مخملک: عبارت است از یک اختلال دوران کودکی (معمولاً سنین 10 الی 2 سال) که مشخصه آن بثورات پوستی قرمز روشن است. این بیماری که عموماً در سن کودکی عارض می شود، در اثر عفونت های استرپتوکوک های گروه A و تراوش سم اریتروژن پدید می آید. قبل از بروز مخملک یک گلودرد استرپتوکوکی وجود دارد. هر دو عارضه مذکور (مخملک و گلودرد استرپتوکوکی) تا 3 الی 2 هفته بسیار مسری اند. شیوع مخملک بسیار کمتر از گذشته بوده و خطرات آن نیز کمترش شده است.
علائم:
علائم ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. سیر معمول بیماری در ذیل ذکر شده است:
- روز اول: تب تا 40 درجه سانتیگراد، قرمزی و گلو و تورم لوزه ها (بر روی لوزه ها ممکن است نقاط سفید رنگ وجود داشته باشد). بزرگی غدد لنفاوی گردن، سرفه، استفراغ.
- روز دوم: بثورات پوستی قرمز روشن بر روی تمام صورت بجز اطراف دهان.
- روز سوم: قرمزی زبان (زبان توت فرنگی) و بثورات قرمز در چین های بدن و انتشار آنها به نواحی گردن، قفسه سینه، پشت و سپس تمام بدن، این بثورات شبیه بثورات آفتاب سوختگی همراه برآمدگی است.
- روز چهارم: محو شدن بثورات و شروع پوسته اندازی که به مدت 14 الی10 روز ادامه خواهد یافت.
علت:
- استرپتوکوک های گروه A، تراوش سم اریتروژن، ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن؛ استفاده از غذاهای آماده، به خصوص استفاده مادران که در بیماری نوزادان موثر است و نیز عصبی شدن مادر موجب تضعیف سیستم ایمنی نوزاد می شود (این حالت از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می شود).
- عفونت استرپتوکوکی ناشی از نوع خاصی از باکتری که سم مخملک را تولید می کند. این باکتری از طریق قطرات روی ترشحات که با سرفه یا تنفس در فضا پخش می شوند انتشار می یابد. تعداد بسیار کمی از موارد عفونت استرپتوکوکی به سمت مخملک پیشرفت می کند، زیرا همه افراد نسبت به سم ایجاد کننده بثورات مخملک حساس نیستند. به عنوان مثال در یک خانواده ممکن است یک کودک دچار مخملک گردد، دیگری تنها دارای گلودرد استرپتوکوکی باشد و سومی تنها حامل باکتری و انتقال دهنده آن به دیگران باشد بدون اینکه خود بیمار شود.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- زرد زخم اخیر
- سن 10 الی 2 سال
- تماس با افراد مبتلا در مکان های عمومی
- زندگی در شرایط پرجمعیت یا غیر بهداشتی
- سابقه خانوادگی عفونت های استرپتوکوکی مکرر
پیشگیری:
- این بیماری به طور کامل قابل پیشگیری نیست، زیرا برخی افراد سالم حامل باکتری استرپتوکوک هستند بدون آنکه خود بیمار گردند، با این حال اقداماتی که تا حدودی در پیشگیری موثرند عبارت اند از: درمان آنتی بیوتیک حداقل به مدت 10 روز برای هرگونه عفونت استرپتوکوکی، دوری از افراد مبتلا به گلو درد.
عواقب مورد انتظار:
- معمولاً با درمان در عرض 10 روز یا بیشتر قابل علاج است. مخملک به اندازه گذشته شایع نیست و به ندرت کشنده است. با درمان آنتی بیوتیک، شدت بیماری و احتمال بروز عوارض آن کاهش می یابد.
عوارض احتمالی:
- مننژیت
- پنومونی
- آنسفالیت
- تب روماتیمسی
- اختلال شنوایی
- گلومرولونفریت
تشخیص:
- اگر کودک بثورات گلو یا گلودرد دارد، باید توسط پزشک ویزیت شود. پزشک معمولاً بثورات و لوزه‌های آنها را معاینه می‌کند. ممکن است پزشک برای آزمایش سریع استرپتوکوک یا کشت گلو، سواب گلو را تجویز کند. آزمایش سریع استرپتوکوک می‌تواند در مطب پزشک انجام شود و معمولاً 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد تا نتیجه بگیرید. اگر این آزمایش منفی باشد، اما پزشک همچنان به تب مخملک مشکوک است، ممکن است سواب را به آزمایشگاهی برای کشت گلو بفرستد. ممکن است چندین روز طول بکشد تا یک نتیجه بدست آید، با این حال کشت گلو ممکن است عفونتی را تشخیص دهد که آزمایش سریع استرپتوکوک آن را فراموش کرده است.
