مشکلات شیردهی و روش ها و وضعیت های شیردهی: عبارت است از مشکلات شایع در شیردهی هم برای مادر و هم برای نوزادش می‌تواند آزار دهنده باشد. مشکلات دوران شیردهی گاه مانع از تغذیه مناسب نوزاد می‌شود. این مسئله خود می‌تواند بر روحیه مادر تأثیر منفی بگذارد و بر نگرانی‌های او بیافزاید. این مشکلات نباید مانع از شیردهی مادر به فرزندش شود؛ چرا که شیر مادر برای رشد کودک الزامی است و فواید بسیاری را برای او به همراه دارد. مادران با آگاهی از این مشکلات و علل و درمان‌های مناسب می‌توانند از بروز مشکلاتی همچون احتقان پستان، مسدود شدن مجاری شیر و … در دوران شیردهی پیشگیری کنند و یا به رفع آنها بپردازند. بیشتر مادران ممکن است به دلیل عدم آگاهی از نحوه درست شیر دادن به نوزاد مشکلات شیردهی بیشتری را تجربه کنند. به همین دلیل لازم است مادران با مشاوران کودک مشورت نموده و راهکارهای مناسب را آموزش ببینند.
روش های شیردهی به نوزاد:
- قبل از دادن شیر به طفل لازم است به وسیله پنبه یا ململ یا دستمال کاغذی که در آب گرم خیس شده باشد، پستان ها مخصوصاً نوک آنها را شسته و پاک کنید تا میکروب و کثافات احتمالی برطرف شده و نیز پستان بوی عرق بدن را ندهد، اگر نوک پستان ترک خورده باشد در آن محل میکروب هایی به وجود خواهند آمد، در این صورت اگر قبل از تمیز کردن نوک پستان ها آن را به دهان طفل بگذارید میکروب ها و بعضی مواد مسموم، مخلوط شیر شده و وارد معدهی طفل می شود و باعث بیماری و ناراحتی او و زحمت خود شما می گردد.
- در صورت وجود زخم یا ترک سر پستان، پس از تمیز کردن آن برای خارج کردن میکروب های احتمالی مخفی شدم در نوک پستان قدری آن را فشار دهید و مقداری از شیر را بیرون بدوشید و متعاقب آن با ململ یا وسیله تمیز دیگری را در آب گرم خیس کنید و دهان طفل را با آن تمیز کرده، بعد پستان را در دهان او قرار دهید. برای شیرده طفل، را روی زمین و جدا از خود قرار ندهید و حتماً طفل را روی زانو یا در بغل بگیرید و به او شیر بدهید تا از بوی بدن شما و تنفس و صدای قلب شما لذت ببرد و در آسایش و با آرامش خیال شیر بنوشد تا شیر بهتر جذب بدن او شده و به طفل نیروی زندگی ببخشد.
- در دقایقی که به او شیر می دهید بهتر است با خونسردی و با ملایمت با طفل صحبت کنید تا هم طفل هوشیار تر شود و هم شیرتان مقوی و مغزی تر شده و باعث محکمی استخوان ها و عضلات او همچنین نیروبخش شود.
- در حال شیردهی، نوزاد را به طور نیمه افقی در بغل بگیرید، به طوری که سر از بدن بالاتر قرار گیرد و چون پستان را در دهان او قرار دادید کمی فشار بدهید، تا چند قطره شیر به دهان طفل ترشح کند تا شروع به مک زدن نماید.
- باید مراقب باشید که تمامی پستان در محوطه لب و دهان و بینی طفل قرار نگیرد، با دو انگشت خود، بالاتر از نوک پستان را در دست بگیرید تا این اتفاق نیفتد.
- اگر پستان جلوی سوراخ های بینی طفل را بگیرد، قادر به نفس کشیدن نیست. لذا در آن حال برای نفس کشیدن پستان را رها می کند که اگر سر طفل گیر باشد، ممکن است ناراحتی یا خفگی دست بدهد.
