مثانه عصبی (نوروژنیک): عبارت است از مثانه عصبی (نوروژنیک) بیماری است که در آن عمل ذخیره، تخلیه و کنترل ادرار توسط مثانه به علت بیماری در مراکز عصبی (مغز، نخاع واعصاب محیطی) دچار اختلال شده است. مثانه، مجرای ادراری و اسفنکتر خارجی مجرا که عملکرد هماهنگ آنها باعث ذخیره سازی ادرار، کنترل ادرار، دفع ادرار و قطع ارادی جریان ادرار می گردد، توسط مجموعه ای از ارتباطات عصبی، عصب رسانی و کنترل می شود. مراکز اصلی که فرآیند ادرار کردن را کنترل می کنند شامل مرکز کنترل انقباضات مثانه در قشر مغز، قسمت هایی در مغز میانی و مراکزی در نخاع کمری و خاجی و اعصابی که بین سیستم ادراری تحتانی و این مراکز پیام های عصبی را منتقل می کنند، هستند. در واقع هماهنگی بین این مراکز باعث حفظ عملکرد ذخیره و تخلیه و کنترل ادرار توسط مثانه می شود. در نتیجه تمام بیماری هایی که باعث آسیب به مراکز عصبی فوق شوند (مانند پارکینسون، ام اس، تومور مغزی، آسیب نخاعی) منجر به مثانه عصبی (نوروژنیک) می شوند. تشخیص مثانه نوروژنیک زمانی قطعی می شود که وجود یک بیماری در سیستم عصبی ثابت شده باشد و در صورت عدم تأیید بیماری در سیستم عصبی نباید از لغت مثانه نوروژنیک استفاده شود و در آنصورت فقط می توان گفت مثانه دچار اختلال عملکردی شده است.

علائم:

1. مهمترین علایم بصورت اختلال در کنترل ادرار است. تکرر ادرار، احساس فوریت ادرار، بی اختیاری فوریتی ادرار، بی اختیاری استرسی ادرار، بی اختیاری لبریزی ادرار، اختلال در حس ادرار، عدم توانایی در دفع ادرار، ادرار با حجم کم و با استفاده از زور شکمی و دفع ادراری ناخودآگاه.
2. همچنین علایم ناشی از عوارض مثانه عصبی، بصورتعفونت ادراری مکرر، سنگ مثانه، سنگ کلیه و نارسایی کلیه ها در مراحل پیشرفته بیماری رخ می دهد. مثانه نوروزنیک معمولاً همراه با یبوست و مشکلات جنسی می باشند، زیرا اختلالات عصبی بطور همزمان باعث می شوند عضلات کف لگن و روده و عملکرد جنسی نیز دچار اختلال شوند.

علت:

• فلج مغزی: این بیماری معمولاً بعلت آسیب دیدگی مغزی در دوران جنینی یا حین زمان زایمان است که منجر به طیف وسیعی از علایم حرکتی و ذهنی در فرد بیمار شده و علاوه بر این اختلال عملکرد مثانه نیز وجود دارد.
• اسپینابیفیدا (میلومننگوسل): در این بیماری که بعلت اختلال در تکامل ستون مهره ها در دوران جنینی رخ می دهد، نوزاد با ضایعه نخاعی متولد می شود. این کودکان با علایم فلج اندام ها و نقص عملکرد مثانه و روده متولد می شوند.
• بیماری های سیستم عصبی: بیماری های دیگری که منجر به مثانه عصبی (نوروژنیک) می شوند شامل: سکته مغزی، پارکینسون، ام اس، آسیب به نخاع (سقوط از ارتفاع، تصادف، ضربه)، تومور مغزی، ضربه مغزی، مسمومیت با فلزات سنگین، بیماری دیسک ستون مهره ها، دیابت، فلج اطفال، زونا، جراحی های وسیع شکمی و لگنی که منجر به آسیب دیدگی اعصاب لگنی می شوند.

تشخیص:

1. پس از گرفتن یک شرح حال دقیق توسط پزشک از بیمار و مشخص شدن اختلال در کنترل و دفع ادرار توسط بیمار و شک پزشک به مثانه عصبی (نوروژنیک)، معمولاً یک معاینه کامل از نظر بررسی حس ناحیه پرینه و مقعد، نشیمن گاه و قدرت اسفنکتری مقعد انجام می شود. بررسی های تکمیلی با آزمایش خون و ادرار جهت بررسی عفونت ادراری و احتمال خون در ادرار، همچنین بررسی عملکرد کلیوی با اندازه گیری اوره و کراتینین خون و قند خون و الکترولیت ها انجام می شود.
2. سیستوسکپی در صورتی که شک به ضایعه مخاطی، تنگی مجرا، بزرگی پروستات در آقایان و تومور مثانه وجود داشته باشد، انجام می گیرد زیرا موارد فوق نیز می توانند فوریت ادرار و اختلال در دفع ادرار ایجاد کنند که باید از مثانه نوروژنیک افتراق داده شوند.
3. عکس کلیه ها و مثانه جهت رد بیماری های دیگر شامل سنگ کلیه، سنگ مثانه، تنگی مجرای ادرار، پرولاپس ارگان های لگنی که ایجاد انسداد می کنند و می توانند علایم تکرر و فوریت ادرار و حتی بی اختیاری فوریتی و یا اختلال تخلیه ادرار ایجاد کنند، باید انجام شود.
4. نهایتاًارزیابی یورودینامیک به بررسی دقیق عملکرد مثانه و اسفنکتر ادراری می پردازد. در ارزیابی یورودینامیک با اندازه گیری ظرفیت مثانه، فشار مثانه، انقباضات نابجای مثانه، ریزش ادرار در حین افزایش فشار شکمی یا همراه با انقباضات نابجای مثانه، فشارجریان ادرار، بررسی هماهنگی اسفنکتری و قدرت انقباضی عضله مثانه در حین ادرار کردن تمام اطلاعات لازم در مورد اختلالات عملکرد مثانه و اسفنکنر به دست می آید.
5. در صورتیکه با توجه به بررسی های فوق، تشخیص اختلالات عملکردی مثانه و اسفنکتر ادرار داده شد و همزمان وجود یک ضایعه سیستم عصبی مانند پارکینسون، ام اس، تومور مغز یا نخاع، سکته مغزی و غیره تأیید برسد، در آنصورت تشخیص مثانه نوروژنیک داده می شود. در صورتی که فقط علایم اختلال عملکرد مثانه وجود دارد ولی هیچگونه ضایعه ای در سیستم عصبی (مغز، نخاع، اعصاب محیطی) به تأیید نرسیده در آنصورت از اصطلاح مثانه نوروژنیک استفاده نمی شود.

درمان طب نوین:

• تغییر شیوه زندگی: شامل کاهش مصرف مایعات محرک مانند چای و قهوه و الکل و کاهش وزن و مصرف سبزیجات فراوان و مواد ملین جهت رفع یبوست.
• درمان دارویی: مهمترین داروهایی که در مثانه اسپاستیک استفاده می شوند داروهای آنتی کولینرژیک هستند که انقباضات نابجای مثانه را سرکوب کرده و ظرفیت مثانه را بهبود می بخشند مانند تولترودین، اکسی بوتینین، سولیفناسین. در موارد مثانه شل (flaccid) داروهایی که قدرت انقباضی مثانه را تقویت می کنند مانند بتانکول مفید هستند.
• استفاده از سوند جهت تخلیه مثانه: معمولاً در افرادی که اختلال در تخلیه مثانه دارند باید با سوند یکبار مصرف هر 4 تا 6 ساعت یکبار مثانه تخلیه شود. در مواردی که بعلت پیری یا ناتوانی جسمی فرد بیمار نمی تواند از سوند یکبار مصرف استفاده کند، سوند دایم در مثانه گذاشته و از سوراخی که بوسیله جراحی مثانه را به سطح پوست شکمی در زیر ناف وصل می کند خارج می شود. این سوندها را می توان هر 3 ماه یکبار تعویض کرد.
• تزریق بوتاکس به عضله مثانه: این شیوه در بیمارانی که دچار مثانه اسپاستیک هستند با تزریق بداخل عضله مثانه یا تزریق بداخل اسفنکتر ادراری در مواردی که اسفنکتر دچار اسپاسم است موثر می باشد. سم بوتولینیوم با فلج حرکتی موقت در عضله مثانه باعث کاهش فشار مثانه و رفع علایم بی اختیاری ادراری می گردد. این تزریق بوسیله سوزن مخصوص و با سیستوسکپی انجام می شود و هر شش ماه تا یکسال نیاز به تزریق مجدد وجود دارد.
• ساکرال نورومدولیشن: در این شیوه با تحریک سگمان نخاعی S3 با استفاده از یک لید مخصوص (شبیه یک سیم است) که جراح آن را وارد این سگمان نخاعی می کند، به عصب S3 تحریک الکتریکی وارد می شود. این لید به یک ژنراتور وصل می شود که با باتری کار می کند، ژنراتور و باتری در قسمتی از باسن بیمار زیر پوست گذاشته می شود. در واقع با این شیوه با وارد کردن تحریکات الکتریکی به عصب S3 عملکرد انقباضی مثانه مجدداً تنظیم می شود.
• تحریک عصب تیبیا: مبنای این کار بر اساس طب سوزنی چینی بوده است که دیده شده باتحریک عصب تیبیا انقباضات عضلات کف لگن و مثانه کاهش می یابند. این شیوه در کاهش دردهای لگنی و همچنین مثانه نوروژنیک موثر بوده است. این عصب که دارای شاخه های حسی و حرکتی است با سگمان های نخاعی ساکرال در ارتباط است. در این روش عصب تیبیا با یک سوزن مخصوص که با جراحی در زیر پوست در حدود 5 سانتی متر بالاتر از قوزک داخلی پا کار گذاشته می شود تحریک می شود. این سوزن به یک ژنراتور در سطح پوست در ارتباط است و تحریکات الکتریکی را از آن دریافت می دارد.
• افزایش حجم مثانه با قسمتی از روده: در مواردی که فشار مثانه بسیار بالا بوده (مثانه اسپاستیک) و کلیه ها در معرض نارسایی قرار گرفته اند و به درمان های فوق نیز پاسخگو نبوده است، با عمل اگمنتاسیون سیستوپلاستی با اضافه کردن قسمتی از روده به مثانه، در واقع حجم مثانه افزایش می یابد و ظرفیت پذیری آن بیشتر می شود. در برخی از این شیوه های جراحی می توان با ایجاد یک مسیر از مثانه به سطح پوست شرایطی را برای تخلیه مکرر مثانه با سوند نلاتون ایجاد کرد.