درمان طب نوین:
- تب مخملک معمولاً با آنتی بیوتیک درمان میشود. استفاده از آنتی بیوتیک سه مزیت اصلی زیر را به همراه دارد: آنتی بیوتیک سرعت بهبودی را تضمین می‌کند. احتمال انتشار عفونت به دوستان و خانواده را کاهش می‌دهد. به جلوگیری از پیشرفت عوارض کمک می‌کند. رایج‌ترین آنتی بیوتیک مورد استفاده برای درمان تب مخملک، پنی سیلین است. اگر فردی به پنی سیلین حساسیت دارد، می‌توان از آنتی بیوتیک‌های دیگری استفاده کرد. مهم است که فرد تمام آنتی بیوتیک‌های تجویز شده توسط پزشک را مصرف کند، حتی بعد از اینکه احساس بهبودی پیدا کرد. تب اسکارلت تا 24 ساعت پس از شروع آنتی بیوتیک مسری است. برای جلوگیری از شیوع عفونت به سایر کودکان، کودک باید 24 ساعته تحت درمان با آنتی بیوتیک باشد و اگر احساس خوبی نداشته باشد، نباید به مدرسه یا مهد کودک برود. موارد دیگری که به بهبود کمک می‌کنند شامل موارد زیر هستند:
- استراحت زیاد
- نوشیدن مایعات فراوان
- پاراستامول برای کمک به تب و گلودرد
- قرص گلو، شربت و غرغره برای کمک به گلودرد
درمان طب سنتی:
- از لباس قرمز برای شخص استفاده کنید.
- مراقبت بیماران ممکن است در منزل انجام شود.
- فرد مبتلا را از سایر افراد، از جمله اعضای خانواده جدا کنید.
- در مورد غدد لنفاوی متورم و دردناک در ناحیه گردن از کمپرس آب گرم استفاده کنید.
- پنجاه گرم گل گاوزبان را در یک لیتر آب جوش دم کنید، بعد آب صاف کرده آن را شیرین کرده و در طول روز به مرور به او بخورانید.
- برای تسکین خشکی و احساس گرفتگی گلو از یک دستگاه مرطوب کننده با بخار سرد استفاده کنید. این دستگاه را هر روز تمیز کنید.
- تخم گشنیز، تخم خرفه، تخم کاهو و تخم کاسنی را به نسبت مساوی نیمکوب کنید، بعد شیره بکشید و آب آن را به مرور به او بخورانید.
- برای درمان سریع تر نیز می توانید مقداری عناب، تخم گشنیز و گل بنفشه را به نسبت مساوی بجوشانید و آب آن را به مرور به او بخورانید.
- گل بنفشه، گل پنیرک، گل نیلوفر و گل زوفا از هر کدام ۵ گرم را بجوشانید، بعد در آب صاف کرده آن مقداری ترنجبین شیره بکشید و به مرور به بیمار بخورانید.
- هنگام شروع بیماری گشنیز تازه را بکوبید و آب آن را با آب هندوانه مخلوط کنید، بعد مقدای شیرخشت در آن حل کرده و به مدت ۳ روز، روزی سه مرتبه صبح، ظهر و شب آن را به بیمار بخورانید.
- ششصد گرم قند کوبیده شده (خاکه قند) را در ۵۰۰ گرم تمشک حل کنید، بعد از صافی نرم و ریزی رد کرده و روزی چند مرتبه مقداری از آن را با مقداری آب جوشیده سرد شده مخلوط کنید و به او بخورانید.
- روزی شش مرتبه به بیمار آب لیموشیرین بخورانید و به او به طور مداوم به جای آب معمولی لعاب اسپرزه را بخورانید، قدومه شیرازی را در چهار عرق سرد مخلوط کنید و روزی چند مرتبه به او بخورانید، روزی چند مرتبه کمی شیرخشت را حل کرده و به او بدهید.
- در بزگسالان و کودکانی که قادر به غرغره کردن هستند، غرغره چای جهت تسکین ناراحتی گلو توصیه میشود. غلظت محلول چای مورد استفاده برای غرغره را دو برابر معمول در نظر بگیرید. این محول را می توان به صورت گرم یا سرد و به تعداد دفعات دلخواه بیمار استفاده کرد.
- چون تب در این نوع بیماری بالا است بهتر است که به روش زیر عمل کرد: به بیمار نکتار هلو با عسل و یخ و شربت عسل با یخ بدهید و بگذارید غذای بیمار به مدت 24 الی 48 ساعت همین باشد. در این مدت روزانه 2 تا 3 (مقدار سیر بستگی به سن بیمار دارد) حبه سیر را ریز خرد کرده، همراه نکتار هلو به بیمار بدهید. برای بهبودی سریع تر محیط و لباس بیمار را کنترل کنید تا هر چه سریع تر تب کاهش یابد، همچنین یبوست مزاج بیمار را کنترل نمایید. این روش را به مدت 5 تا 7 روز ادامه دهید. بعد از کنترل تب به بیمار نکتار سیب با عسل و یخ بنوشانید. بعد از بهبودی کامل بیمار باید به مدت 2 هفته از کلیه غذاهای حیوانی پرهیز نمایید و بیشتر از غذاهای مایع و گیاهی استفاده کنید.
