند. همچنین با گذر زمان، پای پرانتزی درمان‌ نشده می‌تواند منجر به درد مفاصل از جمله هنگام راه ‌رفتن شود. همچنین پای پارانتزی ممکن است ایجاد بریدگی و پارگی در غضروف زانو را سبب شود که در نهایت می‌تواند به مشکلات دیگری مانند آرتروز زانو منجر شود.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: تشخیص عارضه‌ی پای پرانتزی حتماً باید توسط پزشک انجام شود. شیوه‌ی تشخیص پزشک به این صورت است که ابتدا از بیمار می‌خواهد طاق‌باز و روی کمر دراز  بکشد، سپس پاها را در کنار هم به حالت آزاد قرار دهد تا فاصله‌ی بین پاهای بیمار را بررسی کند. پزشک همچنین از بیمار می‌خواهد راه برود و با دیدن راه رفتن وی میزان فاصله گرفتن زانوها را زیر نظر می‌گیرد. برای تشخیص شدت پای پرانتزی پزشک فاصله بین زانوها را هم بررسی می‌کند. آخرین مرحله برای تشخیص و پی بردن به علت پای پرانتزی موارد زیر است:
2. آزمایش خون: تجویز آزمایشات خون برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای که احتمالاً علت پای پرانتزی است.
3. رادیوگرافی: استفاده از تصاویر رادیوگرافی برای بررسی ناهنجاری‌های استخوانی موجود در پاها و زانوی بیمار، در این روش تصویری از پاها، از مفصل ران تا مچ پا با استفاده از اشعه‌ی ایکس گرفته می‌شود و به پزشک یا ارتوپد کمک می‌کند که محور مکانیکی ایجاد ضایعه و محل آن را تشخیص دهد. در واقع این روش درجه و محل دقیق ضایعه را مشخص می‌کند. به دلیل اینکه پای پرانتزی به شکل ساختار اسکلتی پاها و زانوی فرد ارتباط دارد، قبل از بزرگسالی و سفت شدن استخوان‌ها درمان پای پرانتزی با سهولت بیشتری انجام می‌شود.

درمان طب نوین:

• درمان پای پرانتزی به دلیل ایجاد آن وابسته است. در بزرگسالی و در صورتی که پای پارانتزی ایجاد درد نمی‌کند، معمولاً نیاز به مراجعه به پزشک نیست. در دوران کودکی بهتر است به دلیل اینکه صفحات رشدی باز هستند، با وجود پای پرانتزی در سنین بالای 2 سال، حتی با نبود درد، به پزشک مراجعه کرد. در صورتی که پای پرانتزی در مراحل اولیه و سنین پایین ایجاد شود و دلیل آن راشیتیسم باشد، به سادگی و با مصرف ویتامین D یا کلسیم می‌تواند درمان شود. در صورتی که راشیتیسم پیشرفته باشد، نیاز به جراحی خواهد بود. در صورتی که پای پرانتزی حالت ملایمی داشته ‌باشد و ایجاد درد شدید نکند، می‌توان بدون نیاز به جراحی و تنها با فیزیوتراپی و کنترل وزن، به تقویت غضلات اطراف استخوان‌های پا پرداخت و وضعیت را بهبود بخشید. باید توجه داشت که این فرایند، در نهایت استخوان‌ها را از حالت پرانتزی خارج نمی‌کند و هدف اصلی آن، تقویت عضلات است.
• فیزیوتراپی: فیزیوتراپی نیز یک روش مؤثر برای بهبود تقویت عضلات خارجی و کشش عضلاتی است که زانو را به سمت بیرون می‌کشد. درمان پای پرانتزی با فیزیوتراپی با تقویت عضلات می‌تواند تورم و قوس پاها را کاهش دهد و درد را تا حدودی تسکین دهد و عملکرد مفصل زانو را بهبود بخشد. همچنین فیزیوتراپی فرد مبتلا را در راه رفتن، زانو زدن و نشستن کمک می‌کند. ترکیبی از فیزیوتراپی دستی و تمرینات ورزشی تحت‌نظر پزشک و متخصص و انجام حرکات اصلاحی پای پرانتزی می‌توانند عملکرد فرد مبتلا را بهبود بخشد و در مواردی نیاز به جراحی را مرتفع کند یا به تأخیر بیندازد.
• جراحی: تنها راه درمانی پای پارانتزی در بزرگسالی، جراحی است. معمول‌ترین روش جراحی بکار رفته،استئوتومی استخوان درشت ‌نی است. این روش از جمله در افراد جوان که مبتلا به آرتروز نیستند بکار می‌رود. در این روش، استخوان درشت‌نی به قطعاتی تبدیل می‌شود و سپس این قطعات با تغییر شکل به حالت صاف، در محل خود سفت می‌شوند. اگر فردی دچار پای پرانتزی باشد، استئوتومی می‌تواند علاوه بر ترمیم کج‌ بودن استخوان، از جراحی تعویض کامل مفصل زانو جلوگیری کند یا آن را به تأخیر اندازد. پس از جراحی، بین 3 تا 8 ماه زمان لازم است تا فرد به زندگی عادی خود بازگردد و بتواند فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرد. همچنین لازم است تا فرد از بریس یا محافظ‌های آتل ‌مانند برای یک یا دو ماه استفاده کند. با توجه به اینکه یک جراحی تعویض کامل زانو به حدود یکسال زمان نیاز دارد تا بطور کامل بهبود یابد و جراحی استئوتومی پای پرانتزی می تواند از آن پیشگیری کند، می‌توان این جراحی و زمان لازم برای بهبود را مناسب ارزیابی کرد. در صورتی که پای پرانتزی درمان نشود و در نهایت منجر به آرتروز شود، در این حالت نیاز به آرتروپلاستی زانو یا تعویض مفصل زانو خواهد بود که هم به ترمیم غضروف پرداخته می‌شود و هم انحراف استخوانی تصحیح می‌شود.

