موهای چرب: عبارت است از فولیکول های موجود در بافت پوست سر و منافذ پوست که تحت عنوان غدد سبابه شناخته می شوند، ماده ای روغنی به نام سبوم را تولید می کنند؛ سبوم، پوست و موی سر را مرطوب نگه می دارد و از خشک شدن آن جلوگیری می کند، اما گاهی بنا به شرایطی، تولید بیش از حد این ماده در غدد سبابه، منجر به چرب شدن موها می شود که این مسئله می تواند عوارضی چون: (جوش، ریزش مو، عفونت های پوستی و پوسته ریزی سر)، در صورت عدم رعایت بهداشت پوست و مو را در بر داشته باشد.
علائم:
- ریزش غیرطبیعی مو
- چرب شدن دست در تماس با موی سر
- شوره زدن مو و پوسته پوسته شدن سر
- خارش بیش از حد و غیرعادی پوست سر
- قرمزی پوست سر و جوش زدن در بین موها
- ظاهر براق مو حتی بافاصله کمی از شست و شو
- نشستن گرد و خاک روی موها یا به اصطلاح پرزدار شدن مو
- موهای چرب معمولاً ریشه سستی دارند و چربی مو از نزدیکی ریشه شروع میشود و به سمت ساقه پیش میرود؛ یعنی ممکن است فردی که موی بلندی دارد، در نوک موها چربی یا براق بودن را شاهد نباشد؛ اما ملاک در این مواقع قسمتهای نزدیکتر به ریشه است. ضمن اینکه موی چرب ممکن است در مراحل پیشرفته یا ابتدایی باشد که در شدت چربی مو مؤثر است. وقتی این مشکل شدت بیشتری پیدا کند و درمان و پیشگیریهای لازم برای آن در نظر گرفته نشود، میتواند شوره و ریزش موی چرب را با شدت نگرانکننده، بهدنبال داشته باشد.
علت:
- چرب شدن موها بیشتر زمانی ایجاد می شود که فولیکول های مو احساس قحطی کنند؛ به طور مثال زمانی که فردی دچار غلبه صفرا می شود تغییراتی در بدن او ایجاد می شود که این مسائل باعث چرب شدن موها می گردند که عبارت اند از:
- بالا بودن حرارت کبد و بدن: حرارت زیر پوست بالا است و چربی ها را ذوب می کند و بیرون میدهد.
- برس زدن زیاد: برس کشیدن بیش از حد موها، باعث تحریک سبوم (غده چربی) و چرب شدن زود هنگام موها می شود.
- استرس: هورمونی به نام آندروژن، تولید سبوم را کنترل می کند و استرس با تأثیر بر این هورمون، باعث چرب شدن زود هنگام موها خواهد شد.
- موارد دیگر: از دیگر عوامل مؤثر بر بروز این مشکل هم می توان به شب بیداری، گرسته ماندن طولانی و نیز حضور طولانی مدت در آب و هوای گرم و مرطوب اشاره کرد.
- ژنتیک: برخی از افراد به صورت ژنتیکی پوست سر چربی دارند؛ به عبارت بهتر ژنهای آنها هستند که میتوانند بر روی عملکرد غدد سبوم و میزان تولید چربی تأثیر بگذارند.
- سشوار کردن زیاد: سشوار زدن موها اگر به صورت مکرر و افراطی باشد و همچنین استفاده از اتوی مو و غیره نیز باعث چرب شدن زود هنگام موها می شوند، چون استفاده از این ابزارها باعث افزایش ترشح سبوم می شوند.
- شستشوی زیاد: شستشوی روزانه و زیاد موها چربی طبیعی پوست سر را از بین برده و باعث تحریک آن می شود؛ در نتیجه پوست سر مجبور به تولید سبوم (چربی) بیشتر می شود؛ بهترین کار این است که موها را دو تا سه مرتبه در هفته شامپو بزنید.
- آکنه سر: در بسیاری از موارد ممکن است سلولهای پوستی و مواد چربی در داخل منافذ گیر بیفتند؛ همین موضوع باعث میشود که زمینه برای رشد باکتریها در این منافذ فراهم شود. این موضوع باعث تجمع زیاد چربیها و ایجاد آکنه کف سر خواهد شد.