- در حین خوردن شیر به گلوی طفل نگاه کنید، اگر پستان را بمکد گلویش تکان می خورد و صدای نازکی که حاکی از قورت دادن اوست شنیده می شود.
- هنگام شیردهی نباید نوزاد پیچیده باشد و اطراف او باید آزاد باشد، چون هنگام مک زدن بدن گرم می شود و چون احساس گرمای شدید می کند، نمی تواند شیر بخورد و در نتیجه پستان را رها می سازد.
- گاهی نوزاد پستان را به دهان گرفته، خوابش می برد، باید بیدارش کرد. بعضی از اطفال به واسطه تنبلی و بی حالی و ضعیفی پستان را می گیرند ولی نمی مکند، در این حال باید نوک پستان را به لب های او مالید و با سر پستان لبها را غلغلک داد، روی گونه هایش را آهسته آهسته زد و نوک پستان را فشار داد.
- در روزهای اولیه نوک پستان زیاد درد می گیرد، ولی این درد زود رفع می شود، در این روزها باید مادر متوجه باشد، مکرر پستان های خود را بدوشد که ماک در آن جمع نشود، چون دچار اشکال شده و گاهی منجر به عمل جراحی و شکافتن می شود.
- وقتی که نوزاد نتواند هوای زیاد تنفس کند، پستان را ول می کند و دیگر نمی تواند آن را بمكد، لذا لازم است طفل را راست بگیرید و چندین مرتبه آهسته روی دست کمی به طرف بالا بیندازید یا او را وارونه روی زانو خم کنید و آهسته با دست به پشت طفل بزند تا آروغ بزند، بعد از آروغ زدن راه نفس باز شده و مجدداً پستان را می گیرد.
- بر طبق زیادی و کمی شیر، مادر در هر دفعه یکی از پستان ها را به دهان طفل بگذارد و هر کدام از آنها که بیشتر شیر دارد، بیشتر در دهان طفل نگه دارد و اگر مساوی بود، هر کدام از پستان ها را ۵ دقیقه در دهان او قرار دهد.
- هر گاه بیش از لزوم پستان را در دهان طفل نگه دارند و یا طفل زیاد آن را بمکد، در اثر زیاد ماندن آن در دهان دچار فشار شده و نوک پستان ترک می خورد و اسباب زحمت می شود و در دفعه دیگر که مادر بخواهد شیر به طفل بدهد، دچار اذیت و شکنجه می شود، از طرف دیگر به واسطه اینکه طفل بیش از حد لزوم شیر خورده است، روده های او دچار زحمت شده، قی می کند و مبتلا به اسهال می شود و حیاتش به مخاطره می افتد. پس بنابراین نباید مدت زیادی گذاشت که پستان بخورد.
- پستان را به فاصله های منظم (به طوری که شرح داده می شود) تحت اصول مرتبی به طفل بدهید و ابدأ بی ترتیب و دل خواه نباشد. هر مرتبه که به طفل شیر می دهید باید پستان کاملاً خالی شود. هرگاه طفل هم پستان را خالی نکند، باید مابقی شیر آن را بیرون دوشید، زیرا اگر شیر در پستان بماند، قابلیت افراز آن کم شده، در نتیجه کم کم شیر در پستان تقلیل می یابد. در صورتی که اگر هر دفعه شیر کاملاً خالی شود رو به ازدیاد می گذارد.
- بعد از اینکه طفل از خوردن شیر پستان فراغت یافت، باید دهان او را با ململ که توی آب جوشیده و خیس شده است پاک کرد والا ممکن است بر اثر کثیف بودن لب و دهان طفل میکروب هایی تولید شود و او را دچار امراض معده ای و ناراحتی روده و امراض دیگری کند.
- مادر نیز باید با یک ململ تمیز خیس شده در آب گرم دیگری بعد از سیر کردن طفل، نوک پستان خود را پاک کند والا قطره شیری که در نوک پستان باقی مانده، برای تمرکز میکروب ها محیط بسیار مساعدی خواهد بود، در این صورت پاک کردن نوک پستان ها لازم است.
