قفل شدن زانو (خم نشدن زانو): عبارت است از زمانی که شما قادر به صاف و یا خم کردن زانوی خود نیستید، زانوی شما اصطلاحاً قفل شده است. ممکن است احساس کنید که زانویتان گیر کرده است و نمی‌توانید آن را حرکت دهید، بنابراین ممکن است سعی کنید زانوی خود را تکان دهید تا به موقعیت اول خود برگردد.
انواع قفل شدن زانو:
- قفل شدن حقیقی زانو: در این نوع از قفل شدن زانو یک مانع مکانیکی در داخل مفصل، مانع از حرکت زانو می‌شود و معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فرد پای خود را تا حد امکان صاف کرده است. وقتی زانو واقعا قفل شده باشد و نتوان آن را صاف کرد و حرکت داد، به این شرایط قفل شدن حقیقی زانو گفته می شود.
- قفل شدن کاذب زانو: قفل شدن کاذب زانو به شرایطی گفته می شود که شما به طور موقت درد شدیدی در ناحیه زانوها حس می کنید که تحرک آنها را محدود می‌کند؛ اما غالباً به ندرت اتفاق می‌افتد.
علائم:
- صاف نشدن زانو
- تب، عفونت و آبسه مفصل زانو
- محدود شدن حرکت مفصل زانو
- درد شدید هنگام خم کردن و صاف کردن زانو
- ناتوانی در ایستادن روی پاها به دلیل سایش زانو
- حساس شدن به لمس مفصل زانو و دردناک بودن زانو
- ایجاد صدای اصطحکاک و خرد شدن زانو همراه با درد شدید
- خم شدن زانو در یک موقعیت ثابت و غالباً در زاویه 45 درجه و ثابت ماندن
علت قفل شدن حقیقی زانو:
- پارگی مینیسک زانو: مینیسک یک لایه ضخیم از غضروف است که سطح درونی مفصل را کاملاً می‌پوشاند. مینیسک زانو علاوه بر اینکه به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کند می‌تواند حرکت مفصل را نیز روان‌تر کند. اگر منیسک زانو پاره شود، ممکن است تکه‌ای از آن در مفصل زانو گیر کرده و باعث قفل شدن زانو شود. این حالت یکی از اصلی‌ترین علل بروز قفل شدن زانو است که از اصلی‌ترین دلایل درد زانو نیز محسوب می‌شود. در واقع علت صاف نشدن زانو و حتی درد زانو هنگام خم شدن می‌تواند پارگی منیسک آن باشد. پارگی مینیسک زانو نیز غالباً به دلیل چرخیدن روی یک زانو یا فرسودگی تدریجی مفصل آن اتفاق می‌افتد.
- وجود استخوان ضعیف و شکننده در ساختار زانو: در برخی موارد، تکه‌ای از استخوان مفصل زانو شکسته شده و پس از جدا شدن، در محیط زانو گردش می‌کند. در این صورت، همانند پاره شدن منیسک زانو اگر این استخوان شکسته شده نیز در جای اشتباهی قرار بگیرد، در آن‌جا گیر افتاده و باعث می‌شود که زانو در یک موقعیت خاص قفل شود. شکسته شدن استخوان زانو نیز غالباً به دلیل ایجاد یک آسیب یا عارضه‌هایی مانند ابتلا به آرتروز زانو یا استئوکندریت دیسکان ایجاد می‌شود که این مورد نیز یکی از دلایل اصلی قفل شدن زانو و گرفتگی زانو می‌باشد.
- آرتروز زانو: با افزایش سن، احتمال قفل شدن زانو بیشتر می شود که این مورد نیز یکی از شایع‌ترین علل درد زانو هنگام خم شدن است. در واقع، با افزایش سن، غضروف پوششی استخوان‌های زانو فرسوده شده و به مرور زمان از بین می‌رود. به همین خاطر، این غضروف تکه تکه شده درون مفصل زانو گیر می‌کند و باعث می‌شود ک عارضه آرتروز زانو به وجود بیاید. از طرفی، اگر غضروف زانو کاملاً از بین برود، معمولاً تراشه‌های استخوانی در مکانیسم مفصل زانو اختلال ایجاد می‌کنند و باعث قفل شدن زانو می‌شوند. به این شرایط در اصطلاح پزشکی استئو کندریت دیسکان گفته می‌شود.