- دست کاری غیرارادی، وسواسی و بیش از اندازه موها: این عارضه یک نوع بیماری روحی روانی است که در حالت عصبانیت، خستگی، نداشتن اعتماد به نفس و … تشدید می شود؛ لذا تمام چربی ها و آلودگی های انباشته شده در دست ها به موها منتقل می شوند.
- استفاده از نرم کننده مو: اگر به طور مرتب از نرم کننده مو (بعد از شامپو زدن) استفاده می کنید بهتر است از محصولات ملایم بهره ببرید و آنها را فقط به نوک و ساقه موها بزنید، نه به ریشه آنها چون زیاده روی در استفاده از این محصولات باعث تحریک سبوم و چرب شدن موها می شود.
- استفاده از برس و شانه کثیف: یکی از مواردی که باعث میشود آلودگیها، گرد و غبار و ذرات باقیمانده از محصولات مراقبتی و آرایشی به طور مستقیم به موها منتقل شوند؛ استفاده از برس و شانهای است که به خوبی تمیز نشده باشد. این کار باعث میشود که موهای شما خیلی سریع کثیف شوند و میزان ترشح چربی در پوست افزایش پیدا کند.
- بلوغ: تنظیم ترشح سبوم (غده چربی) که در کنار ریشه مو قرار دارد، تحت تأثیر هورمون های جنسی قرار دارد؛ لذا چرب شدن موهای سر از سن بلوغ در افراد آغاز شده و چربی در سطح پوست بخش می شود و با خود مواد ضد باکتری و ضد قارچ را به همراه دارد و موجب مرطوب شدن پوست و مو نیز می شود.
- عوامل محیطی: در بسیاری از موارد آلودگیها و دیگر عوامل محیطی باعث تغییر چربی پوست سر میشوند. این موضوعات به دلیل تأثیرگذاری بر روی هورمونها میتوانند میزان تولید چربی در پوست سر را افزایش دهند. در این موارد پوست سر شما ممکن است در واکنش به یک عامل محیطی طبیعی یا مواد شیمیایی موجود در شویندهها، میزان تولید چربی خود را افزایش دهد.
- بیماری های پوستی: انواع مختلفی از بیماریهای پوستی هستند که میتوانند با تغییر در عملکرد سیستم ایمنی و غدد سبوم باعث تشدید تولید چربی در این ناحیه شوند. برای مثال بیماری درماتیت سبورئیک (Seborrhoeic Dermatitis) میتواند با تحریک پوست سر و غدد چربی، باعث تولید مقادیر زیادی چربی شود که علائم مختلفی مانند شوره و پوستهپوسته شدن را در پی خواهد داشت.
- افزایش سن: یکی از عوامل اصلی که باعث افزایش مقدار ترشح چربی توسط غدههای مختلف میشود؛ افزایش سن به ویژه در مردان است. زیرا در مردانی که سن آنها بیشتر از 50 سال است؛ هورمونی به نام DHT ترشح میشود. این هورمون میتواند فولیکولهای مو را کوچک کرده و باعث ایجاد پوست چرب در ناحیه کف سر شود. نکته مهم این است که ترشح چربیها در پوست سر پس از سن بلوغ هم افزایش پیدا میکند؛ زیرا فرا رسیدن این سن باعث افزایش اندازه غدد چربی پوست سر شده و مقدار ترشح چربی را زیاد میکند.
