عدم تحمل لاکتوز: عبارت است از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند شیر یا لاکتوز نیستند. در نتیجه، آن‌ها بعد از غذا خوردن یا آشامیدن فرآورده‌های لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. عدم تحمل لاکتوز که گاهی عدم جذب لاکتوز نامیده می‌شود، معمولاً بی خطر است، اما گاهی علائم آن ناخوشایند و آزار دهنده خواهد بود. تولید مقدار کم آنزیم لاکتاز در روده کوچک معمولاً مسئول بروز عدم تحمل لاکتوز است. از طرفی دیگر گاهی فرد با مقدار کمی آنزیم لاکتاز هم قادر است تا فرآورده‌های لبنی را هضم کند. اما اگر سطح آنزیم لاکتاز بسیار ناچیز باشد، فرد بعد از خوردن و آشامیدن فرآورده‌های لبنی علائم عدم تحمل لاکتوز را نشان خواهد داد.

انواع عدم تحمل لاکتوز:

1. عدم تحمل لاکتوز اولیه: افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اولیه، که شایع‌ترین نوع این عارضه هم به شمار می‌رود، در آغاز زندگی مقدار کافی و مناسبی از لاکتاز را تولید می‌کنند. نوزادان که همه‌ی مواد مغذی مورد نیاز خود را از شیر می‌گیرند به لاکتاز نیاز دارند. زمانی که کودکان شیر ماده را با مواد غذایی دیگر جایگزین می‌کنند، مقدار لاکتاز تولید شده به صورت طبیعی پایین‌تر می‌رود. این مقدار هنوز به حد کافی و مورد نیاز برای گوارش مواد لبنی مصرفی فرد بزرگسال است‌. در عدم تحمل لاکتوز اولیه اما مقدار لاکتاز تولید شده در بزرگسالی به حد زیادی کاهش می‌یابد و بنابراین گوارش مواد لبنی به سختی ممکن خواهد بود.
2. عدم تحمل لاکتوز ثانویه: این نوع از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده کوچک بعد از بیماری، آسیب و یا جراحی کاهش پیدا کند. بیماری‌هایی که در بروز عدم تحمل لاکتوز ثانویه نقش دارند، عبارتند از: عفونت‌ها، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتریایی، بیماری کرون، درمان بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است باعث بازیابی سطح لاکتاز و بهبود علائم و نشانه‌ها شود‌. با این همه این فرآیند ممکن است زمان بر بوده و به سرعت رخ ندهد.
3. عدم تحمل لاکتوز مادرزادی و یا تکاملی: این نوع از عدم تحمل لاکتوز بسیار نادر است‌. اما نوزادانی که با عدم تحمل لاکتوز به دنیا می آیند دچار فقدان لاکتاز هستند. این عارضه به صورت ژنتیکی و طبق الگویی به نام اتوزوم غالب (autosomal recessive) منتقل می‌شود. به عبارتی دیگر هم پدر و هم مادر باید یک گونه ژن را به فرزند منتقل کنند تا فرزند مبتلا شود‌. نوزادان نارس هم به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز می‌توانند به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوند.

علائم:

1. تهوع
2. استفراغ
3. نفخ و تجمع گاز در شکم
4. اسهال کف آلود همراه بثورات پوستی
5. کند بودن سرعت وزن گیری، رشد و تکامل در بزرگسالان
6. صداهای شکمی به صورت غارو غور، کرامپ های شکمی و اسهال

علت:

• کمبود یا نبود آنزیم لاکتاز: لاکتاز برای هضم همه انواع شیر غیر از شیر مادر ضروری است. بدون این آنزیم، قند شیر آب جذب کرده، باعث بروز اسهال می گردد. اگر چه برخی شیرخواران با این اختلال متولد می شوند، عدم تحمل لاکتوز معمولاً در بزرگسالی بروز می کند. عدم تحمل موقت لاکتوز ممکن است در شیرخواران پس از یک حمله شدید گاستروانتریت (اسهال و استفراغ) که به پوشش روده آسیب وارد می کند، رخ دهد.