- انجام ورزش های شدید: انجام ورزش شدید و کشیده شدن ماهیچه ران نیز می‌تواند باعث قفل شدن زانو شود. در واقع، اگر در ماهیچه‌های خارجی ران ضعف یا گرفتگی ایجاد شود، در تعادل کشکک زانو نیز اختلال ایجاد می شود و در این صورت، تا زمانی که ماهیچه به حالت عادی خود باز نگردد، کشکک زانو نیز در همان حالت باقی می‌ماند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که حتی اگر کشکک زانو مجدداً تعادل خود را به دست آورد، ایجاد دامنه حرکتی طبیعی زانو مدت زمان زیادی طول می‌کشد.
- در رفتگی کشکک زانو، التهاب مفاصل زانو، آسیب رباط قدامی زانو: علاوه بر این دلایل، می توان علل دیگری از جملهدررفتگی کشکک زانو، التهاب مفاصل زانو و آسیب رباط صلیبی قدامی زانو را دلیل قفل شدن زانو و ناتوانی زانو در صاف شدن یا خم شدن دانست.
علت قفل شدن کاذب زانو:
- بروز تورم: اگر مایع درون کسپول مفصل زانو به مقدار بیش از حد وجود داشته باشد، حرکت زانو محدود شده و به زانو فشار وارد می‌شود. در این صورت این عارضه از خم شدن یا صاف شدن زانو جلوگیری خواهد کرد.
- وجود التهاب: اگر داخل یا اطراف ساختار زانو التهاب وجود داشته باشد، حرکت آن محدود می‌شود. این عارضه غالباً به دلیل آرتروز روماتوئید یا نقرس به وجود می‌آید و یکی از دلایل قفل شدن زانو محسوب می‌شود.
- حرکت نامناسب کشکک زانو: اگر حرکت کشکک زانو روی شکاف جلوی زانو با مشکل مواجه شود، باعث قفل شدن زانو خواهد شد. این عارضه غالباً با درد بسیار زیادی همراه است و تا چند دقیقه فرد در خم کردن یا صاف کردن زانو مشکل خواهد داشت.
- سندرم پلیکا: اگر در پلیکای میانی یا همان شکاف روی بافت سنوویال پوشاننده مفصل تنش ایجاد شود، این سندرم به وجود می‌آید که یکی از عوارض اصلی آن قفل شدن کاذب زانو است.
- آسیب به زانو: در صورتی که هرگونه آسیبی به زانو وارد شود نیز ممکن است فرد درد شدیدی را تجربه کند. در این حالت معمولاً اسپاسم عضلانی اتفاق می‌افتد که منجر به قفل شدن زانو می‌شود.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سن
- بی تحرکی
- ضعف عضلات پا
- ورزش های سنگین و پر بخورد
- مصرف بیش از حد لبنیات بدون مصلح
- مصرف فرآورده های کارخانه ای نظیر نوشابه
پیشگیری:
- به طور مرتب ورزش کنید و عضلات پا را تقویت کنید.
- از مصرف فرآورد های کارخانه ای نظیر نوشابه پرهیز کنید.
- برای اینکه از قفل شدن زانوها در سالمندان پیشگیری شود، بایستی از زمین خوردن بر روی زمین‌های لغزنده و آسیب به زانوها جلوگیری کنند و مواظب باشند. گام‌های کوتاه بردارند و از کفش‌هایی با پاشنه‌های مناسب و استاندارد استفاده کنند. استفاده از عصا راهی مؤثر در پیشگیری از قفل شدن زانو است. ورزش‌های تقویتی و تعادلی انجام دهند تا بتوانند عضلات خود را تقویت کنند. در ضمن یادتان باشدچهارزانو و دو زانو ننشینید.