- غلبه صفرا: باعث خشکی پوست می شود؛ بدن نیز برای جبران این خشکی، بیش از اندازه چربی از سبوم (غدد چربی مو) را ترشح می کند و این چربی به موها منتقل می یابد؛ در نتیجه می توان گفت رفع مشکل چربی موهای بسیاری از افراد، با تمرکز روی رفع خشکی پوست سر برطرف می گردد. غلبه صفرا باعث تحریک هورمون های جنسی در بدن شده و این هورمون ها یکی از عوامل بسیار مهم و تعیین کننده در میزان ترشح سبوم و چرب شدن موها به شمار می روند، اما خوش بختانه، زمانی که هورمون ها دوباره به حالت تعادل در می آیند، سطح سبوم هم پایین آمده و به شرایط طبیعی خود بر می گردد. غلبه صفرا باعث کاهش مایعات عروق شده که این عارضه عاملی است برای ارسال مواد غذایی کمتر به ریشه موها، بنابراین، مغز به صورت هوشمندانه احساس خطر کرده و برای حفظ رطوبت موها، از طریق سبوم (غدهی چربی)، چربی بیشتری را به ساقه مو انتقال می دهد. این مسئله یکی از دلایل چرب شدن موها می باشد.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سن
- بی تحرکی
- شتشوی زیاد
- استرس و اضطراب
- استفاده از شوینده های غیر بهداشتی
- استفاده از فرآورده های کارخانه ای و همچنین غذاهای گرم بدون مصلح
پیشگیری:
- پودر بچه قابلیت جذب چربی مو را داراست و ترکیب آن هم با نشاسته ذرت و توصیه آغشته نمودن پوست سر با آن، اکیداً توصیه می شود.
- اجتناب جدی استفاده از مواد براق کننده مو و تغییر مدل موهای خود به حالت فر و مجعد نیز راهکاری است که آزمودن آن می تواند خیال شما را راحت کند.
- استفاده کمتر از سشوار، عدم دست کشیدن بر روی موها، استفاده از شامپوهای درمانی برای درمان موهای چرب حداقل دو مرتبه در ماه، استفاده از شامپوی مخصوص موهای خشک نیز از دیگر راه های پیشگیری از چرب شدن موها قابل ذکر است.
- اقداماتی همچون بررسی نوع شامپو؛ حداقل باید ۳۰ ثانیه موها را خوب شست، چرا گاهی دلیل چرب شدن موهای سر همین عدم آب کشی کامل موها بعد از استفاده از نرم کننده یا شامپو است. همچنین استفاده از آب سرد پس از شامپو نیز می تواند از تحریک غدد ترشح کننده ماده چرب پوست جلوگیری کرده و باعث شود لایه محافظ پوست سر منقبض شود و موها کمتر آسیب ببینند.
عوارض احتمالی:
- چسبندگی و از بین رفتن حالت مو: همانطور که گفتیم پوست سر چرب می تواند چرب شدن موها را هم در پی داشته باشد؛ موهای چرب تا حد زیادی به هم میچسبند و دستههایی خشک و بیحالت را ایجاد میکنند. به همین دلیل است که افزایش میزان چربی در پوست سر میتواند باعث از بین رفتن حالت موها شود.
- ریزش مو: یکی از عواقب رایج چرب شدن پوست سر، چرب شدن موها و در نتیجه افزایش میزان ریزش مو است. در این موارد زیاد شدن مقدار روغن و چربی بر روی پوست باعث میشود که آلودگیها در میان موها گیر بیفتند و در نتیجه منافذ باز پوست بسته شوند. به این ترتیب مواد کافی برای رشد موها فراهم نخواهد شد و ریزش مو اتفاق خواهد افتاد.
- شوره: بسیاری از افراد فکر می کنند که شوره سر به دلیل خشک شدن پوست اتفاق می افتد. اما این تصور تا حد زیادی غلط است! شوره سر در واقع زمانی ایجاد می شود که آلودگی ها و مواد مختلف شیمیایی توسط پوست سر جذب شوند و منافذ آن را مسدود کنند. یکی از عواملی که باعث گیر افتادن آلودگی ها می شود؛ افزایش میزان روغن در ناحیه پوست سر است.
