شکستگی سر استخوان ران: عبارت است از شکستگی سر استخوان ران زیر مجموعه شکستگی های لگن بوده و جزو شکستگی های نادری است که معمولاً همراه با دررفتگی مفصل ران ایجاد می شود. این شکستگی را نباید با شکستگی گردن استخوان ران اشتباه گرفت. شکستگی گردن استخوان ران همانطور که از نامش پیدا است در ناحیه گردن استخوان که زیر سر آن قرار دارد ایجاد شده و موجب جدا شدن سر استخوان ران از تنه آن می گردد ولی شکستگی سر استخوان ران درست در ناحیه گردی سر بوده و موجب می شود تا تکه ای از سر استخوان ران از آن جدا شود.

انواع شکستگی سر استخوان ران:

1. نوع یک: در این نوع از شکستگی تکه ای از سر استخوان ران کنده می شود که محل آن پایین تر از لیگامان یا رباط گرد Round ligament و یا حفره سر استخوان ران Fovea centralis است. یادآوری می شود که سر استخوان ران به توسط یک رباط میله ای شکل و گرد به داخل حفره استابولوم میچسبد که به آن رباط گرد می گویند. محل اتصال رباط گرد به سر استخوان ران کمی فرو رفته است و این فرو رفتگی استخوانی را حفره مرکزی یا Fovea centralis  می گویند.
2. نوع دو: در این نوع از شکستگی تکه ای از سر استخوان ران کنده می شود که بزرگتر از نوع قبلی بوده و خط شکستگی در محلی بالاتر از لیگامان گرد از سر استخوان ران عبور می کند. در این نوع از شکستگی، جابجایی قطعات شکسته شده درست در سطح فوقانی سر استخوان ران بوده و اتفاقاً این محلی است که بالاترین مقدار نیروهای وزن به مفصل ران و سر استخوان ران وارد می شود. پس این نوع از شکستگی از نوع قبلی اهمیت بیشتری داشته و هرگونه بد جوش خوردن این شکستگی ها در این ناحیه بسیار با اهمیت است.
3. نوع سه: این نوع از شکستگی وقتی است که  نوع یک و یا دو شکستگی پیپکینز همراه با شکستگی گردن استخوان ران است.
4. نوع چهار: در این نوع همراه با شکستگی نوع یک و یا دو پیپکینر،شکستگی حفره استابولوم هم وجود دارد که معمولاً بصورت شکستگی لبه پشتی حفره استابولوم است.

علائم:

1. درد شدید به هنگام تلاش برای راه رفتن
2. از دست رفتن شکل طبیعی ناحیه مفصلی استخوان ران
3. تورم، دردناک بودن به هنگام لمس و خون مردگی در ناحیه مفصل استخوان ران.

علت:

• در رفتگی مفصل ران در اثر تصادف یا ضربه: همانطور که گفتیم شکستگی سر استخوان ران معمولاً همراه با دررفتگی مفصل ران ایجاد می شود. شایعترین مکانیسم ایجاد دررفتگی مفصل ران تصادف اتومبیل و عدم استفاده از کمربند ایمنی است. هنگامی که اتومبیل از جلو به مانعی برخورد کرده و سرعت آن بطور ناگهانی کاهش میابد اگر سرنشین با کمربند محکم به صندلی بسته نشده باشد به سمت جلو حرکت کرده و زانوان او محکم به داشبورد اتومبیل برخورد می کند. این ضربه موجب حرکت شدید استخوان ران به عقب و خارج شدن سر استخوان ران از درون حفره استابولوم می شود. در غالب اوقات این دررفتگی بدون شکستگی است ولی در مواردی که موقع وارد شدن ضربه استخوان ران کمی باز (ابداکت) باشد سر استخوان ران در هنگام خروج از حفره استابولوم می تواند به لبه حفره برخورد کند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. سن:بالای ۶۵ سال
2. عاداتیمثل کشیدن سیگار یا مصرف الکل
3. زمینه خانوادگی:در بعضی افراد در ایجاد این شکستگی ها موثر است
4. مشکلات ذهنی:مانند آلزایمر و کاهش قوای عقلانی بعلت کهولت سن
5. جنس:احتمال این شکستگی ها در کل در زنان ۲ تا ۳ برابر مردان است
6. تغذیه:کمبود کلسیم از عوامل مهم زمینه ساز این شکستگی ها است و همچنین استفاده بیش از حد لبنیات بدون مصلح
7. مصرف داروهاییکه موجب ضعف و یا گیجی می شوند می تواند موجب افزایش احتمال زمین خوردن افراد و بروز این شکستگی ها شود.

