شپش (پدیدیکولوز): عبارت است از التهاب پوست ناشی از انگل کوچکی (شپش) که بر روی بدن یا لباس زندگی می کند، این حشره هر ناحیه مودار بدن، به ویژه سر، ابروها، یا ناحیه تناسلی؛ و پوست، به ویژه نواحی دارای تماس نزدیکی با لباس نظیر شانه ها، مچ دست ها، نواحی تناسلی یا باسن را ممکن است درگیر سازد.

علائم:

1. التهاب سر و آشفتگی موها
2. آثار گزش و کهیر قرمز رنگ
3. تخم های انگل (شبیه شوره) بر روی ساقه موها
4. بزرگی گره های لنفاوی پشت سر یا کشاله ران (گاهی)
5. خارشک و خراشیدگی که گاهی شدید است و معمولاً در نواحی مودار بدن بروز می کند.
6. برآمدگی مانند جوش

علت:

• انگل های کوچک (به اندازه 3 الی 1 میلی لیتر) که پوست میزبان را برای دستیابی به غذای خود (خون) مورد گزش قرار می دهد. این گزش سبب خارش و التهاب می گردد. برخی شپش ها بر روی پوست زندگی می کنند؛ اگرچه به سختی دیده می شوند. سایر شپش ها در لباس ها در نزدیکی پوست زندگی می کنند، تخم های شپش (شبیه شوره) به موها می چسبد.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. زندگی جمعیتی
2. تماس با فرد مبتلا
3. سابقه خانوادگی شپش
4. مقاربت جنسی با فرد مبتلا
5. تماس با اشیای آلوده نظیر شانه، کلاه، لباس

پیشگیری:

1. تعویض زود به زود ملافه های تختخواب
2. اجتناب از پوشیدن یک لباس بیش از 2 الی 1 روز
3. حمام کردن زود به زود و استفاده از شامپو جهت شستشو
4. عدم استفاده از شانه، برس یا کلاه به طور مشترک با دیگران
5. پیگیری دقیق وضعی بهداشتی کودکان در مدرسه و مهد کودک، جایی که دوره هایی از همه گیری ممکن است رخ دهد.

عواقب مورد انتظار:

• معمولاً با استفاده از کرم ها، محلول ها و شامپوهای طبی قابل علاج است. ناپدید شدن علائم پس از درمان ممکن است پنج روز به طول انجامد. شپش معمولاً عود می کند.

عوارض احتمالی:

• عفونت در محل خراشیدگی عمیق ناشی از خاراندن.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار
2. گاهی شوره سر و تخم شپش از یکدیگر قابل تشخیص نیستند، اما شوره سر را می توان به راحتی از موها جدا کرد، اما تخم شپش به علت چسبندگی که دارد به سختی می توان آن ها را از موها خارج کرد. در بعضی موارد کسی که مبتلا به شپش می شود تا زمانی که علائم شدت بگیرند اصلا از این موضوع خبردار نمی شود.

درمان طب نوین:

1. وسایل مراقبت از مو مانند شانه و برس را در آب داغ خیس کنید و یا دور بریزید.
2. وسایلی را که قابل شستشو نیستند، به مدت ۲ هفته در کیسه‌های ضد هوا قرار دهید.
3. کیسه جاروبرقی قدیمی‌تان را دور بیندازید چون ممکن است تخم شپش‌ها در آنجا خوش کرده باشند.
4. هر ۳ یا ۴ روز، کودکانی را که از نزدیک با شخصی که شپش داشته است، تماس داشته اند، چک کنید.
5. به کودکانتان بگویید سعی کنند از تماس رودررو در مدرسه (در ورزشگاه، زمین بازی یا ورزش) با بچه‌های دیگر خودداری کنند.
6. از آنجا که شپش به‌راحتی از یک شخص به شخص دیگر در یک خانه منتقل می‌شود، موهای همه اعضای خانواده را بررسی کنید.
7. تمام ملحفه‌ها و لباس‌های استفاده شده در طول ۲ روز قبل از درمان را در آب خیلی گرم (۴/۵۴ درجه سانتیگراد ۱۳۰ درجه فارنهایت) بشویید.
8. استفاده از شامپوها و محلول های موضعی: شامل شامپوهای مخصوص و محلول های موضعی می شود که هر کدامم دستورالعمل های مصرفی متفاوتی دارند که برخی از این داروها عبارتند از: پرمترین، پریترین، بنزیل الکل، ایور مکتین، اسپینوساد، مالاتیون، لیندان و … گاهی شپش با استفاده از این داروها کاملاً برطرف می گردد، اما در مواردی مشاهده شده که نسبت به این داروها نیز مقاومت نشان می دهند به همین دلیل توصیه ما استفاده همزمان از داروهای پزشکی و گیاهان طب سنتی می باشد. اگر شامپو وارد چشم ها شد، با شستشو دادن چشم ها با آب آن را از ناحیه چشم ها پاک کنید. کرم محلول یا شامپوی ضد شپش (شپش کش)، کرم ها یا محلول ها را طبق دستور بر روی نواحی درگیر بدن به کار برید. موها را خیس کنید. مقداری از شامپو به اندازه یک قاشق غذاخوری روی موها بمالید. کف آن را به مدت چهار دقیقه به خوبی بر روی سر مالش دهید. همه موها را شستشو داده و با حوله خشک کنید، از استفاده مجدد این حوله قبل از شستن و اتو کشیدن آن خودداری کنید. موها را با یک شانه دندانه ریز آغشته شده با سرکه شانه کنید تا شپش ها را از موها جدا گردند، شانه باید به طور مکرر از سطح پوست سر تا انتهای طول موها کشیده تا موها کاملاً از تخم های شپش پاک گردند. تنها یک بار شستشو با شامپو در بیش از 90% موارد موثر است. شامپو را بیش از تعداد دفعات توصیه شده به کار نبرید زیرا ممکن است سبب تحریک پوست شده یا جذب بدن شود. شستشوی مجدد با شامپو ممکن است 14 الی 10 روز بعد لازم باشد.

درمان طب سنتی:

• دود کردن اسفند
• در حمام سر را با سرکه بشویید.
• استفاده از آب برگ چغندر است.
• مالیدن آب اسفند (آب اسفند جوشیده) بر بدن
• بعد از ده روز انشالله کاملا مشکل رفع می گردد.
• عسل را به لابه لای موها بمالید بسیار مجرب است.
• چنانچه موها خیلی بلند می باشند بهتر است قدری کوتاه نمایید.
• از شامپوها، کرم ها یا محولل های طبی تجویز شده استفاده کنید.
• گیاهان دارویی موثر برای درمان شپش: دانه اسفند، پنیر باد، درخت چای.
• شستن با گل ختمی سفید است ( صابون ختمی و زیتون هم مفید میباشد)
• 2 الی 3 شب موها را کاملاً با سس مایونز آغشته نمایید و یک ساعت بماند بعد بشویید.
• سبزی شاهی را آب بگیرید و به مدت نیم ساعت روی سر قرار داده و سر را با آن بشویید.
• اشیایی مانند شانه، فر دهنده های مو وبروس را بجوشانید، نیازی به تراشیدن موها نیست.
• بر روی همه اشیای در تماس با نواحی آلوده بدن لیزول (LYSOL) یا محصولات مشابه بپاشید.
• سر را با روغن بادام تلخ خوب ماساژ دهید و با اتوی مو موها را اتو کنید تا تخم شپش ها نابود شود.
• ریختن یک قاشق غذاخوری نوره در یک پارچ آب و شستشوی سر در یک دقیقه با آن و آبکشی بلافاصله بعد از آن.
• روغن بادام تلخ را به پوست سر ماساژ دهید و اجازه دهید شب تا صبح روی سر بماند صبح آن روز سر را بشویید.
• سرکه + نمک دریا + سس مایونز + آب اسفند را ترکیب کرده و روی سر به مدت نیم ساعت قرار دهید سپس با آب بشویید.
• تمیز کردن خشک در مورد اشیای غیر قابل شستشو یا نگه داشتن آن ها در یک کیسه پلاستیکی در بسته به مدت 10 روز.
• لباس ها و ملافه ها را با آب گرم شسته و خشک نمایید. شستشو شپش ها را از بین برده و اتو کردن، تخم های آن ها را نیز از بین می برد.
• بعد از استعمال محلول با شامپو، به دقت با یک شانه دندانه درشت مخصوص موهای کودک را شانه کنید تا شپش مرده و تخم ها خارج شوند.
• هر روز روزی دو مرتبه هربار 4 قاشق غذاخوری سرکه سیب را در یک لیوان آب مخلوط و کم کم موها را خوب آغشته نمایید  10 دقیقه بماند بعد آب بکشید.
• استفاده از دود و جوشانده ی اسفند، آویشن، سیاهدانه و سرکه، آب نمک غلیظ هم روش دیگری برای از بین بردن حشرات هستند که آسیب زایی به طبیعت و انسان ندارند.
• شستشوی سر و بدن با آبزن حمام شامل سدر، مورد و حنا بعلاوه پودر حنظل (هندوانه ابوجهل) و شنبلیله که با سرکه انگور خانگی و کمی روغن زیتون ترکیب شده است هر روز.
• شب ها موها را با روغن بادام تلخ کاملاً آغشته نمایید و بر سر یک نایلون و کلاه بگذارید تا شپش ها خفه شده، صبح با شانه ریز موها را شانه بزنید، موهای ریخته شده را جمع و دفع کنید.
• در صورت عدم دسترسی به ماشین لباسشویی، لباس ها و ملافه ها را اتو کرده یا آن ها را در یک کیسه پلاستیک در بسته به مدت ده روز نگه دارید تا شپش ها و تخم های آنها از بین برود.
• ‌درمان شپش باروغن چای: روغن درخت چای را با یک قطره روغن زیتون رقیق کنید. با توپ پنبه ای به سرتاسر پوست سر بمالید. 12 ساعت بعد بشویید ابتدا سه باردر هفته اینکار را انجام دهید.
• یک قاشق حنا با یک قاشق پودر صبرزرد «آلوئه ورا» مخلوط کنید و روزی یکبار تا سه روز به سر بمالید فقط به داخل چشم نرود ده دقیقه نگه دارید و شستشو بدهید بسیار مجرب و نتیجه بخش است.
• سرکه انگور + نمک دریا را مخلوط کرده و با آن سر را بشویید، سپس به مدت دو ساعت یک قاشق چایخوری گل ختمی را با مقداری آب داغ ترکیب کرده و لعاب آن را روی سر بمالید.
• به موضع دود چوب انار بدهید.
• ضمنا می توانید مدتی در آب جوشانده برگ چغندر یا آب نعنای تازه یا آب جوشانده نعنا یا آب جوشانده آویشن، مقداری سدر را خمیر کرده و سر را بشویید. در صورتی که پوست سر شما چرب نباشد گه گاه می توانید روغن بادام تلخ را بر سر بمالید.
• هر روزی یک مرتبه یک مشت اسفند را با 20 گرم گیاه اسطوخودوس با 5 لیتر آب با شعله کم بگذارید آرام آرام بجوشد بعد از سرد شدن با پارچه ای صاف نموده و با آب آن کم کم موها را شستشو دهید در حمام ده دقیقه بعد آب بکشید (بمدت ده روز)
• تمام لباس های شخص حتی لباس زیر، روکش متکا و ملافه را بجوشانید و اتو بزنید لوازم جانبی شخص و اسباب بازی های کودک و عروسک ها را در یک نایلون مشکی چند لایه بگذارید محکم ببندید در جای تاریک چهار روز باشد باز نکنید.
• بهترین راه برای اینکه نسل این جانور از بین برود، این است که در حفظ نظافت و بهداشت محل سکونت و زندگی خود و خانواده خویش بکوشید، در صورتی که چنین جانوری را مشاهده کردید درصدد نابودی آن برآیید. بهترین راه این است که اولاً تمامی زندگی خود را تمیز و ضد عفونی کنید و همه لباس هایی را که در تن دارید و یا از آنها استفاده می کرده اید را مدتی در نفت قرار دهید، پس از آن با تاید شسته و مجدداً در ظرفی که از این مواد در آن بسیار حل شده مدتی بخیسانید و خوب شستشو کنید بعد در ظرفی بزرگ آن را بجوشانید. لباس ها را در آفتاب خشک کرده و اطو بزنید و چند روز متوالی به حمام رفته و سر را با تاید بشویید تا بدین طریق از شر رشک و شپش رهایی یابید.
• توجه: هر کدام از نسخه ها ممکن است حتی با یک بار استفاده شپش را از بین ببرد اما به دلیل مقاومت تخم شپش بهتر است تا ۱۰ روز نسخه را انجام دهید. تخم شپش،‌ رشک نام دارد و بیضی شکل و سفید رنگ و به اندازه ته سنجاق می باشد و به ساقه مو و درز لباسها می چسبد.