تشخیص:
- آزمایش خون
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار
درمان طب نوین:
- برای درمان چربی موی سر، یکی از اولین مراحل، شناخت دلیل این مشکل است. گاهی تنها با پیدا کردن و پیشگیری از عامل ایجاد چربی مو، این مشکل برطرف میشود. برای مثال استفاده مناسب از نرمکننده، توقف براشینگ هرروزه، کمکردن دفعات شستشو و شانهزدن میتواند باعث جلوگیری از چرب شدن مو و بازگشت آن به حالت معمول شود؛ اما راههای دیگری نیز برای درمان تکمیلی موی چرب مطرح میشود که در ادامه به مؤثرترین آنها اشاره میکنیم:
- درمان خوراکی: تمامی مشکلات پوست و مو دو بخش درمانی اصلی دارند. یک بخش شامل استفاده از داروهای خوراکی میشود. این داروها معمولاً آنچه که درون بدن اختلال را ایجاد میکند هدف قرار میدهند. در مورد موی چرب میتوان با داروهای خوراکی، میزان هورمونهای مؤثر در فعالیت سلولهای سباسه را کنترل کرد. داروهای حاوی ایزوترتینوئین (Isotretinoin) در این مواقع تجویز میشود. البته به دلیل قوی بودن این داروها، حتماً باید با تجویز پزشک و پس از انجام برخی آزمایشهای اولیه اقدام مصرف آنها نمود و همچنین اگر ترشح چربی در اثر استرس و افسردگی باشد، داروهای آرامبخش و ضد افسردگی تجویز میشود.
- درمان موضعی: بخش دوم درمان بیماریهای پوست و مو شامل استفاده از محصولات بهداشتی درمانی موضعی میشود که از سطح پوست بر اختلال پیش آمده تمرکز میکند. برای درمان موی چرب، در موارد شدید از محلولهای حاوی سالیسیلیک اسید و محصولات غنی از پلی فنول استفاده میشود. استفاده از این محلولها بهتر است با مشورت متخصص انجام شود. در موارد سطحیتر استفاده از بهترین شامپو برای موی چرب و اسکراب موی چرب استفاده میشود.
- درمان های پیشرفته: از آنجا که تا پیش از این درمانی قطعی و دائمی برای موی چرب وجود نداشت و افرادی که با این معضل مواجه بودند باید برخی نکات را تا آخر عمر مدنظر قرار میدادند، در سالهای گذشته درمانهایی جدی و پیشرفته برای این مشکل ارائه میشود. این روشهای درمانی شامل استفاده از لیزر و دستگاههای فرکانسی میشود که غدد سباسه را هدف قرار میدهند. البته مضرات و فواید استفاده از این روشهای درمانی برای موی چرب هنوز کاملاً مشخص نیست.
درمان طب سنتی:
- حجامت عام پس از 40 روز.
- سر را با لعاب خطمی بشورید.
- رعایت کلیه توصیه های مربوط به غلبه صفرا.
- استفاده از ضماد (سدر + سرکه) در حمام به مدت یک ربع.
- برای درخشندگی بیشتر موها از ژل یا اسپری استفاده نکنید.
- خوردن سرکنگبین گرم، شب ها قبل از خواب یک لیوان میل کنید.
- کسانی که چربی سرشان زیاد است، بهتر است موهای خود را بتراشند.
- یک نصف ژل آلوئه ورا رو با دو قسمت آب لیموی تازه مخلوط کنید و موهاتونو باهاش شستشو بدید.
- برای پخش کردن صفرای جمع شده در سر، چرخیدن مثل ورزش باستانی و پیاده روی خوب است.
- مالیدن آب برگ چغندر به پوست سر، ۱ساعت قبل از حمام، از چرب شدن موها جلوگیری می کند.
- پوست سر را نخارانید. چون این کار باعث تحریک سبوم و چرب شدن بیشتر موها می گردد (به جای خاراندن بهداشت فردی را رعایت کنید).
- مصرف مایعات نه تنها برای رفع مشکل موهای چرب مفید است، بلکه به سلامت پوست نیز کمک می کند (پس در مصرف مایعات کوتاهی نکنید).
- سرکه سیب را برای مو استفاده کنید. سرکه سیب موخوره و شکنندگی مو را از بین میبرد، تارهای آن را محکم کرده، مانند اسپری مو عمل میکند.
- شستن موها با ترکیب آبغوره و روغن زیتون در کاهش چربی موهای سر مفید است، اما در این عارضه نباید از اصلاح مزاج معده و سر با داروهای مناسب غافل شد.
- مالیدن مخلوط مساوی (آلوئه ورا + سرکه سیب) به پوست سر، نیم ساعت قبل از حمام کمک خوبی به کاهش چربی مو می کند که حتی برای ریزش مو نیز مفید است.