تشخیص:
- MRI: برای تشخیص علت زانوی قفل شده.
- اشعه X : برای تشخیص علت قفل شدن زانو یا مفصل زانو.
- فاکتور روماتوئید: در بیماران مبتلا به التهاب مفاصل افزایش می‌یابد.
- مطالعه مایع سینوویال: برای تشخیص علت قفل شدن زانو یا مفصل زانو.
- شمارش گلبول‌های سفید خونی: تعداد گلبول های سفید خون در صورت عفونت مفصل زانو افزایش می‌یابد.
- افزایش سطح اسید اوریک در خون: افزایش سطح اسید اوریک در خون ممکن است نشان دهنده نقرس باشد.
- افزایش رسوبات گلبول قرمز: در آرتریت‌های التهابی، التهاب مفاصل و یا لوپوسلوپوس منتشر (اریتماتوی سیستمیک) مشاهده می‌شود.
درمان طب نوین:
- روش مورد استفاده در درمان قفل شدن زانو کاملاً به دلیل بروز این عارضه و شرایط فرد بستگی دارد. برای درمان قفل شدن زانو در فرد از روش‌های زیر استفاده می شود:
- استفاده از پدهای گرم کننده، حوله و کیسه آب گرم روی زانو
- ترمیم سرپایی مینیسک، زانو برای ترمیم غضروف پاره شده زانو
- جراحی منیسکتومی، برای برداشتن تمام قطعه های پاره منیسک زانو
- استفاده از یک سری داروهای مخصوص قفل شدن زانو طبق توصیه پزشک
- استفاده از زانوبندهای طبی برای اصلاح حرکت زانو، گرم ثابت نگه داشتن زانو
- استفاده از روش یخ درمانی، دارو درمانی،تزریق پی آر پی در زانو (PRP) و استفاده از روش فیزیوتراپی، در صورت قفل شدن زانو به دلیل پارگی مینیسک آن از این روش ها استفاده می شود.
- استفاده از تکنیک‌های فیزیوتراپی و حرکات ورزشی برای باز کردن قفل زانو و تقویت عضلات مهم اطراف زانو از جمله عضله چهار سر ران، عضلات خارج از ران، عضلات نزدیک کننده و خم کننده ران‌ها
- عمل آرتروسکوپی زانوبرای برداشتن قطعه گیر کرده داخل مفصل زانو و درمان قفل شدن زانو
- برای افرادی که نگران سلامتی زانوهایشان هستند و از قفل شدن زانوهای خود کلافه شده اند، باید گفت که در مرحله اول باید به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنند تا با توصیه پزشک بتوانند این مشکل را برطرف کنند. درمان قفل شدن زانو گاهی اوقات ساده است و و تنها در برخی موارد شدید، به انجام عمل جراحی نیاز دارد. به همین دلیل باید بهترین پزشک متخصص را برای درمان قفل شدن زانو انتخاب کنید تا از روش درمانی خود بهترین نتیجه را بگیرید.
- اگر زانوهای شما هنگام راه رفتن و حرکت دادن قفل می شود و درد شدیدی در زانوهایتان حس می کنید، لطفا از ورزش کردن، بلند کردن اجسام سنگین، انجام کارهای خانه، بالا رفتن یا پایین آمدن از پله، دویدن و نشستن روی زانوهایتان خودداری کنید؛ زیرا این کارها درد زانوهایتان را چند برابر می کند و فشار زیادی به پاهایتان وارد می کند. سپس سرما درمانی را انجام دهید، یعنی با گذاشتن چند تکه یخ روی زانوهایتان، دردش را کاهش دهید و سپس حوله گرم را روزی زانوها قرار دهید تا گرم شوند. سپس در اولین فرصت به پزشک متخصص زانو مراجعه کنید. با مراجعه سریع به پزشک متخصص زانو، شاید برای درمان مشکل قفل شدن بتوانید از داروهای ساده و حرکات فیزیوتراپی استفاده کنید تا مشکلتان برطرف شود؛ اما اگر این موضوع حاد شود، ممکن است مجبور شوید به عمل جراحی زانو تن دهید.