- پس از شیر دادن به طفل باید آن قدر او را سر پا نگه دارند که آروغ بزند، بعد در گهواره یا محل خوابش بخوابانند.
- هیچگاه نوزاد را در رختخواب و یا پهلو یا بغل مادر نخوابانید، زیرا خوابیدن طفل در بغل مادرش غالباً در اثر بی احتیاطی موجب خفه شدن نوزاد می شود.
- ناگفته نماند هرگاه مادر طفل دارای زکام و نزله باشد، در حین شیر دادن با طفل صحبت نکند همچنین باید دهان و دماغ خود را با دستمالی ببندد یا از ماسک استفاده کند که بدین وسیله از سرایت مرض خود به طفل جلوگیری به عمل آورد.
نحوه شیر دادن به اطفال دوقلو:
- هرگاه مادری دوقلو زایید و شیر کافی برای هر دو طفل داشت و بنیه و قوه اش هم خوب بود، بایستی هر دو را با شیر خود تغذیه کند، به طوری که در ابتدا طفل قوی تر را شیر داده و بعد به ضعیف تر بدهد و اگر شیر هر دو پستان فراوان باشد، به هر دو طفل از یک پستان و مجدداً به هر دو طفل از پستان دیگر و به مرور تعویض کرده که خلاصه هر دو طفل از هر دو پستان به مقدار مساوی در هر نوبت استفاده کنند. ولی اگر شیر زن کم بوده و کفایت دوقلو را نکند، یکی از آن دو طفل را با شیر خود پرورش بدهد و دیگری را به دایه بسپارد یا با شیر گاو یا با شیر خشک تغذیه کند و اگر مادر هیچ شیر نداشت، هر دو طفل را با شیر گاو یا شیرخشک تغذیه کند و یا هر کدام از آنها را به یک دایه بدهد. ولی در انتخاب دایه باید کمال دقت را کرد که از خانواده های اصیل، عفیف، پاکدامن و پرهیزگار باشد که شیر در روحیه طفل بسیار اثر غریب و عجیبی می گذارد.
جایگزین شیر مادر:
- شیر بادام به کودک بدهید.
- اگر مادری بنا به دلایلی شیر نداشت، باید از شیر بز استفاده کند و به بچه اش آب میوه و غذاهای گیاهی بدهد.
- زمان شیر دادن اگر خواستید به جز شیر چیزی دیگر به کودک بدهید، فقط به او آب میوه یا آب انواع سبزی ها را بدهید، نه شکلات و شیرینی و بیسکویت و شیر خشک.
- بهترین جایگزین شیر مادر، آب انگور و یا شیره انگوری است که با آب جوش ترکیب شده باشد و این گزارش علمی است. واقعاً نیازی به مصرف شیر خشک نیست، سه قاشق غذاخوری شیره انگور را در یک لیوان آب جوش ولرم، حل کرده و به بچه بدهید، شیر خشک عوارض بسیار زیادی دارد که قابل جبران نیست.
- جایگزین سرلاک: اگر نگران سلامت فرزندان خود هستید از دادن سرلاک هایی که حاوی مواد نگه دارنده بسیار هستند بپرهیزید. بهترین غذا برای کودک، سویق کودک است، سویق کودک ترکیبی از سویق گندم، جو، عدس، نخود و سنجد می باشد که همان سویق کامل است. روش مصرف: به صورت رقیق با شیر گیاهی گرم برای کودکان شیرخوار البته بالای ۶ ماهه، به صورت فرنی؛ ترکیب با آب جوش و کمی عسل یا سه شیره، (چون سویق کاملاً پخته شده است نیاز به پختن مجدد ندارد)، ترکیب با عسل یا سه شیره به صورت خمیر که به آن حلوای سویق می گویند. که می توانید با قالب زدن و شکل زدن آن را برای کودکان جذاب کنید و به شکل شکلات در آورید و …
درمان زیاد بودن شیر مادر در شیردهی:
- برای اینکه مقدار شیر در پستان کاهش یابد، برگ سداب، پونه دشتی و نعناع را بکوبید و با کمی سرکه به صورت خمیر در آورید و روی پستان ضماد کنید و روزی دو تا سه مرتبه عوض شود.
