فشار خون پایین (هایپوتنشن): عبارت است از مشکل فشارخون پایین یا هیپوتنشن زمانی پیش می‌آید که فشار سیستولی و دیاستولی به ترتیب به زیر ۹۰ و ۶۰ میلی‌متر جیوه افت کند. فشارخون معمولاً برحسب میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌شود و فشارخون نرمال عموماً کمی کمتر از ۱۲۰/۸۰ میلی‌متر جیوه است. پایین بودن فشارخون همواره مشکل نگران کننده‌ای محسوب نمی‌شود؛ با این حال هیپوتنشن مزمن باعث می‌شود خون کافی به مغز نرسد، در نتیجه بیمار دچار سرگیجه می‌شود یا غش می‌کند و از هوش می‌رود؛ عوارض پایین بودن مزمن فشارخون در موارد شدید جان بیمار را به خطر می‌اندازد. فشار خون پایین عموماً یکی از علائم مشکلات دیگری مانند تجمع پلاک، اختلال قلبی یا عارضه‌های مرتبط با پیری است؛ از این رو باید نشانه‌های فشارخون پایین را در مراحل اولیه جدی بگیرید.
علائم:
- افت فشار خون اگر حاد نباشد، معمولاً باعث بروز علائم نمی‌شود. بیماران دچار هیپوتنشن مزمن در صورت بروز علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنند:
- تپش قلب
- حالت تهوع
- نبض ضعیف
- خستگی مزمن
- سفید شدن پلک
- گیجی یا مه مغزی
- سفید شدن صورت
- سرگیجه یا دوران سر
- تنفس سریع و سطحی
- سرد و مرطوب بودن پوست
- بیهوش شدن یا ضربه مغزی
علت:
- بارداری: نوسانات فشارخون در دوران بارداری غیر عادی نیست؛ چون سیستم گردش خون در این دوران گسترش می‌یابد و تولید بعضی هورمون‌ها نیز تغییر می‌کند، پایین آمدن فشارخون در دوران بارداری عارضه شایعی است. فشارخون پس از زایمان به حالت عادی بر می‌گردد، البته اگر افت فشارخون باعث بروز علائم جدی‌تر بشود، باید درمان مناسب انجام شود.
- بیماری قلبی و عروقی: قلب سالم می‌تواند افت فشارخون را پس از دریافت پیام از مغز از طریق پمپاژ خون بیشتر جبران کند.حمله قلبی، گرفتگی شریان قلب یا مشکلات مربوط به دریچه قلب توانایی قلب را برای تأمین جریان خون مداوم مختل می‌کند و در نتیجه فشار خون پایین می‌آید.
- عدم تعادل هورمونی: سیستم غدد درون ریز در یک بدن سالم بر سازو کارهای پیام‌رسانی گوناگون اثر می‌گذارد؛ اما اگر تعادل در تولید هورمون‌ها به هم بخورد، یکی از عوارض این عدم تعادل می‌تواند افت فشارخون باشد. مشکلات مربوط به هورمون تیروئید و انسولین غالباً به عنوان یکی از دلایل پایین بودن فشارخون ذکر می‌شود.
- کم خونی: کمبود مواد مغذی مانند ویتامین B12، آهن، اسیدهای چرب امگا 2 و 3 و فولات باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز می‌شود و توانایی خون را برای اکسیژن‌رسانی مناسب مختل می‌کند. رژیم غذایی فشارخون پایین غالباً برای مقابله با علائم تجویز می‌شود؛ اکثر بیماران دچار کم‌خونی، نتایج رضایت بخشی را از رعایت این رژیم می‌گیرند.
- بیماری کلیوی: کلیه‌ها از طریق حفظ تعادل مناسب بین مواد مغذی و آب به جریان خون کمک می‌کنند. اما ابتلا به بیماری کلیوی که منجر به کم‌آبی یا پرآبی شود، عدم تعادل الکترولیت‌ها و تنگ شدن رگ‌های خونی را در پی دارد که به نوبه خود جریان خون را مختل می‌کند.
- سپتیسمی: یکی از دلایل نادر و در عین حال شناخته شده فشارخون، شوک ناشی از عفونت شدید و عوارض ورود عفونت به جریان خون است.
- شوک آنافیلاکسی: واکنش شدید به عامل ایجاد حساسیت، باعث ضربان غیرعادی قلب و اختلال در جریان خون می‌شود، در نتیجه فشارخون پایین می‌آید.
