طاعون: عبارت است از طاعون یک عفونت بدخیم باکتریایی است که از طریق کک آلوده به انسان سرایت می‌کند. عامل این بیماری باکتری به نام «یرسینیا پستیس» است که در جوندگان کوچک به خصوص انواع موش‌ها یافت می‌شود. این باکتری از طریق کک‌های بدن موش به انسان منتقل می‌شود یا اینکه مستقیماً از موش به انسان سرایت می‌کند. طاعون که در قرون وسطی به سبب مهلک و کُشندگی بالایش به آن «مرگ سیاه» گفته می‌شد، امروزه سالانه در سراسر جهان کمتر از ۵۰۰۰ نفر را آلوده می‌کند. رایج‌ترین شکل طاعون موجب تورم و التهاب غدد لنفاوی می‌شود که به آن اصطلاحاً «خیارک» گفته می‌شود. خیارک‌ها معمولاً در کشاله ران، زیر بغل و گردن به وجود می‌آیند. نادرترین و کشنده‌ترین نوع طاعون نیز ریه‌ها را درگیر می‌کند و قابلیت سرایت از طریق استنشاق از فردی به فرد دیگر را دارد.
انواع طاعون:
- طاعون خیارکی: طاعون خیارکی شایع‌ترین نوع طاعون است. نامگذاری این نوع طاعون نیز به دلیل وجود زائده‌های خیارکی است که معمولاً در هفته اول ابتلا به بیماری در غدد لنفاوی به وجود می‌آید. خیارک‌ها ممکن است: در کشاله ران، زیر بغل یا گردن به وجود بیایند، به اندازه یک تخم‌مرغ باشند، بسیار حساس و دردناک باشند، سایر علائم و نشانه‌های طاعون خیارکی ممکن است شامل موارد زیر باشند: تب و لرز ناگهانی، سردرد، خستگی مفرط یا ضعف و بی‌حالی، درد عضلانی.
- طاعون عفونتی خون: طاعون عفونتی خونی هنگامی بروز پیدا می‌کند که باکتری‌های عامل بیماری در دستگاه گردش خون فرد تکثیر پیدا کنند. علائم و نشانه‌های این نوع طاعون عبارتند از: تب و لرز، ضعف و خستگی مفرط، شکم درد، اسهال و استفراغ، خونریزی از دهان، بینی یا مقعد و زیر پوست، شوک عفونی یا افت فشار خون، سیاهی و مرگ بافت (قانقاریا) در اندام‌های انتهایی عموماً انگشتان دست و پا و بینی.
- طاعون ریوی: طاعون ریوی ریه‌ها را درگیر می‌کند. طاعون ریوی کمتر از سایر انواع طاعون شایع است، اما به این دلیل که می‌تواند از طریق ذرات و قطره‌های بسیار ریز تنفسی از فردی به فرد دیگر سرایت کند، خطرناک‌ترین نوع این بیماری به حساب می‌آید. علائم و نشانه‌های آن می‌توانند ظرف چند ساعت پس از ابتلا بروز پیدا کرده و ممکن است شامل موارد زیر باشد که عبارتند از: سرفه، خلط یا مخاط خونی، دشواری در تنفس، حالت تهوع و استفراغ، تب بالا، سردرد، ضعف و خستگی، درد جناغ سینه، طاعون ریوی به سرعت در بدن پیشروی می‌کند و ممکن است پس از دو روز از ابتلا منجر به نارسایی تنفسی و شوک شود.
علائم:
- هذیان
- سردرد
- بیقراری
- تب و لرز
- کاهش فشار خون
- خونریزی های زیر پوستی
- تپش قلب یکی از علائم طاعون است.
- زخم در محل گزش کک در پوست انسان
- بزرگی غدد لنفاوی ران وکشاله ران (خیارک طاعونی)
- عفونت ریه ها و عفونت خون نیز از علایم طاعون هستند.
- استفراغ و داشتن درد شکم نیز از نشانه های بیماری طاعون می باشد.
علت:
- عامل بیماری طاعون باکتری به نام یرسینیا پستیس است که از طریق گزش کک که قبلا از بدن حیوانات آلوده تغذیه کرده به انسان انتقال پیدا می‌کند. این حیوانات می‌توانند شامل موارد زیر باشند: موش، موش صحرایی، سنجاب، خرگوش، سنجاب مرغزار، موش‌خُرمای زمینی، وُل، در صورت تماس پوست با خون یک حیوان آلوده، باکتری‌ها می‌توانند وارد بدن شوند. گربه و سگ‌های خانگی می‌توانند از طریق گزیده شدن توسط کک یا خوردن جوندگان آلوده به طاعون ابتلا پیدا کنند. همچنین طاعون ریوی می‌تواند از طریق استنشاق قطرات عفونی که توسط حیوانات یا افراد آلوده در هوا پخش می‌شود گسترش پیدا کند.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- خطر ابتلا به طاعون در حال حاضر بسیار ناچیز است. همه سالانه در سراسر دنیا تنها تعداد معدودی حدود چند هزار نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. با این حال، بسته به محل زندگی یا مقصد سفر و شغل و تفریحات و سرگرمی‌ها امکان افزایش خطر ابتلا به طاعون وجود دارد.