درمان طب سنتی:

• خوردن انجیر، شبی 7 عدد.
• پاها در مقابل آفتاب قرار دهید.
• پودر هسته سنجد استفاده کنید.
• در موارد شدید و افراد بالای 45 سال تنها راه درمان جراحی است.
• برگ چغندر را به عنوان سبزی استفاده کنید و داخل غذا هم بریزید.
• یک عدد کشک + دو عدد مغز گردو + سه عدد خرما هر شب قبل از خواب میل کنید.
• ناشتا و شب قبل از خواب، دو قاشق غذاخوری سویق سنجد را خشک بخورید و آن را در غذا هم بریزید.
• خوراک مداوم روزانه 6 ماه تا 1 سال، فرنی سنجد (3 قاشق غذاخوری پودر سنجد را داخل یک لیوان شیر بریزید و عسل اضافه کرده و میل کنید).
• داروی «استخوانساز» استفاده کنید. این دارو از هسته سنجد، برگ چغندر و باقلا ترکیب یافته است و از خوردن شیر که کلسیم زیادی دارد، غفلت نکنید.
• بعد از چهل روز مصرف فرنی سنجد و انجیر، روغن کنجد به ساق پا و بالای زانوها بمالید بتدریج که نرم شد، شب ها آتل ببندید و آن را کم کم سفت کنید و راه بروید تا بتدریج درمان شود.

داروها:

• مکمل های غذایی نظیر ویتامین D و کلسیم

فعالیت های بدنی:

• حرکات کششی پای پرانتزی: شیوه انجام این حرکات به صورتی است که کشش را در عضلات خود حس کنید، حتی در بعضی موارد درد نیز احساس می‌شود. اما توجه داشته باشید که حرکات را به‌ صورت درست انجام دهید، زیرا در صورت اشتباه بودن بعد از انجام تمرینات با درد غیر عادی مواجه خواهید بود. به پشت دراز بکشید و مچ پای چپ خود را در بالای زانوی راست خود قرار دهید سپس پاها را بالا بیاورید و پای راست را زیر زانو بیاورید. باید ۳۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و بعد از این مدت به‌آرامی به موقعیت اولیه برگردید. این حرکت را روی پای دیگر نیز انجام دهید. در حالت چهار زانو بنشینید و عضلات داخل ران را بکشید. ۱۵‌تا ۳۰‌ این کشش را ادامه دهید و سپس استراحت کنید و سپس مجدد این کار را تکرار کنید، در حرکت بعدی یک پا را در یک بلندی مثل صندلی که از ارتفاع لگن کوتاه‌تر است قرار دهید و به مدت ۱۵ تا ۳۰ ثانیه نگه دارید. سپس پاها را جابه‌جا کنید و این کار را با پای مخالف انجام دهید.
• حرکات تقویتی پای پرانتزی: این حرکات بر تقویت عضله چهار سر ران متمرکز است و انواع مختلفی دارد. یکی از تمرین‌های مؤثر اسکات است که هدف آن تقویت عضلات پشت ران است. در این روش پاهای خود را به فاصله‌ی چند سانتی‌متر از هم باز کنید، سپس انگشتان پا را به هم نزدیک کنید. بعد بدون اینکه زانوهایتان خم شود انگشتان دست را به پا نزدیک کنید. پلانک به پهلو نیز یک حرکت اصلاحی برای تقویت عضلات است. در صورت خفیف بودن پای پرانتزی این حرکت بهبود دهنده خواهد بود. شیوه‌ی انجام به این صورت است که روی یک دست، ساعد و قوزک پای یک طرف از بدن بایستید، به‌طوری که از نوک پا تا شانه‌ی شما در یک خط راست قرار گیرد. حالا دست دیگر را به سمت بالا ببرید و آرنج خود را خم‌کنید و به سمت زانوی پای آزاد حرکت دهید. یک توپ بین پای خود قرار دهید و درحالی‌که توپ بین پای شما قرار دارد، ران‌ها را به سمت زمین بیاورید، طوری که ران شما و زمین موازی یکدیگر باشد. این حرکت در تقویت عضله‌های نزدیک کننده‌ی کشاله ران و زانو کمک می‌کند.

رژیم غذایی:

• استفاده از رژیم غذایی مناسب جهت عملکرد بهینه بدن بسیار اهمیت دارد. کمبود ویتامین بایستی هر چه سریع‌تر جبران شود چرا که می‌تواند سبب تشدید پای پرانتزی شود. کلسیم و ویتامین D نقش بسیار مهمی در درمان زانوی پرانتزی دارند. مصرف اسیدهای چرب امگا در رژیم غذایی نیز در بهبود زانوی پرانتزی مؤثر است. این اسیدها در دانه‌های گیاهان و روغن ماهی وجود دارند و در ساخت و محافظت از برخی از بافت‌های بدن تأثیر دارند. اسیدهای چرب امگا به طور طبیعی به بهبود زانوی پرانتزی کمک می‌کنند. ارزیابی رژیم غذایی کودک در طول سال‌های اولیه زندگی‌شان در جهت بهبود زانوی پرانتزی اهمیت زیادی دارد. استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل حاوی مواد مغذی ضروری در بزرگسالان دارای زانوی پرانتزی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

نکته:

• بسیاری از دردها ومشکلات زانو با درمان های دارویی یا مراقبتهای توصیه شده توسط پزشک متخصص بهبود می‌یابند. با این وجود موارد زیادی نیز وجود دارد که جراحی تنها راه درمان است. در این صورت جراح زانو متخصصی است که می‌تواند به شما کمک کرده و درد زانوی شما را تسکین دهد.