پیشگیری:

• شکستگی های لگن در اطراف مفصل ران که به آنها شکستگی های هیپ هم می گویند از شایعترین شکستگی ها در افراد مسن است. علت عمده زمینه ساز این شکستگی ها پوکی استخوان بوده و بنابراین در زنان یائسه که تراکم استخوان ها کاهش میابد این شکستگی هم شایع می شود بطوری که در حدود یک هفتم زنان بعد از سن یائسگی دچار این شکستگی ها می شوند. پیشگیری از این شکستگی ها متضمن رعایت دو نکته اساسی است. یکی اینکه از پوکی استخوان جلوگیری کنیم. پس در سنین بالا همه افراد باید با پزشک معالج خود مشورت کنند تا در صورت وجود پوکی استخوان درمان شوند. دیگر اینکه احتمال زمین خوردن را کاهش دهیم. علت نکته دوم این است که غالب شکستگی های لگن در اطراف مفصل ران بدنبال زمین خوردن ایجاد می شوند. مهمترین نکاتی که باید برای پیشگیری از شکسستگی هیپ رعایت کرد مجموعه اقداماتی است که موجب می گردد استخوان ها محکم تر شوند و از شدت پوکی استخوان احتمالی کاسته شود. مهمترین این اقدامات مصرف به اندازه کلسیم و ویتامین دی و راه رفتن و ورزش است.
• مصرف کلسیم و ویتامین D: باید مراقب باشیم تا در تمام طول زندگی از بچگی تا کهنسالی مقدار کافی کلسیم و ویتامین دی به بدن برسد. میزان نیاز بدن انسان به کلسیم در طول عمر متفاوت بودهو از روزی ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیگرم متفاوت است ولی در سنین قبل از یائسگی و در مردان این نیاز بطور متوسط روزی ۱۰۰۰ میلیگرم و در زنان در سنین بعد از یائسگی ۱۵۰۰ میلیگرم است. هر لیوان شیر یا ماست ۳۰۰ الی ۲۵۰ میلیگرم کلسیم دارد. هر قرص کلسیم بطور متوسط ۲۰۰ میلیگرم کلسیم قابل جذب دارد. ویتامین دی نقش بزرگی در جذب کلسیم و نشستن آن در روی استخوان ها دارد و نیاز روزانه به آن حداقل ۴۰۰ واحد است. هر لیوان شیر یا ماست ۱۰۰ واحد ویتامین دی دارد. معمولاً برای ورود میزان مناسب از ویتامین دی به بدن باید از قرص های مکمل این ویتامین استفاده کرد و یا در معرض نور خورشید قرار بگیرید.
• به طور مرتب ورزش کنید: مهمترین ورزش برای حفظ تراکم استخوان راه رفتن است. در صورت داشتن توانایی بدنی لازم کوه نوردی و دویدن هم برای حفظ توده استخوانی در همه سنین بسیار کمک کننده هستند انجام این ورزش ها بخصوص در سنین بزرگسالی واجب است. افراد کم تحرک به سرعت کلسیم استخوان خود را از دست داده و دچار پوکی استخوان می شوند. اگر تا به حال فعالیت بدنی زیادی نداشته اید توصیه می شود هفته ای دو بار و هر بار ۱۰ الی ۵ دقیقه ورزش های ذکر شده را انجام دهید و سپس بتدریج و به آرامی هر هفته چند دقیقه به آن اضافه کنید تا به هفته ای ۴ الی ۳ بار و هر بار ۳۰ الی ۱۵ دقیقه برسد.
• بسیاری از شکستگی های مفصل ران بدنبال زمین خوردن در حین راه رفتن در خانه ایجاد می شوند و با رعایت اقداماتی میتوان احتمال زمین خوردن را کاهش داد. این اقدامات عبارتند از:پله: باید دقت کرد که نور کافی روی پله باشد تا خوب دیده شود. پله های معیوب باید تعمیر شوند. چیزی روی پله باقی گذاشته نشود. فرش یا قالیچه روی پله گذاشته نشود. دستگیره در تمام طول پله گذاشته وجود داشته باشد. حمام: در کنار وان کفی پلاستیکی با سطح زبر گذاشته شود تا فرد در موقع ورود یا خروج از وان لیز نخورد. در کف وان یا زیر دوش از چسب های مخصوصی که سطح زبر دارند استفاده شود. روی دیوار کنار وان دستگیره گذاشته شود. اطاق خواب: در کف اطاق اشیاء پراکنده نباشند. این اشیاء به راحتی به پای افراد گیر کرده و موجب زمین خوردن آنها می شوند. خیلی از افراد مسن ضعف بینایی هم دارند. یک چرغ کنار پاتختی باشد و در شب یک چراغ مسیر بین اطاق خواب و توالت را روشن نگه دارد. نشیمن: مبلمان را باید طوری قرار داد تا مسیر راحتی برای عبور فراهم شود. سیم برق یا تلفن روی زمین نیفتد. کناره های فرش را باید با چسب های دو طرفه به کف زمین محکم کرد. سیم های روی زمین یا لبه های فرش به راحتی به پای افراد گیر می کنند و موجب زمین خوردن آنها می شوند. روی صندلی یا پایه های ناپایدار نباید قرار گرفت. آشپزخانه: کف آشپزخانه نباید خیس باشد.