- محل: طاعون بیشتر در نواحی روستایی و نیمه روستایی شلوغ شیوع پیدا می‌کند که دارای وضعیت بهداشتی نامناسب و جوندگان زیادی هستند. بیشترین تعداد شیوع طاعون در انسان در آفریقا و جزیره ماداگاسکار رخ می‌دهد. طاعون همچنین در مناطقی از آسیا و آمریکای جنوبی نیز در انسان شیوع پیدا کرده است.
- شغل: دامپزشکان و دستیارانشان که تماس زیادی با گربه و سگ‌های خانگی دارند، خطر بیشتری برای ابتلا به طاعون دارند. سایر کسانی که در مکان‌هایی کار می کنند که حیوانات آلوده به طاعون در آن وجود دارد نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
- سرگرمی‌ها و تفریحات: اردو زدن، شکار یا طبیعت‌گردی در نواحی که حیوانات آلوده به طاعون در آن زندگی می‌کنند می‌تواند خطر گزیده شدن توسط کک‌های آلوده را به نحو چشمگیری افزایش دهد.
پیشگیری:
- هیچ واکسنی موثری برای بیماری طاعون در دسترس قرار ندارد، اما هم اکنون پژوهشگران در حال توسعه یک واکسن برای این بیماری مهلک هستند. در صورتی که فرد در معرض خطر ابتلا به طاعون بوده یا اینکه به آن مبتلا شده باشد، داروهای آنتی‌بیوتیک می‌توانند از بروز عفونت یا پیشروی آن جلوگیری کنند. با این حال، در صورتی که در نواحی زندگی می‌کنید که طاعون در آن شیوع پیدا کرده یا به این نواحی سفر می‌کنید، این اقدامات احتیاطی را انجام دهید:
- محل زندگی خود را عاری از موش سازید: قسمت‌هایی از خانه که مناسب لانه‌سازی است مانند کپه‌های برس، سنگ و هیزم را از خانه خارج کنید. غذای حیوانات خانگی خود را در جاهایی که به راحتی برای موش‌ها و سایر جوندگان قابل دسترسی است نگذارید. در صورت مشاهده فضولات موش بهتر است اقداماتی جدی برای کنترل وضعیت انجام دهید.
- کنترل کک در حیوانات خانگی: با مشورت گرفت از دامپزشک بهترین محصولات ضد کک را برای حیوانات خانگی خود تهیه کنید.
- دستکش بپوشید: هنگام تماس با حیواناتی که احتمال آلودگی آنها وجود دارد، برای جلوگیری از تماس پوست با باکتری‌های عامل بیماری از دستکش استفاده کنید.
عوارض احتمالی:
- مرگ:بیشتر کسانی که سریعاً تحت درمان با داروهای آنتی‌بیوتیک قرار می‌گیرند، از طاعون خیارکی جان سالم به در می‌برند. اما در صورتی که طاعون بدون درمان رها شود نرخ مرگ و میر بسیار بالایی دارد.
- قانقاریا:لختگی خون در مویرگ‌های ریز انگشتان دست و پا می‌تواند موجب اختلال در گردش خون و نهایتاً باعث مرگ بافت شود. در این موارد قسمت‌هایی از انگشتان که دچار قانقاریا شده‌اند قطع می‌شوند.
- مننژیت:در این حالت، غشای مننژ که در اطراف مغز و نخاع قرار دارد، دچار التهاب می‌شود. با این حال، طاعون به ندرت موجب مننژیت می‌شود.
تشخیص:
- در صورتی که پزشک مشکوک به طاعون باشد، ممکن است نمونه‌هایی را از بیمار بگیرد تا وجود باکتری عامل بیماری را در آن تشخیص دهد، این نمونه‌برداری‌ها از این نواحی انجام می‌گیرند که عبارتند از:
- نمونه برداری:در صورتی که بیمار دچار تورم غدد لنفاوی یا همان خیارک شده باشد که از مشخصه‌های بارز طاعون خیارکی است، پزشک از سرنگ برای نمونه‌گیری از چرک خیارک استفاده می‌کند.
- آزمایش خون:به طور کلی فقط در صورت ابتلا به طاعون عفونتی خونی در دستگاه گردش خون بیمار باکتری یرسینیا پستیس یافت می‌شود.
- آندوسکوپی: برای موارد طاعون ریوی پزشک از طریق آندوسکوپی از مخاط یا خلط مجاری تنفسی نمونه برداری می‌کند که در آن دستگاه کوچکی به نام آندوسکوپ از دهان و بینی عبور داده می‌شود.