درمان طب سنتی:

• در این مورد باید هر روز ۵۰ گرم عناب زخمی شده یا نیم کوب شده را در یک لیتر آب روی حرارت ملایم حدود ۳۰ دقیقه بجوشانید و بعد با فشار، آن آب را صاف کرده و بنوشید.

تقویت مثانه:

• هفته ای دو تا سه مرتبه انبه میل کنید.
• اگر میل دارید مثانه خود را تقویت کنید، گاهی ۱۰ گرم تخم مورد را با ۱۰ گرم تخم تره و مخلوط کنید و نرم بسایید، سپس کفلمه کنید.

شستشوی مثانه:

• مصرف خربزه مثانه را شستشو می دهد، همچنین بدین منظور نیز می توانید برگ های تازه و جوان درخت گلابی را گاهی دم کنید و آب آن را بنوشید.

داروها:

• اکسی بوتینین
• فنوکسی بنزامین

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآوده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.

نکته:

• انواع اختلالات مثانه در مثانه عصبی (نوروژنیک): کنترل ادرار از راه اشتراک عمل و عمل متقابل بین مکانیسم های عصبی، عضلانی، سلولی و بافت همبندی و هورمونی که سیستم ادراری تحتانی را در برمی گیرند، به دست می آید. عملکرد دستگاه ادراری تحتانی (مثانه و مجرای ادرار) را می توان به دو مرحله مجزا تقسیم کرد: مرحله ذخیره سازی ادرار (پرشدن مثانه) در واقع 99% اوقات ، دستگاه ادراری تحتانی در فاز ذخیره است. مرحله تخلیه (ادرار کردن) کمتر از 1% در فاز تخلیه صرف می شود. با توجه به کنترل قشر مغز و نخاع روی عضله مثانه، در شرایط طبیعی پر شدن تدریجی مثانه با ادرار، بدون بروز هرگونه انقباض نابجا در مثانه پیش میرود تا زمانیکه مثانه به حداکثر گنجایش خود نزدیک شود. در این زمان انقباض عضله مثانه شروع شده و همزمان اسفنکتر خارجی شل می شود تا ادرار خارج شود. حال اگر در اثر بیماری های سیستم عصبی کنترل مغز و نخاع به خوبی انجام نگیرد، انقباضات نابجا در عضله مثانه در حجم های پایین رخ داده و منجر به افزایش فشار داخل مثانه می شود و علایم تکرر ادرار احساس فوریت ادرار وبی اختیاری ادراری فوریتی رخ می دهد که نشانگر مثانه اسپاستیک (spastic bladder)  است. بیماری هایی که منجر به آسیب در قسمت هایی از نخاع شوند که کنترل دفع ادرار را بعهده دارند، منجر به عدم بروز انقباض کافی و به موقع در عضله مثانه و اختلال در تخلیه مثانه (مثانه شل) می شود. در نتیجه این بیماری ها  تخلیه ادرار به خوبی انجام نشده و ادرار در مثانه باقی می ماند. در این شرایط علایم بصورت عدم توانایی در تخلیه ادرار، تخلیه ادرار با زور شکمی، تخلیه با حجم های کم و منقطع، افزایش باقیمانده ادرار و بی اختیاری ادراری سرریز (overflow incontinence) رخ می دهد که نشاندهنده مثانه شل است  flaccid bladder . در نوع دیگری از اختلالات سیستم عصبی، به علت آسیب عصب رسانی به اسفنکتر ادراری، کنترل اسفنکتری و یا هماهنگی آن با مثانه دچار اختلال می شود، در نتیجه علایمی بصورت بی اختیاری ادرار هنگام سرفه و عطسه و همچنین  هنگام افزایش فشار شکمی(stress incontinence )  رخ می دهد. گاهی در موارد اختلال اسفنکتری تخلیه ادرار بصورت ناخوداگاه (unaware incontinence) رخ می دهد. در بیماری های که اعصاب محیطی حسی و یا حرکتی مثانه را دچار آسیب می کنند مانند دیابت یا اعمال جراحی وسیع لگنی، حس پرشدگی مثانه دچار اختلال شده و فواصل ادرار کردن تدریجاً طولانی می شود تا اینکه نهایتاً منجر به رتانسیون ادرار می شود. گاهی اوقات در بیماری های سیستم عصبی ممکن است اختلالات مثانه بصورت ترکیبی از موارد فوق وجود داشته باشد.