عواقب مورد انتظار:

• معمولاً با جراحی و بازتوانی قابل معالجه است.

عوارض احتمالی:

1. سیاه شدن سر استخوان ران: یکی از عوارض شکستگی های سر استخوان راننکروز کل سر استخوان ران یا فقط قسمت شکسته شده به علت قطع جریان خون به استخوان مربوطه است. در صورت وقوع، علائم این عارضه معمولاً بعد از گذشت چند ماه بصورت درد و محدودیت حرکت ظاهر می شود. تشخیص سیاه شدگی سر استخوان ران در مراحل ابتدایی با ام آر آی و در مراحل بعدی با رادیوگرافی ساده است. در صورت علامت دار بودن بیمار یعنی وجود درد و لنگش، درمان آن با انجام تعویض مفصل ران صورت می گیرد.
2. آرتروز مفصل ران: یکی دیگر از عوارض احتمالی شکستگی سر استخوان رانسائیدگی مفصل ران و آرتروز آن است. ساییدگی یا استئوآرتریت مفصل ران می تواند بدنبال سیاه شدن سر استخوان ران و یا به علت بد جوش خوردن و یا جوش نخوردن قطعه شکسته شده ایجاد شود. این عارضه در بلند مدت می تواند موجب بروز درد و محدودیت حرکتی در مفصل ران شود. درمان آن در مراحل پیشرفته تعویض مفصل ران است.

تشخیص:

1. رادیوگرافی، سی تی اسکن، MRI: تشخیص شکستگی های مفصل ران یا هیپ معمولاً با استفاده از رادیوگرافی ساده انجام می پذیرد. در غالب اوقات در رادیوگرافی خط شکستگی و قطعات جابجا شده به وضوح دیده می شوند. گاهی اوقات شکستگی های این ناحیه ممکن است بدون جابجایی و یا ناکامل باشند که در این صورت ممکن است تشخیص آنها در رادیوگرافی ساده بسیار مشکل شود. در این موارد پزشک معالج برای تشخیص ممکن است از دیگر روش های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده کند. بعضی از شکستگی های هیپ در تصویر رادیوگرافی که بطور معمول و بصورت رخ از ناحیه لگن گرفته می شود قابل دیدن نیست. در این موارد توجه به نمای نیمرخ مفصل ران می تواند خط شکستگی را نشان دهد.

درمان طب نوین:

• جا اندازی مفصل ران: در صورتی که همراه با شکستگی، دررفتگی مفصل ران وجود داشته باشد این دررفتگی باید بصورت اورژانس جااندازی شده و سپس در مورد شکستگی سر استخوان ران تصمیم گیری می شود. تصمیم گیری درمانی این شکستگی ها بسته به نوع شکستگی متفاوت است. در زیر درمان هر نوع از انواع چهار گانه شکستگی پیپکینر به تفصیل توضیح داده می شود.
• درمان شکستگی سر استخوان ران نوع یک: اگر قطعه شکسته شده سر استخوان ران در سر جای خود نبوده و جابجا شده باشد باید از درون حفره استابولوم خارج گردد. باقی ماندن این تکه استخوانی در درون مفصل که معمولا آزاد بوده و هیچ اتصالی به جایی ندارد موجب می شود تا این قطعه مکرراً جابجا شده و بعد از مدتی بصورت یک استخوان سرگردان در داخل مفصل ران موجب آسیب آن شود. اگر قطعه شکسته شده کاملاً بدون جابجایی باشد ممکن است بتوان آن را بدون جراحی درمان کرد. جابجا دانستن قطعه شکسته شده نه به توسط رادیوگرافی ساده که باید با استفاده از سی تی اسکن تأیید شود. رادیوگرافی ساده دقت لازم را برای بررسی میزان جابجایی قطعه شکسته شده ندارد.
• درمان شکستگی سر استخوان ران نوع دو: اگر قطعه شکسته شده سر استخوان ران بیش از دو میلیمتر جابجا شده باشد باید به توسط عمل جراحی جااندازی باز شده و سپس به وسیله دو یا چند پیچ در سر جای خود بیحرکت شود. در صورتی که قطعه شکسته شده بدون جابجایی باشد ممکن است بتوان آن را بدون جراحی درمان کرد.
• درمان شکستگی سر استخوان ران نوع سه: در افراد جوان درمان بصورت جراحی هر دو شکستگی است. شکستگی سر استخوان برحسب شرایط ذکر شده درمان می شود و شکستگی گردن استخوان ران با پیچ فیکس می گردد. در افراد مسن درمان بصورت تعویض سر استخوان ران با پروتز یا عمل همی آرتروپلاستی است.
• درمان شکستگی سر استخوان ران نوع چهار: درمان بصورت جراحی هر دو شکستگی است. شکستگی سر استخوان برحسب شرایط ذکر شده درمان می شود و شکستگی استابولوم جااندازی باز شده و با پیچ و پلاک فیکس می شود.

درمان طب سنتی:

• محیط نگهداری بیمار باید گرم باشد.
• خوردن سویق سنجد یا پودر سنجد در روز.
• روغن کوهان شتر روی موضع شکستگی بمالید.
• حذف روغن نباتی و مصرف روغن زیتون یا دنبه.
• پای مرغ بخورید بهترین درمان برای شکستگی استخوان است.
• مصرف دوسین، هر 12 ساعت یک قاشق مرباخوری میل کنید. (صبح و شام)
• برای از بین بردن ورم و درد شکستگی، حجامت موضعی و یا زالوی موضعی و یا روغن مالی موضعی سریع ورم تسکین پیدا می کند.
• مومیایی را در روغن زیتون آب کنید و با روغن های گرم نظیر بادام تلخ، سیاهدانه، اسفند ترکیب کنید و به صورت موضعی روزی سه تا 5 بار ماساژ دهید.
• انجیر خشک + برگ چغندر + هسته سنجد را آسیاب کنید و با سویق کامل یا سویق سنجد مخلوط کنید و روزی یک تا سه قاشق غذاخوری از این ترکیب استفاده کنید.
• ضماد دوسین (ترکیب سیاهدانه و عسل)، کار گچ شکستگی را می کند. در صورت نبود سیاهدانه، می توانید از آرد نرم گندم با سفیده تخم مرغ به صورت ضماد استفاده کنید.
• مالیدن شیره پوست درخت نارون، پوست درخت را آنقدر می جوشانید که مثل شیره غلیظ و این شیره را به استخوان شکسته بمالید که سریع جوش می دهد و از روغن سیاهدانه هم قوی تر است.
• ضمادی مرکب از نمک 2 واحد + زردچوبه 2 واحد + نخود 7 واحد + روغن زیتون 4 واحد + زرده تخم مرغ به اندازه لازم (حدود 10 الی 12 عدد). اگر تخم مرغ محلی باشد قوتش بیشتر است. درست می کنیم و روی موضع شکستگی و دردها می گذاریم، به مدت 3 روز درمان می شود. و ابتدا روغن زیتون و زرده تخم مرغ را با هم مخلوط می کنید و سپس نمک را کاملاً در این محلول، حل می کنید. بعد آنقدر زردچوبه مخلوط به آرد نخود را در محلول می ریزد تا خمیر شود.
• جراحی: تنها راه درمان است و نباید خود درمانی کرد. جراح ارتوپد قطعات شکسته شده استخون را به هم متصل می کند و با استفاده از وسایل مخصوص آنها را در جای خود ثابت می کند، البته در افرادی که استخوان هایشان تونایی رشد و ترمی مناسب را ندارند، تمام یا قسمتی از مفصل ران تعویض و جای آن یک مفصل مصنوعی گذاشته می شود، بر خلاف اکثر شکستگی ها، این نوع شکستگی معمولاً احتیاج به گچ گرفتن ندراد، پس از جراحی، به طور معمول حمامی بگیرید، می توانید محل بخیه را با ملایمت و با استفاده از صابون ملایم غیر معطر بشویید، پانمسان اختیاری است.