ریزش شیر از پستان:
- برای جلوگیری از ریختن شیر از پستان، آرد عدس را با برگ های کلم کوبیده و مخلوط کنید و روی پستان گذارید.
- پنجاه گرم برگ پروانش را در یک لیتر آب سرد ریخته و ۱۲ دقیقه بجوشانید، بعد دستمالی تمیز را در آب آن بیندازید و حدود ۲ ساعت بر پستان به طور دائم گرما گرم کمپرس کنید.
گرم کردن شیر مادر:
- روزی 14 عدد بادام درختی مثل آدامس بجوید.
- هر شب یک لیوان عرق رازیانه با عسل میل کنید به غیر از ایام عادت ماهیانه. (شیر سرد شیری است که هرگاه قطره ای از آن را روی ناخن می گذاری غلت می خورد و می افتد ولی شیر گرم شیری است که هرگاه قطره ای از آن را روی ناخن می گذاری مانند شبنم بر روی ناخن می ماند و سرازیر نمی شود).
نحوه تشخیص گرمی و سردی شیر مادر:
- اگر شیر سرد باشد به مادر می گوییم صبح و شب خرما، عسل، عرق رازیانه بخورد تا گرم شود.
- اگر شیر را روی ناخن بریزید و سر بخورد، شیر سرد است و اگر گرم باشد روی ناخن می ماند؛ مثل یک قطره شبنم.
رفع غلظت شیر مادر:
- برای این که از غلظت شیر کاسته شود و آن شیر برای طفل سنگین و بد هضم نباشد، روزی چند مرتبه آب لیموشیرین یا آب لیمو ترش بنوشید.
عدم سازگاری شیر مادر به کودک:
- اگر متوجه شدید که شیر شما به کودک سازگار نیست به او به طور مرتب یک وعده سوپ هویج رقیق و یک مرتبه شیر خودتان را بخورانید و به همین ترتیب ادامه دهید. یا به جای شیر پستان خود می توانید شیر گاو کم چرب را با نبات، شیرین کنید و به طفل بدهید.
پرمایه کردن شیر:
- هر روز صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا یک فنجان نوشابه کومبوچا بنوشید.
- اگر میل دارید شیر پرمایه و قوی شود، هر روز ۲۰ گرم جو پوست کنده را بشویید و حدود ۳۰ دقیقه بجوشانید. پس از سرد شدن در پارچه ای تمیز ریخته و با فشار آب آن را صاف کنید و در طول روز بنوشید.
زود هضم شدن شیر:
- اگر میل دارید شیر سبک شده و طفل زود تر بتواند آن را هضم کند و از سنگینی شیر رنج نبرد، هر بار ۲۰ گرم رازیانه را در یک لیتر آب جوش دم کنید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک فنجان از آب آن را بنوشید یا هر صبح، ظهر و شب یک فنجان عرق رازیانه را با یک فنجان نوشابه کومبوچا مخلوط کنید و بنوشید.
بو گرفتگی شیر:
- اگر شیر بو گرفته است برای رفع آن، اول چند مرتبه پارچه ای را در آب سرد خیس کنید و بر پستان بگذارید سپس چغندر پخته و باقلا را بکوبید و با خمیر مغز نان که درست پخته نشده است یا با خمیر نان قبل از پخت و کمی روغن کنجد مخلوط کنید و روزی پنج مرتبه بر پستان ضماد کنید، پس از باز کردن با روغن بنفشه خوب پستان را مالش دهید.