درمان طب نوین:
- به محض اینکه پزشک معالج مشکوک به طاعون شود، بیمار را بستری می‌کند. داروهای آنتی‌بیوتیک قوی برای بیماران مبتلا به طاعون تجویز می‌شوند که عبارتند از:
- کلرامفنیکل
- جنتامایسین
- لووفلوکساسین
- داکسی‌سایکلین
- سیپروفلوکساسین
- موکسی‌فلوکساسین
درمان طب سنتی:
- کسی که یاقوت زرد، در دست خودش قرار دهد، به طاعون مبتلا نمی شود.
- اندازه یک حبه از جامع امام رضا (ع) را با آب مورد، چهار روز پشت سر هم استفاده کنید.
- به مقدار مساوی از خربق سفید، اسفرزه، صمغ عربی و گل ارمنی را با آتش ملایم، بدون روغن تف دهید و روزی یک قاشق چایخوری، خشک مصرف کنید.
درمان طاعون خیارکی:
- خمیر آنتی فلوژستین را روی کرباس بمالید و بر روی موضع درد بگذارید.
- برای درمان آن گل ارمنی را در آبغوره خمیر کنید و روزی سه مرتبه بر موضع بمالید.
- هر روز آش بلغور که داخل آن عدس، برگ چغندر و گشنیز پخته شده باشد را میل کنید.
- هر روز نیم لیتر آب زرشک را با نیم لیتر آب انار مخلوط کنید و به مرور در طول روز بنوشید.
- گل خطمی را بجوشانید و آب آن را تا گرم است به پارچه و پنبه آغشته کرده و روی موضع بگذارید.
- لذا باید از مصرف گوشت، چربی جات، آجيل و تخم مرغ پرهیز کرده و هر روز از سوپ و آش های رقیق استفاده کنید.
- استات دو پلمب و اسیدبوریک از هر کدام ۱۰ گرم را در آب جوش ریخته و با پنبه و یا پارچه مرتباً روزی ۵ تا ۱۲ مرتبه بر آن کمپرس کنید.
- روغن اکتیول ۲۰% را روزی سه مرتبه بر روی پنبه بگذارید و بر روی آن بیاندازید تا نرم شود.
- گل ارمنی را در آبغوره خمیر کرده و بر روی خیارک بگذارید.
- قاشق چوبی و یا پاشنه کش چوبی یا وسیله ای به این شکل را در مقابل آتش کمی گرم کنید و روی خیارک بگذارید و مرتب روی آن را بمالید تا فروکش کند.
- سالیسیلات دومتیل ۵ گرم، گایاگل ۴ گرم، کلروفروم ۵گرم، عصاره کوکنار ۱ گرم، لانولین ۳۰ گرم و وازلین ۱۰۰ گرم، همه را مخلوط کرده و روزی سه مرتبه روی خیارک مالش دهید، بسیار مؤثر است.
- آب عناب، شیر خشت و آب گشنیز را هر روز مخلوط کرده و بخورید و بیست گرم اسیدبوریک را در آب جوش بریزید و پنبه یا دستمالی را در آب آن آغشته کرده و بر روی خیارک بگذارید تا نرم شود و سر باز کند و عفونت خارج شود.
داروها:
- تاوانکس
- لووفلوکساسین
- استرپتومایسین
- کوتریموکسازول
- سیپروفلوکساسین
فعالیت:
- تا زمان بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت بدنی پرهیز کنید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه و همچنین غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی با رب انار، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدسی با کشمش، خوراک عدسی با قارچ، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو بادمجان، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، خوراک قارچ و سیب زمینی، لقمه قارچ و سویا، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ طعم دار، خوراک قارچ و ذرت، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک صیفی جات، خوراک گل کلم، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، یتیمچه، بورانی گوجه بادمجان، خوراک بادمجان و غوره، خوراک لوبیا سفید با جعفری، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا و عدس، خوراک سویا با رب انار، خوراک سویا با نخود، تاس کباب سویا، خوراک پنیر سویا، خوراک لوبیا با قارچ، لوبیا با سویا، خوراک بامیه با سویا، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک کشمشی، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک لوبیای سویا، خوراک مخلوط، آش گندم با سویا، آش ماش، آش کدو حلوایی، آش صیفی، آش خرفه ۱، آش سماق، آش عدس ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش جو با لوبیا سبز، آش کلم برگ، آش گل کلم ۱، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم بروکلی ۱، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش رب، حلیم جو، مرصع پلو، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، دم پخت گوجه ۲، هویج پلو، سبزی پلو، ماش پلو، پلو مخلوط، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو، کلم پلو با قارچ، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با قارچ، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، پلوی آلو اسفناج، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، لبو پلو، بادمجان پلو ۱، بادمجان پلو ۲، رب پلو، بلغور پلو، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش قیمه، خورش به و آلو، خورش به، خورش آلو و قیسی، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش بامیه بادمجان، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، خورشت قیمه قارچ، خورش قیمه بادمجان، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، دلمه برگ انگور، کماچ مخلوط، سس گوجه فرنگی ۲، سس زیتون، سس جعفری.