درمان طب سنتی:
- اگر علت خم نشدن زانو، ورم و آب آوردن مفاصل باشد، درمانش داروی شیطرج و استخوانساز است.
- اگر علت خشکی مفاصل است، برای درمان، آلو به اندازه نیاز، مثلاً شبی سه عدد بخورید؛ ولی در خوردن آن زیاده روی نکنید.
- روغن مالی زانو با روغن های گرم نظیر بادام تلخ و سیاهدانه و گرم کردن موضع با حوله اتو.
- زالو درمانی و حجامت اطراف زانو.
- اگر ریح تمام بدن را درگیر کرده و اجازه نمی دهد مفصل حرکت کند، برای درمان، یک مشت شنبلیله و یک مشت انجیر خشک را داخل دو لیوان آب بجوشانید، سپس صاف کنید و تا سه روز، روزی یک لیوان میل کنید.
داروها:
- مورفین
- ایبوپروفن
- ناپروکسن
- استامینوفن
- متوکاربامول
- سلکوکسیب
- مولتی ویتامین فارماتون
فعالیت های بدنی:
- روش ورزش درمانی می‌تواند برای پیشگیری از ابتلا به انواع عارضه‌های زانو مورد استفاده قرار گرفته یا به عنوان یکی از روش‌های غیرجراحی و حتی پس از جراحی تجویز شود. حرکات زیر بهترین راه برای درمان زانودرد با ورزش هستند.
- کشش همسترینگ: روی زمین نشسته و پاها را دراز کنید. کف دست‌ها را روی زمین در دو طرف پاها قرار دهید، حالا همزمان با خم کردن بدن، دستانتان را به سمت پاشنه پا بکشید.
- کشش عضلات چهارسر ران: ایستاده و پشتی صندلی را با دو دست بگیرید. پنجه پای راست را تا حدی روی زمین بکشید که عضلات پشت ران و باسن منقبض و سفت شوند.
- نشستن روی یک پا: بین دو صندلی ایستاده و پشتی صندلی را با دستان خود بگیرید. پای راست را به آرامی به سمت جلو و بالا کشیده، همزمان بدنتان را به سمت پایین بکشید و کمی زانوی راست را خم کنید. وزن بدن شما باید روی پاشنه پای چپ باشد.
- صاف کردن و بالا آوردن پاها: به پشت دراز کشیده و کف پای چپ را روی زمین قرار دهید. پای راست را صاف کرده، عضلات آن را منقبض و سپس کل پا را به سمت بالا بکشید. زاویه پای راست با زمین نباید بیشتر از 30 درجه باشد.
رژیم غذایی:
- از مصرف غذاهایی با طبیعت سرد و تر پرهیز کنید و در عوض از غذاهایی با طبیعت گرم و تر و گرم و خشک بیشتر استفاده کنید.