فعالیت:
- مادر فعالیت مناسب بدنی داشته باشد.
رژیم غذایی:
- مادر از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کند.
نکته:
- مشکلات معده در کودکان: یکی از علت‌های مشکلات معده در سنین پایین ناشی از ترتیب نادرست شیر دادن در دوره شیرخوارگی است. در طب سنتی ایرانی اسلامی توصیه شده که شیرخوار طبق ساعات مشخص تغذیه شود و قبل از هر وعده بگذارید مدتی گریه کند تا حرارت ناشی از تقلای گریه، باعث هضم و تحلیل رطوبات اضافی معده شود, در غیر این صورت اگر هر بار تا بچه گریه کرد و به او شیر داده شود، رطوبت باعث ضعف هاضمه، برگشت شیر و تأثیر آن روی مخاطات و بروز آلرژی از همان سنین کودکی است از طرفی از زمان شروع غذای کمکی باید مراقب ذائقه کودک بود و او را با هر چیزی سیر نکرد. در هم خوری شایع‌ترین علت بیماری‌های دوران کودکی است. فعالیت و بازی بعد از وعده غذایی، استحمام با معده پر، بی‌نظمی در ساعات خواب، استرس والدین و بعضاً تنهایی کودک و عدم فعالیت جسمی مناسب، رعایت نکردن اصول مربوط به خوردن میوه‌ها نقش بسیار مهمی در مزمن شدن مشکلات بچه‌ها دارد. مصرف در هم میوه‌ها خصوصاً زیاده‌روی در مصرف خیار و مرکبات که سردی و رطوبت واضحی بر معده تحمیل می‌کنند، مصرف میوه بعد از غذا، دستپاچه کردن بچه حین غذا خوردن, خوب نجویدن لقمه و در نتیجه مصرف آب وسط غذا همه باعث ضعف و درد معده در کودکان هستند.
- بچه ای که به سینه مادر چسبیده و غذا می خورد هر جرعه اش ده برابر غذایی است که به سینه نچسبیده است یعنی ده برابر انرژی می دهد، سینه گرما را به سینه دیگر انتقال می دهد و لذا به ما گفتند در دیدارها روبوسی و معانقه بکنید.
- بچه ای که به سینه مادر چسبیده و غذا می خورد هر جرعه اش ده برابر غذایی است که به سینه نچسبیده است یعنی ده برابر انرژی می دهد، سینه گرما را به سینه دیگر انتقال می دهد و لذا به ما گفتند در دیدارها روبوسی و معانقه بکنید.
- برای سنجش قوت شیر مادر باید از هر کدام از سینه ها به مدت 20 دقیقه به بچه شیر داد، شیر مادر در ده دقیقه اول آبکی است که این امری است طبیعی اما در 10 دقیقه دوم شیر مادر غلیظ می شود که حاوی پروتئین و ویتامین می باشد، حال اگر بعد از گذشت 20 دقیقه شیر مادر رقیق و آبکی بود اینجا باید شیر مادر را گرم کنید برای سنجش رقیق بودن یا غلیظ بودن شیر مادر نیز باید مقداری شیر مادر را روی ناخن بریزید اگر شیر به راحتی روی ناخن حرکت کرد، این شیر رقیق و فاقد ویتامین و پروتئین لازم است و اگر از جاش تکون نخورد این شیر غلیظ است و باید کمی با مصرف مایعات شیر را رقیق کرد و اگر به صورت شبنم روی ناخن نشست این شیر شیر مناسبی است.
- اثر دیر شیر دادن مادران: باید به این نکته توجه داشته باشند که اگر از منزل بیرون رفتند یا به میهمانی یا به هر دلیل به طفل خود دیر شیر دادند و آن شیر در پستان ماند، سر پستان یک آب رقیق مایل به زردی جمع می شود و اگر آن را ندوشند و به طفل بدهند، آن طفل در سنین میانسالی به سنگ مثانه و ناراحتی پروستات مبتلا خواهد شد.