- سر را با آب نمک و آب نعنا بشویند. گاهی نوشادر و تخم خطمی و بادام تلخ. همچنین بلوط و آس، و جوزالسرو کوبیده ببندند یا روغن زیتون با آبغوره مخلوط کرده بمالند.
- چای حاوی اسید تانیک است و به عنوان منقبض کننده، چربی مو را کم می کند؛ هنگام حمام کردن، ابتدا موها را با دم کرده چای بشویید و پس از چند دقیقه شامپو کنید.
- ابتدا موی سر را با صابون یا شامپو بشویید سپس موی سر را با سرکه (صنعتی) آغشته و بین 5 الی 10 دقیقه صبر کنید. و بعد از آن موی سر را با آب بشویید تا بوی سرکه رفع شود.
- از رنگ کردن مکرر موهای چرب پرهیز کنید؛ زیرا موهای رنگ خورده، بیشتر، غده های زیر پوست سر را برای تولید چربی تحریک می کنند؛ بدین ترتیب چربی موها نیز بیشتر می شود.
- از خضاب ترکیب (۱ واحد حنا + 3 واحد سدر + ۳ واحد برگ مورد) با آب گرم، نیم ساعت قبل از حمام بهره ببرید؛ این ترکیب هم پیاز و هم ساقه موها را تقویت می کند و از چرب شدن آنها نیز جلوگیری می کند.
- دو قاشق جو با پوست را نیم کوب کرده با یک لیوان آب جوش دم گذاشته و صبر کنید تا سرد شود، سپس صاف نموده و بعد از شامپو کردن در حمام، پوست سر را با آن مالش دهید و بعد با آب معمولی بشویید (جو طبع سرد و خشک دارد و باعث کاهش چربی موها می شود؛ جو دوسر نیز همین خاصیت را دارد).
- مالیدن پوست سر با موادی مانند: (آب غوره، سرکه، آبلیمو، آب نارنج و …) همراه با کمی آب داخل حمام کمک بزرگی به کاهش سطح چربی موها می کند (کافی است دو قاشق از مواد مذکور را داخل یک لیوان آب ریخته و بعد از شامپو زدن، چند دقیقه با این مابع مالش داده و در پایان با آب معمولی شستشو دهید).
- برای چربی زدائی مو، هر دو روز یکبار پوست سر را با جوشانده مخلوطی از گیاهان زیر مالش می دهند. این جوشانده علاوه بر خاصیت چربی زدائی موها را تقویت کرده، از ریزش جلوگیری می کند: تخم گشنیز + بابونه + گزنه + گل ختمی + شاه تره، از هر یک بیست گرم و جمعاً یکصد گرم در نیم لیتر آب جوشانده، بعد از صاف کردن پوست سر را با آن مالش می دهند.
- جوشانده ترکیبی از (تخم گشنیز + تخم شنبلیله + گل ختمی + شاهتره)، از هر کدام ۵ گرم، در نیم لیتر آب، بجوشانید، بعد از صاف کردن، پوست سر را نیم ساعت قبل از حمام با آب آن مالش دهید؛ این جوشانده علاوه بر خاصیت چربی زدایی، موها را نیز تقویت کرده و از ریزش آنها جلوگیری می کند.
- تغذیه و برخی عادت های رفتاری با چرب شدن موی سر و ریزش آن ارتباط دارد. لذا سعی کنید از مصرف زیاد بعضی مواد غذایی مانند: (تخم مرغ، ادویه جات تیز و تند، کرفس، سیر و پیاز خام، سبزیجات تند مانند تره، شاهی، پیازچه و تربچه) اجتناب کنید زیرا می توانند در افراد مستعد، موجب تشدید علائم چربی پوست شوند.
- از شامپوی ملایم برای شستشوی موها استفاده کنید؛ می توان از شامپوهای مخصوص موهای چرب و حتی شامپوی بچه نیز برای شستشوی سر بهره برد. اگر مجبورید هر روز موها را بشویید؛ دقت کنید شامپو زیاد روی سر نماند. سر را طوری شستشو دهید که کف در آن نماند و گرنه باعث تحریک سبوم (غده چربی) و چرب شدن زود هنگام موها می شود.