داروها:

9. لیندان
10. پرمترین
11. کارباریل
12. بنزیل بنزوات
13. اگر شپش ها مژه ها را درگیر کرده باشند، باید به دقت توسط پزشک جدا گردند، داروهای تجویز شده نباید وارد چشم شده یا بر روی مژه به کار روند. ممکن است از ژل پترولیوم برای مالیدن به مژه ها به مدت 8 الی 7 روز جهت از بین بردن شپش ها استفاده شود.

فعالیت:

• محدودیتی ندارد.

رژیم غذایی:

• رژیم غذایی خاصی نیاز نیست.

نکته:

• رشک یا شپش سر جانوران ریزی هستند به اندازه و شبیه کک با این تفاوت که کک پرش می کند ولی او از قدرت پریدن محروم است. این نوع جانوران اکثرا در اثر چربی پوست سر و تجمع کثافات به وجود می آیند و لابه لای موها را محل امن برای زندگیشان می دانند و به زندگی، تغذیه و تولید مثل می پردازند. این جانوران در نتیجه حرکات و تغذیه در پوست سر ایجاد خارش می نمایند و باعث عذاب انسان می گردند. حرکت آنان کند انجام می گیرد، به همین دليل انسان متوجه جابجا شدن آنان نمی گردد، لذا داخل ریش یا لباس و رختخواب و حتی مکان های اطراف خواهند شد و کسانی که به رشک و شپش مبتلا شده اند اگر لابه لای یقه و درز لباس خود را جستجو کنند وجود این جانور را در آن مکان ها نیز مشاهده خواهند کرد. افرادی که در مکان هایی دور از شهرها زندگی می کنند و از خدمات رفاهی و بهداشتی برخوردار نیستند و منزلشان فاقد حمام بوده و دسترسی به حمام عمومی نیز برای آنان میسر نیست، اکثرا دچار رشک و شپش می گردند و برای اینکه کمتر از وجود این جانور رنج ببرند در مواقع بیکاری در موها یا لابه لای لباس های خود به جستجوی این جانور و نابود کردن آن می پردازند. گاهی به یک دیگر کمک کرده و شخصی سر فرد دیگری را روی زانوی خویش قرار داده و داخل موهای او این جانوران را پیدا کرده و میان ناخن های شصت دو دست قرار می دهد و با فشار دو ناخن روی هم آن را له و نابود می سازد. دراین دوران که در اکثر منازل حمام خصوصی و در اکثر محلات حمام عمومی وجود دارد و مردم از فرهنگ پیشرفته تری نسبت به قبل برخوردار هستند و صابون و شامپو و مواد شوینده، و ضد عفونی کننده های مرغوب و استاندارد، فراوان گشته، شکر خدا این جانور نابود و حتی می توان گفت ریشه کن گشته است. مگر در گوشه هایی از جامعه به طور اتفاقی.