داروها:

• کلسیم
• مورفین
• ویتامین D
• مولتی ویتامین فارماتون

فعالیت های بدنی:

• پس از به دست آوردن هوشیاری بعد از عمل، پای دیگر خود را مرتب حرکت دهید تا احتمال تشکیل لخته در سیاهرگ های عمقی پا کمتر شود، اگر متخصصین ارتوپدی بیماران خود را تشویق می کنند تا هرچه زودتر برخیزند و راه بروند، نظارت دقیق توسط یک فیزیوتراپ برای بازتوانی ضروری است. بازتوانی ممکن است ماه ها طول بکشد. در ابتدا نیاز به استفاده از واکر یا چوب زیر بغل خواهد بود. شنا کردن و پا زن روی دوچرخه های ثابت برای بازتوانی بسیار مفید است. با پیشرفت روند ترمیم شکستگی، تدریجاً کارهای روزمره خود را از سر گیرید.

رژیم غذایی:

• مصرف مایعات در روز اول پس از عمل، بعد از آن رژیم خاصی لازم نیست. البته امکان دارد توصیه شود که کلسیم رژیم غذایی بیشتر باشد.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک باقلا، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ و ذرت، خوراک صیفی جات، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک بادمجان و عدس، بورانی گوجه بادمجان، بورانی بادمجان و ماست سویا، خوراک بادمجان و غوره، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا سفید با جعفری، خوراک لوبیا سفید با سویا، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با رب انار، خوراک سویا با نخود، خوراک پنیر سویا، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک مطبل، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش ماش، آش کدو حلوایی، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش عدس ۱، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم برگ، آش گل کلم ۱، آش گل کلم ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش حبوبات ۱، حلیم عدسی با سویا ۱، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با عدس، حلیم گندم و بادمجان، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم دال عدس، صیفی پلو، آلبالو پلو، هویج پلو، کلم پلو با سویا، نخود فرنگی پلو ۱، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش کرفس ۱، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش به، خورش قیمه بادمجان، خورش بادمجان، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ بامیه، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، کتلت اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت ذرت، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه کلم، کماچ ساده، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، شیر سویا، پنیر سویا، فرنی سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس زیتون، سس جعفری.
• خوردنی های مضر: عدس پلو ساده.

نکته:

• انواع روش های فیکس کردن شکستگی هیپ: گفتیم که شکستگی های مفصل ران در سه دسته اصلی قرار می گیرند. شکستگی های گردن استخوان ران، شکستگی های اینترتروکانتریک و شکستگی های ساب تروکانتریک، درشکستگی گردن استخوان ران برای فیکس کردن محل شکستگی معمولاً از چند عدد پیچ یا از وسیله ای به نام DHS (نوعی پیچ و پلاک) استفاده می شود. خونرسانی سر استخوان ران نسبت به بسیاری استخوان های دیگر ضعیف بوده و متکی به عروق معدودی است. در زمانی که ضربه اولیه موجب شکستگی در ناحیه گردن استخوان ران می شود عروقی که از گردن استخوان به سر استخوان ران رفته و آن را تغذیه می کنند ممکن است دچار آسیب شوند. آسیب به عروق خونی ممکن است به قدری شدید باشد که خونرسانی سر استخوان ران را دچار اختلال بکند. در صورت آسیب شدید به این عروق ممکن است سلول های سر استخوان ران مدتی بعد از شکستگی حتی اگر بخوبی هم درمان شده باشد به علت قطع خونرسانی بمیرند. این وضعیت را سیاه شدن سر استخوان ران می گویند. این روند در افراد مسن بیشتر اتفاق میافتد. به همین علت در بعضی از انواع شکستگی های گردن ران در افراد مسن، وقتی پزشک معالج احتمال مردن سر فمور را بالا ارزیابی می کند ممکن است از روش دیگری برای جراحی بیمار استفاده کند. در این روش استخوان سر فمور توسط عمل جراحی کلاً خارج شده و یک سر مصنوعی بجای آن گذاشته می شود. به این نوع عمل جراحی همی آرتروپلاستی مفصل ران می گویند. در شکستگی اینترتروکانتریک برای فیکس کردن محل شکستگی معمولاً از DHS یا IMN (نوعی میله داخل استخوانی) استفاده می شود آخرین دسته از شکستگی های مفصل ران شکستگی های ساب تروکانتریک هستند. در شکستگی ساب تروکانتریک برای فیکس کردن شکستگی معمولاً از IMN Intramedullary nail  استفاده می شود.