- در صورتی که طفل شیرخوار است، مادر او باید از غذاهای بودار و سرخ شده و حاد و حار پرهیز کرده و در عوض از آب، مایعات و غذاهایی که طبیعت آنها خنک است و غذاهای سبک از قبیل: آش عدس، آش جو با گشنیز، فرنی، شیر، شیربرنج، سوپ، آب لیموشیرین و شیرخشت زیاد بخورد تا شیرش طبیعت خنک و سبک پیدا کند و موافق مزاج طفل شود تا در بهبود و رفع بیماری طفلش کمک به سزایی داشته باشد. بر روی طفل به جای ملافه پارچه قرمز رنگی بیندازید و اگر امکان دارد به او لباس قرمز رنگ بپوشانید و یا طفل را در مکانی که رنگ قرمز دارد نگهداری کنید (رنگ قرمز به عنوان رنگ درمانی در بهبود بهبود بیماری بسیار مؤثر خواهد بود).
درمان مخملک چرکی:
- یک نوع مخملک در بین اطفال به ظهور می رسد که تب خفیفی طفل را مبتلا می سازد و در روز دوم در زیر پوست بدن دانه های ریز شبیه به سنجاق یا دانه های خشخاش مشاهده می شود و به کلی اشتهای غذایی را سلب کرده و بیمار را ناراحت می سازد که در عوام این بیماری را (مادرندان) می گویند. در روزهای ۳ و ۴ کاملاً از زیر پوست بیرون ریخته و ایجاد عفونت می کند. ولی در این حال نباید به دانه های عفونی شده دست زد، زیرا اگر خارش دهند و به آنها دست بمالند، عفونت ها سر به هم آورده و تولید زخم می کنند و بیمار را مدتها مبتلا و ناراحت می سازند.
- معالجه آن مانند همان مخملک می باشد فقط پارچه قرمز رنگی بر سر و صورت بیمار بیاندازید تا هم از گرد و خاک و غبار محفوظ بماند و همان طور که در قسمت مخملک ذکر شد، رنگ قرمز در بهبود بیماری بسیار تأثیر دارد. اگر طفل شیرخوار باشد، باید مادر طفل به کلی از غذاهای بودار و سرخ کردنی احتراز کرده، شیر و سوپ و و آش ساده میل کند تا طبع شیرش خنک و سبک گردد که طفل زودتر خوب شود. اما در روزهای آخر که جوش های ریز فروکش کرد و به قول معروف پس می زد و عقب نشینی می کرد، باید شب ها موقع خواب تا ۷ شب به کودک شبی ۱۲ دانه چشم (چشم دانه های ریزی است تقریباً شبیه عدس یا مانند سفیدی تخم چشم ولی سیاهرنگ) را به طفل بخورانید که در چشم طفل دانه باقی نماند و از گزند آثار باقیماندگی دانه ها محفوظ بماند و تا ۳۰ یا ۴۰ روز صبحانه طفل یک استکان شیر گاو یا گوسفند باشد که البته ابتدا بجوشانید، بعد به طفل بخورانید و پس از بهبود حال بیمار، او را حمام نبرید مگر پس از ۱۲ تا ۱۴ روز.
داروها:
- پنی سیلین
- اریترومایسین
- پنی سیلین برای کوتاه کردن دوره مخملک و جلوگیری از عوارض آن تجویز می شود. اگر بیمار به پنی سیلین حساسیت داشته باشد، سایر آنتی بیوتیک ها، نظیر اریترومایسین نیز موثرند.
فعالیت:
- تا برطرف شدن علائم بیماری، استراحت در بستر ضروری است.
رژیم غذایی:
- رژیم خاصی نیاز نیست. مصرف مایعات فراوان توصیه می شود.
- خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک عدسی ساده، خوراک عدسی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو بادمجان، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، خوراک قارچ و سیب زمینی، خوراک قارچ طعم دار، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک کلم برگ با عدس، خوراک گل کلم، خوراک کلم بروکلی، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا و عدس، خوراک تند بامیه، خوراک بورانی، خوراک مخلوط، آش باقلا، آش ماش، آش صیفی، آش خرفه ۱، آش سماق، آش عدس ۲، آش جو با لوبیا سبز، آش کلم بروکلی ۱، آش شلغم ۲، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش برگ چغندر، آش حبوبات ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش شولی ۱، آش شولی ۲، آش رب، ماش پلو، عدس پلو ساده، عدس پلو با قارچ، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، پلوی آلو اسفناج، خورش آلو اسفناج، خورش آلو و قیسی، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش کلم بروکلی با قارچ، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ جو ۱، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، دلمه کدو خورشتی، کماچ مخلوط، سمنو با گندم و جو.