عوامل افزایش دهنده خطر:

• ژنتیک
• نژاد:عدم تحمل لاکتوز در میان افراد آفریقایی، آسیایی، لاتین تبار و افرادی با ریشه آمریکایی سرخپوستی شایع‌تر است.
• افزایش سن:عدم تحمل لاکتوز معمولاً در بزرگسالی رخ می‌دهد. این بیماری در میان نوزادان و کودکان چندان رایج نیست.
• بیماری‌های روده کوچک:بیماری‌های روده کوچک که باعث بروز عدم تحمل لاکتوز می‌شود شامل رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون است.
• برخی از درمان‌های سرطان:در صورت انجام پرتو درمانی برای درمان سرطان معده و یا بروز مشکلات روده‌ای بر اثر شیمی درمانی، خطر بروز عدم تحمل لاکتوز افزایش می‌یابد.
• تولد پیش از موعد:نوزادانی که به صورت نارس به دنیا می‌آیند ممکن است سطح لاکتاز خون آن‌ها کم‌تر از حد معمول باشد. چرا که سلول‌های مخصوص تولید کننده لاکتاز در روده کوچک در اواخر سه ماهه‌ی سوم بارداری ایجاد می‌شوند.

پیشگیری:

• در حال حاضر قابل پیشگیری نیست. خانم های باردار در صورت داشتن سابقه خانوادگی عدم تحمل لاکتوز باید شیر خود را برای تغذیه کودک در نظر گیرند. در غیر این صورت به یک شیر خشک فاقد لاکتوز ممکن است نیاز باشد.

عواقب مورد انتظار:

• این عارضه در حال حاضر غیر قابل علاج محسوب می گردد، با این حالت تسکین یا کنترل علائم امکان پذیر است. علائم بیماران در زمان هایی به دلایل نا مشخص بدتر می شود.

عوارض احتمالی:

• کمبود کلسیم (به ندرت)

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: پزشک با مشاهده علائم و نشانه‌های فرد و کاهش میزان فرآورده‌های لبنی در رژیم غذایی عدم تحمل لاکتوز را تشخیص خواهد داد. همچنین با انجام تست‌های زیر می‌توان تشخیص را قطعی کرد:
2. تست تنفس هیدروژن:بعد از اینکه فرد مایعی حاوی مقدار زیادی لاکتوز را نوشید، پزشک مقدار هیدروژن در تنفس او را اندازه خواهد گرفت. اگر در بازدم فرد مقدار زیادی هیدروژن وجود داشته باشد، یعنی لاکتوز به صورت کامل هضم و جذب نشده است.
3. تست تحمل لاکتوز:دو ساعت بعد از نوشیدن مایعی که دارای مقادیر بالایی لاکتوز باشد، از فرد آزمایش خون گرفته می‌شود تا مقدار گلوکز موجود در خون فرد اندازه‌گیری شود‌. اگر سطح گلوکز خون بالا نرفته باشد، پس یعنی بدن به صورت کامل لاکتوز موجود درون مایع را هضم و جذب نکرده است.

درمان طب نوین:

• در افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، درمان بیماری زمینه‌ای به بازیابی توان بدن برای هضم لاکتوز کمک خواهد کرد ولی این فرآیند ممکن است ماه‌ها طول بکشد. اگر فرد به دلایل دیگری به این بیماری مبتلا شده باشد، با اجرا کردن رژیم غذایی کم لاکتوز تا حدود زیادی می‌تواند از احساس بد ناشی از این عارضه رها شود. برای کم کردن مقدار لاکتوز در رژیم غذایی: محدود کردن شیر و دیگر فرآورده‌های لبنی، وارد کردن مقدار کمی از فرآورده‌های لبنی در وعده‌های غذایی معمول، خوردن و آشامیدن بستنی و شیر کم لاکتوز، اضافه کردن پودر و یا عصاره‌ی آنزیم لاکتوز به شیر برای تجزیه‌ی لاکتوز. با آزمون و خطا فرد احتمالاً فرد می‌تواند تشخیص دهد که بدنش به غذاهای حاوی لاکتوز واکنش نشان می‌دهد و بعد از مدتی هم متوجه خواهد شد که مصرف چه مقدار از این مواد مشکلی را برای فرد ایجاد نخواهد کرد. میزان عدم تحمل لاکتوز در برخی از افراد چندان شدید است که این افراد مجبور به قطع مصرف همه‌ی فرآورده‌های لبنی بوده و حتی در هنگام مصرف غذاهای غیر لبنی و یا حتی داروهای حاوی لاکتوز باید بسیار هوشیار باشند. کاهش مصرف محصولات لبنی به معنی دریافت مقدار ناکافی کلسیم نیست. کلسیم در خیلی از غذاهای دیگر هم وجود دارد، این غذاها شامل: بروکلی و سبزیجاتی با برگ‌های سبز، فرآورده‌های غنی شده با کلسیم مانند غلات صبحانه و آب میوه‌ها، ماهی سالمون یا ماهی ساردین کنسرو شده، جایگزین‌های شیر مانند شیر سویا و شیر برنج، پرتقال، بادام، آجیل و مغزهای خشک، همچنین مصرف مقدار کافی از ویتامین D هم اهمیت زیادی دارد که به صورت معمول به شیر اضافه می‌شود‌. تخم مرغ، جگر و ماست هم حاوی ویتامین D بوده و علاوه بر این زمانی که فرد به مقدار کافی در برابر آفتاب قرار بگیرد هم ویتامین D در بدن ساخته خواهد شد. حتی زمانی که رژیم غذایی فرد محدود نباشد هم بسیاری از کمبود ویتامین D رنج می‌برند. در مورد مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم با پزشک خود مشورت کنید. بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، بدون اینکه علائم خاصی داشته باشند می‌توانند بدون مشکل محصولات لبنی مصرف کنند. این افراد احتمالاً توان مصرف شیرهای کم چرب را داشته باشند. از طرفی دیگر ممکن است تحمل فرد به محصولات لبنی با اضافه کردن تدریجی آن به رژیم غذایی افزایش پیدا کند. برای تغییر رژیم غذایی به منظور کم کردن علائم عدم تحمل لاکتوز می‌توان کارهای زیر را انجام داد:
• خریدن محصولات با لاکتوز کم و یا محصولات فاقد لاکتوز: این محصولات از اکثر سوپرمارکت‌ها قابل تهیه است.
• کم کردن میزان مصرف محصولات لبنی:هر بار فقط ۱۱۸ میلی‌لیتر شیر بنوشید. با محدود کردن میزان مصرف احتمال کم‌تری وجود دارد تا مشکلات گوارشی رخ دهد.
• مصرف شیر با وعده‌های غذایی:در هنگام مصرف دیگر غذاها شیر هم بنوشید. این کار فرآیند گوارش را کند کرده و علائم ناشی از عدم تحمل لاکتوز را کاهش خواهد داد.
• امتحان کردن انواع مختلفی از فرآورده‌های لبنی:همه فرآورده‌های لبنی حاوی مقادیر یکسانی از لاکتوز نیستند. برای مثال پنیرهای سخت همچون پنیر سوئیسی و پنیر چدار مقدار کمی لاکتوز داشته و مصرف آن‌ها باعث بروز علائم خاصی در فرد نخواهد شد. بستنی و شیر حاوی بیش‌ترین مقدار لاکتوز هستند، اما چربی بالای موجود در بستنی معمولاً باعث می‌شود که مصرف آن علائمی را در فرد ایجاد نکند. همچنین فرد احتمالاً قادر به تحمل دیگر محصولات شیر، همچون ماست است. چرا که باکتری موجود در ماست آنزیمی را تولید می‌کند که باعث تجزیه لاکتوز می‌شود.
• قرص‌ها یا قطره‌های لاکتاز: که بدون نسخه از داروخانه‌ها قابل تهیه است می‌تواند به تجزیه محصولات لبنی کمک کند. قبل از خوردن غذا می‌توان این قرص‌ها را مصرف کرد. قطره‌های لاکتاز را هم می‌توان به قوطی یا بطری شیر اضافه کرد. توجه کنید که این محصولات به همه‌ی افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز کمک نخواهد کرد.

داروها:

• تیلاکتاز

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• اگر این عارضه در بدو تولد وجود داشته باشد، یک شیر خشک بدون لاکتوز یا کم لاکتوز نظیر شیرخشک های تهیه شده از سویا توصیه می گردد. اگر عدم تحمل لاکتوز موقتی و ناشی از اسهال و استفراغ باشد، استفاده از یک شیرخشک جایگزین تنها برای مدت کوتاهی باید در نظر گرفته شود، پس از این دوره، مصرف شیر گاو و باید از سر گرفته شود. افراد بزرگتر دچار عدم تحمل لاکتوز باید مصرف شیر و محصولات لبنی نظیر پنیر و بستنی را کاهش داده و یا محدود کنند. در برخی بیماران، شیر کامل یا شیر شکلات بهتر از سر شیر تحمل می شوند. این بیماران باید به برچسب های روی محصولات غذایی دقت کنند؛ چرا که قند شیر در بسیاری از محصولات غذایی به کار رفته که خوردن آنها ممکن است باعث ایجاد علائم شود.