- حذف تمام موارد ممنوعه: چای (سیاه و سبز) – قهوه – نسکافه – سوسیس – کالباس – پیتزا – تمام غذاهای ساندویجی – غداهای سرخ شده – انواع کنسروی جات – انواع کمپوتها – مرغ و تخم مرغ بازاری – گوشت تمام حیوانات پرورشی – برنج خارجی – انواع سس های بازاری – سایر نوشیدنیهای گازدار – غذای رستوران ها – شیرینی جات بازاری – هله هولههای بازاری – چیپس – پفک – شکلات (على الخصوص شکلاتهای نرم) – کیک – بیسکوئیت – آدامس – یخمک – ماکارونی – لازانیا – لبنیات پاستوریزه – غذاهای زودپز شده – هر روز گوشت(قرمز یا سفید) خوردن – ترشی جات سرکه (لیته) – ریزه خواری(مدام چیزی خوردن) – با استرس غذا خوردن – عداهای مانده و بیات – غذاهای نمک سود(مانند: خیارشور – ماهی دودی – ماهی شور و…) – نمک زیاد – فلفل زیاد – آب تگری و یخ – تمام فست فودها و غذاهای آمادهی بازاری- غذاهای فریز شده(بیش از ده روز) – غذاهای پخته شده در ماکروفر (MICRO WAVE) – کلیهی مواد غذایی بسته بندی شدهی بازاری که دارای نگه دارنده هستند – میوه جات کال و نارس – شیر گاو به مقدار زیاد – کشک و پنیر کهنه – قره قوروت – ماءالجبن(آب پنیر) – استفادهی چند نوع غذا با هم – قند و شکر به مقدار زیاد – مصرف ماست به مقدار زیاد و هر روز خصوصاً همراه غذاهای دیگر – رنگ های مجاز اضافه شده به مواد غذایی – جوش شیرین – استفاده از سموم حشره کش(اسپری، بودر و..) – استفادهی زیاد از موبایل – پرخوری – پرخوابی – کم خوابی – نداشتن نظم در خواب و خوراک – عدم رعایت بهداشت فردی – گرم و سرد شدن – استفاده از رنگ مو – زیاده روی در مصرف مواد آرایشی – استعمال دخانیات(سیگار، قلیان، تریاک و…) – زیاده روی در مصرف داروهای شیمیایی – مصرف میوه جات بعد از غذاهای گوشتی – مصرف غذاهای با هم ناسازگار(مثل شیرموز، فرآوردههای کنجدی با لبنیات و…) – مصرف همزمان لبنیات و غذاهای گیاهی سرشار از آهن مانند:(زرشک، آلو، عدس، پسته، اسفناج، آلوبخارا، آلبالو و…) – دیروقت غذا خوردن(خصوصاً غذاهای پخته، چرب و پرحجم) – دیروقت خوابیدن – زندگی در مکانهای با آلودگی صوتی زیاد – زندگی در شهرهای شلوغ با هوای آلوده – هر روز برنج خوردن(حتی ایرانی) – نان بدون سبوس – نان فتیر و ور نیامده – خوردن یک نوع غذا در دو وعده ی متوالی مثلاً خوردن غذای مانده از ظهر در شب.
فعالیت:
- روزانه نیم ساعت فعالیت بدنی مناسب داشته باشید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه، ادویه جات تند و غذاهای خیلی چرب پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک گل کلم، آش شولی ۱، عدس پلو ساده، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، سس معطر.
- خوردنی های مضر: خوراک سویا با سبزیجات، خوراک نخود با سیب زمینی، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش شله قلمکار، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم بروکلی ۲، آش حبوبات ۱، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با مغزیجات، آلبالو پلو، کلم پلو با سویا، نخود فرنگی پلو ۱، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش کرفس ۱، خورش لوبیا سبز، خورش کلم بروکلی با سویا، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر لوبیا سفید، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه فلفل دلمه ای، کماچ قارچ، شیر سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس زیتون، سس جعفری.