- عوارض جانبی مصرف برخی از داروها: بعضی داروهایی که برای درمان ناراحتی‌های قلبی، فشار خون بالا یا افسردگی مصرف می‌شود، موجب گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود و در نتیجه به افت ناگهانی فشارخون دامن می‌زند. فقط در شرایط خاصی که بیمار همزمان به عارضه‌های دیگری نیز مبتلا است، عوارض فشارخون پایین جدی‌تر و آشکارتر می‌شود. کاهش فشارخون عموماً یکی از عوارض جانبی خفیف مصرف داروها است و چندان نگران کننده نیست.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- بعضی عامل‌ها مانند سن، مصرف مداوم دارو، ابتلا به بیماری‌های قلبی یا عصبی خاص و بعضی درمان‌ها برخی بیماران را مستعد افت فشارخون می‌کند. اگر علائم فشارخون پایین، علی‌رغم انجام دادن درمان‌های خانگی یا تغییر رژیم غذایی برطرف نشد، استمرار مشکل می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- بیماری‌های ناشی از بالا رفتن سن: تصور عمومی بر این است که قلب و سیستم‌های عصبی و غدد درون‌ریز به موازات بالاتر رفتن سن ضعیف‌تر می‌شود و اگر عوارض پیری بر سرزندگی و شادابی بدن اثر بگذارد، عوارض گوناگون فشارخون پایین بروز می‌یابد. بیماران دارای سابقه ناراحتی قلبی و بیماری کبد یا دچار نشانه‌های بیماری پارکینسون باید بیشتر مراقب علائم کاهش فشار خون باشند.
- مصرف دارو: مصرف داروهایی مانند آلفا یا بتابلاکرها یا ترکیبی از داروهای ضد افسردگی و کارودیلول که برای درمانفشارخون بالا و بیماری قلبی تجویز می‌شود و مصرف داروهای مخصوص اختلال نعوظ می‌تواند کاهش فشارخون را به دنبال داشته باشد. اگر چنین داروهایی برای‌تان تجویز شد، بهترین کار این است که علائم بارز فشار خون پایین را تحت نظر بگیرید تا از مزمن شدن مشکل مطلع شوید.
- بیماری‌های زمینه‌ای: ناراحتی قلبی، آسیب یا بیماری عصبی، بیماری کبد و از کار افتادن کلیه از جمله دلایل کاهش فشارخون هستند. بنابراین اگر به این بیماری‌ها مبتلا هستید، مراقب بروز علائم کاهش فشارخون باشید.
تشخیص:
- فشارسنج یا اسفیگمومانومتر ابزار آشنایی است که از آن برای تشخیص فشارخون پایین استفاده می‌شود؛ فشارسنج کاف بادشونده‌ای دارد که دور بازو بسته می‌شود. اندازه‌گیری فشار در حالت نشسته انجام می‌شود، کاف در سطح قلب بسته می‌شود و باید اندازه باشد؛ بیش از حد بزرگ یا کوچک بودن کاف باعث می‌شود که فشار به درستی اندازه‌گیری نشود. باد کردن و خالی کردن باد کاف باعث تنگ و گشاد شدن رگ‌ها می‌شود، پزشک گوشی پزشکی را نزدیک خم بازو می‌گذارد تا زمان محدود شدن جریان خون را از روی صدا متوجه شود. فشار اندازه‌گیری شده در این دو زمان به عنوان فشارخون ثبت می‌شود.
- ضربان قلب نیز شاخص مهمی برای تشخیص دادن ناهنجاری‌های فشار خون است؛ به همین دلیل پزشک علاوه بر فشار خون، نبض را نیز مکرراً اندازه‌گیری می‌کند. ضربان سطحی و سریع نشان دهنده ناتوانایی قلب در پمپاژ خون کافی در بدن است. گاهی اوقات نوار قلب برای اندازه‌گیری دقیق ضربان قلب گرفته می‌شود یا پزشک دستور می‌دهد آزمایش قند خون برای تعیین علائم یا عوارض فشار خون پایین انجام شود. تست تیلت نیز برای تشخیص افت فشار خون وضعیتی کاربرد دارد؛ بیمار برای انجام دادن تست تیلت روی تخت دراز می‌کشد و حالت بدنش با حرکت دادن تخت تغییر داده می‌شود.
درمان طب نوین:
- فشار خون پایین در صورت همراه نبودن با عوارض دیگر، معمولاً به راحتی درمان می‌شود و به درمان گسترده و مصرف داروی فراوان نیاز ندارد. رعایت رژیم غذایی خاص یا تغییر سبک زندگی برای درمان فشارخون پایین ضروری است. توصیه‌های زیر معمولاً برای درمان فشار خون پایین کاربرد دارد:
- افزایش مصرف آب:کم آبی باعث عدم تعادل الکترولیت‌ها و در نتیجه بروز نشانه‌های فشار خون پایین می‌شود. از این رو تأمین آب مورد نیاز بدن، به ویژه در هوای گرم یا هنگام تب داشتن یا ابتلا به اسهال خونی مهم است.
- افزایش میزان سدیم در رژیم غذایی:آجیل شور، پنیر و گوشت و ماهی نمک سود سرشار از سدیم‌اند و مصرف آن‌ها در صورت پایین بودن فشارخون به تثبیت فشارخون کمک می‌کند. البته باید مراقب باشید که در مصرف این خوراکی‌ها زیاده روی نکنید و تعادل را رعایت کنید.