نکته:
- قفل شدن حقیقی زانو: برای درک عملکرد زانو، بهتر است با ساختار مفصل زانو و دامنه حرکتی آن آشنا شوید. بزرگترین مفصل در بدن انسان، زانو است که ران پا را به ساق پا متصل می کند. مفصل زانو، در هنگام راه رفتن، ورزش کردن، بالا و پایین رفتن از پله و حرکات دیگر انسان، نیروهای زیادی را تحمل می کند و به همین دلیل است که مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن مستعد آسیب دیدن است. زانو می تواند خم شود یا اینکه صاف شود و توانایی جزئی چرخش را هم دارد. در واقع خم شدن و صاف شدن دو حرکت مهم زانو هستند. استخوان ران، استخوان درشت‌نی و کشکک زانو در ساختمان زانو نقش دارند. مفصل زانومی‌تواند به سادگی خم و راست شده و حتی می‌تواند اندکی بچرخد. حالا اگر یک مانع مکانیکی درون مفصل زانو گیر کند، حرکت پا محدود شده و موجب خشکی زانو و در نتیجه قفل شدن آن می‌شود. در این حالت، زانو کاملاً از کار می‌افتد و برای چند دقیقه نمی‌توان آن را حرکت داد. برای اینکه فرد بتواند پس از قفل شدن حقیقی زانو مجدداً پای خود را حرکت دهد، باید چند دقیقه آن را به آرامی حرکت داده یا تکان دهد. در برخی موارد نیز، ممکن است نیاز باشد که متخصص مانع موجود را بردارد. این نوع از قفل شدن زانو با نام قفل شدن حقیقی مفصل زانو شناخته می‌شود و همانطور که گفته شد زمانی اتفاق می‌افتد که یک مانع به صورت فیزیکی و واقعی جلوی حرکت مفصل را بگیرد. قفل شدن حقیقی زانو می‌تواند دردناک بوده یا اینکه بدون درد باشد. اما در این نوع قفل شدن، غالبا صاف شدن زانو مشکل است و فرد نمی‌تواند پای خود را صاف کند. نکته بسیار مهمی که باید بدانید این است که بدترین روش برای درمان قفل شدن زانو این است که خودسرانه عمل کنید؛ زیرا درمان خودسرانه و بدون نظارت پزشک ممکن است آسیب های جبران ناپذیر و خطرناکی به همراه داشته باشد.
- قفل شدن کاذب زانو: در برخی موارد، گرفتگی زانو و درد ایجاد شده در آن به اندازه‌ای شدید است که باعث می‌شود زانو نتواند حرکات عادی را انجام دهد. این شرایط معمولاً زمانی به وجود می‌آید که مکانیسم حفاظتی بدن فعال می شود و با محدود کردن حرکات بدن، سعی می‌کند که از هرگونه آسیب احتمالی در امان بماند. غالباً در این شرایط، اسپاسم و گرفتگی ماهیچه‌ها ایجاد می‌شود که به واسطه آن، پا در یک موقعیت خاص نگه داشته می شود. این شرایط با نام قفل شدن کاذب زانو شناخته می‌شود. در نوع کاذب قفل شدن زانو، مانعی درون مفصل زانو گیر نمی‌کند و پس از مدت کوتاهی می‌توان مجدداً پا راحرکت داد. در واقع، این شرایط یک حالت ناگهانی محسوب می‌شود که باعث محدود شدن حرکت فرد در لحظه شده و به سرعت از بین خواهد رفت. قفل شدن کاذب زانو می تواند دلیل صاف نشدن زانو و خم نشدن زانو باشد. با این حال، باز هم قفل شدن کاذب زانو اتفاق ناخوشایندی است که افراد دوست ندارند آن را تجربه کنند.
- اگر آسیب زانوی شما تدریجی است و نشانه‌هایی از درد وجود دارد، از فعالیت‌های فیزیکی مانند کوهنوردی، بلند کردن اجسام سنگین، زانو زدن، دویدن و چمباتمه زدن اجتناب کنید. زیاده‌روی در این فعالیت‌ها تنها می‌تواند آسیب زانوی شما را تشدید کند. همچنین، لیستی از حرکات را که درد زیادی ایجاد نمی‌کند، برای خود تهیه کنید و فعالیت خود را با آنها ادامه دهید.
- هنگام خوابیدن در شب، زانوی خود را خم نکنید، به جای آن سعی کنید پای خود را هنگام به خواب رفتن، در حالت صاف دراز کنید. با احساس اولین نشانه درد، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید، تا در تشخیص مشکل زانوی شما و یافتن یک راه حل سریع برای درمان آن، به شما کمک کند.