- پرهیز از مصرف مشروبات الکلی:چون مصرف الکل باعث نوسان ضربان قلب می‌شود، پرهیز از مصرف مشروبات الکلی به رفع علائم ناشی از فشارخون پایین در افرادی که مشکل دیگری ندارند، کمک می‌کند.
- ورزش: ورزش سبکی که فشار زیادی به بدن نیاورد، به بهبود گردش خون در بدن کمک می‌کند و قلب را سالم نگه می‌دارد. در صورت پایین بودن فشارخون باید مراقب بروز علائمی مانند تپش قلب و سرد شدن پوست باشید تا ورزش عارضه را تشدید نکند.
- احتیاط کردن هنگام تغییر دادن حالت بدن:افت فشارخون وضعیتی را می‌توان با احتیاط کردن هنگام تغییر موقعیت از حالت خوابیده یا نشسته به ایستاده برطرف کرد. خون در حالت نشسته یا خوابیده در پایین‌تنه جمع می‌شود، اجتناب از حرکت‌های ناگهانی به بدن فرصت می‌دهد تا خود را از این وضعیت خارج کند و فشار را در حد پایدار نگه دارد. قبل از پایین آمدن از تخت به آهستگی بلند شوید و به پهلو بچرخید و سر را هنگام خوابیدن قدری بالا بگذارید تا مشکل فشار خون پایین برطرف شود.
- وعده‌های غذایی کوچک‌تر و بیشتر با کربوهیدرات کمتر: توصیه دیگر درباره رژیم غذایی مفید برای درمان فشارخون پایین این است که تعداد وعده‌های غذایی را بیشتر، اما حجمشان را کمتر کنید. به این ترتیب متابولیسم تثبیت می‌شود و علائم فشارخون پایین برطرف می‌شود.
- قطع مصرف داروهای تشدید کننده عارضه:اگر مصرف داروهای خاص باعث افت فشارخون بشود، پزشک داروی جایگزین را تجویز می‌کند یا حتی مصرف دارو را تا زمان تثبیت فشارخون قطع می‌کند.
درمان طب سنتی:
- عسل استفاده کنید.
- از داروی قرص خون تا زمان بهبودی استفاده کنید.
- بالا برنده فشارخون: پای خر، ریش بز، شابیزک، شاهدانه، شیرین بیان، نمک.
- نمک دریا تنظیم کننده فشار خون است، یعنی فشار خون بالا را تا حد متعادل پایین می آورد و فشار خون پایین را تا حد متعادل بالا می برد.
درمان افت فشار در اثر مسمومیت غذایی و دارویی:
- حجامت عام یک مرحله
- استفراغ بوسیله آب و نمک
- لیسیدن یک قاشق مرباخوری عسل
- خوردن عسل آب + عرق نعناع یک لیوان
- خوردن بادام هر روز 21 عدد به صورت آدامس جویده شود به مدت 7 روز
داروها:
- میدودرین
- فلودروکورتیزون: فلودروکورتیزون دارویی استروئیدی است و زمانی تجویز می‌شود که خود بدن نتواند این ماده را به مقدار کافی تولید کند. فلودروکورتیزون غالباً همراه با استروئیدهای دیگری مانند هیدروکورتیزون تجویز می‌شود. فلودروکورتیزون التهاب بدن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود بدن بتواند سدیم بیشتری را نگه دارد. مصرف این دارو قدری باعث احتباس آب می‌شود، اما این مشکل نگران کننده نیست، چون لازم است که فشارخون بالا آورده شود. خوردن غذاهای سرشار از پتاسیم، مانند زردآلو، موز، اسفناج و بروکلی در زمان مصرف فلودروکورتیزون برای حفظ تعادل سدیم پتاسیم توصیه می‌شود. چنانچه عوارض پایین بودن فشارخون دیگر مشاهده نشود، از بیمار خواسته می‌شود که مصرف استروئید را قطع کند، اما تغییرات ایجاد شده در رژیم غذایی و سبک زندگی را همچنان حفظ کند.
- میدودرین: میدودرین که در دسته داروهای وازوپرسور یا تنگ کننده عروق قرار دارد، مانع از اتساع رگ‌ها می‌شود و رگ‌های کوچک را منقبض می‌کند تا فشارخون بالا برود. میدودرین برای درمان افت فشارخون وضعیتی تجویز می‌شود و دوز دارو به تدریج افزایش داده می‌شود تا بیمار دچار عوارض جانبی نشود.
فعالیت:
- از انجام فعالیت های شدید بدنی پرهیز کنید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک عدسی با کشمش، خوراک عدسی ساده، خوراک گل کلم، عدس پلو ساده، نخود فرنگی پلو ۱، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، خامه سویا.
- خوردنی های مضر: خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، لقمه قارچ و سویا، خوراک قارچ طعم دار، آش جو با لوبیا سبز، حلیم جو، خورش قیمه بادمجان، سوپ کدو خورشتی، سوپ جو ۲، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ زرشک با جعفری، سس مخصوص ۱، سس زیتون.