شوک آنافیلاکسی: عبارت است از بعضی از افراد که به آلرژی‌های شدید مبتلا هستند، وقتی درمعرض چیزی قرار می‌گیرند که نسبت به آن آلرژی دارند، دچار واکنشی به نام آنافیلاکسی می‌شوند که در نتیجه‌ی آن، سیستم ایمنی موادی شیمیایی در بدن آزاد می‌کند که این شرایط می‌تواند به شوک آنافیلاکسی (شوک آلرژی) منجر شود. در این حالت، ناگهان فرد دچار افت فشار خون می‌شود و مسیرهای تنفس طبیعی باریک و گاهی حتی مسدود می‌شود. این شرایط بسیار خطرناک است و اگر فورا درمان نشود، عوارضی جدی و حتی مرگ را به‌دنبال خواهد داشت.
علائم:
- علائم شوک آنافیلاکسی را قبل از شروع آن مشاهده خواهیم کرد و این علائم را نباید نادیده گرفت. علائم آن شامل موارد زیر است:
- درد شکمی
- نبض ضعیف یا تند
- آبریزش شدید بینی و عطسه
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- مور مور شدن دست ها یا پا ها
- وجود مشکلی در تنفس (خس خس سینه)
- احساس وجود توده‌ای در گلو یا مشکل در بلع
- احساس گرمای زیادی که به‌طور ناگهانی باشد
- واکنش‌های پوستی (کهیر، قرمز شدن پوست و رنگ‌پریدگی)
- در صورت مشاهده ی علائم گفته شده، سریعا به پزشک مراجعه کنید؛ در غیر این صورت، ممکن است به شوک آنافیلاکسی دچار شوید که دارای نشانه های زیر می باشد:
- گیجی
- سرگیجه
- احساس ضعف ناگهانی
- به سختی نفس کشیدن
- کاهش یا از دست دادن هوشیاری
علت:
- سیستم ایمنی به‌طور طبیعی با تولید آنتی‌بادی به مواد بیگانه مضر مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها پاسخ می‌دهد. اما سیستم ایمنی برخی افراد نسبت به مواد بی‌ضرر مثل یک ماده غذایی، واکنش غیرطبیعی و سختی نشان می‌دهد و در نتیجه کل عملکرد بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. یک آلرژی معمولی و خفیف هیچ‌گاه تهدیدکننده زندگی نیست، اما یک واکنش آلرژیک جدی مانند آنافیلاکسی می‌تواند منجر به مرگ شود. اگر شما یا اعضای خانواده در گذشته واکنش آنافیلاکسی حتی در حد خفیف را تجربه کرده‌اید، بسیار حیاتی است که موضوع را با متخصص آسم و آلرژی مطرح کنید تا از وقوع حمله شدیدتر پیشگیری شود. در کودکان، شایع‌ترین محرک آنافیلاکسی مواد غذایی حساسیت‌زا مانند بادام‌زمینی و آجیل، ماهی، صدف، گندم، سویا، کنجد و شیر است. در بزرگسالان نیز علاوه بر موارد مذکور محرک‌های زیر نیز پتانسیل برانگیختن یک واکنش آنافیلاکسی را دارند:
- لاتکس موجود در دستکش‌ها
- نیش زنبور و گزش مورچه‌های آتشین
- مواد حاجب داخل وریدی مورداستفاده در برخی از تست‌های تصویربرداری
- بعضی از داروها، ازجمله آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپیرین و سایر مسکن‌های موجود بدون نسخه
- برخی افراد ممکن است در اثر ورزش‌های سنگین هوازی، دچار آنافیلاکسی شوند. همچنین برخی‌ها با خوردن بعضی از غذاها قبل از ورزش و ورزش کردن در زمانی که هوا گرم، سرد یا مرطوب است نیز دچار شوک آنافیلاکسی می‌شوند. اگر چنین علائمی را در خود مشاهده می‌کنید توصیه می‌شود برنامه ورزشی خود را با مشورت پزشک تنظیم کنید. اگر نمی‌دانید چه عاملی باعث حمله آلرژیک شما می‌شود، آزمایش‌های خاص پوستی و خونی قادرند که آلرژن را شناسایی کنند.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- آنافیلاکسی به‌دلیل واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی بدن به یک آلرژن، اتفاق می افتد. آلرژن به هر ماده ای گفته می شود که فرد نسبت به آن آلرژی داشته باشد. آنافیلاکسی می‌تواند به شوک آنافیلاکسی منجر شود. عوامل شایع آنافیلاکسی عبارت‌اند از:
- نیش حشرات
- بعضی داروها مانند پنی‌سیلین
- برخی موادغذایی (آجیل های درختی، صدف خوراکی، تخم مرغ، شیر و …)
- به صورت نادر، ورزش و فعالیت های هوازی شدید نیز می توانند دلیل آن باشند
- گاهی اوقات دلیل این نوع واکنش شناسایی نمی‌شود که به این نوع از آنافیلاکسی، ایدیوپاتیک (idiopathic) گفته می‌شود.
- ریسک فاکتور هایی برای آنافیلاکسی شدید و شوک آنافیلاکسی وجود دارند از جمله:
- ابتلا به آلرژی مانند آسم
- سابقه‌ی فامیلی آنافیلاکسی
- سابقه‌ی قبلی واکنش آنافیلاکسی
پیشگیری:
- یک پک اورژانسی حاوی داروهای تجویزشده را همیشه در دسترس داشته باشید.
- در هنگام نزدیک شدن زنبور، آرامش خود را حفظ کرده و به‌آرامی از محل دور شوید.
- اگر آلرژی غذایی دارید برچسب تمام مواد غذایی بسته‌بندی‌شده را به‌دقت چک کنید.
- در صورت نیاز به درمان و مراقبت‌های پزشکی آلرژی خود را به پزشکان و پرستاران اطلاع دهید.
- اگر سرنگ اپی‌نفرین دارید تاریخ انقضای آن را بررسی کرده و قبل از منقضی شدن تعویض کنید.
- بهترین راه برای پیشگیری از بروز آنافیلاکسی دوری از محرک‌هایی است که عامل این واکنش شدید هستند.
- اگر به نیش حشرات حساسیت دارید از پیراهن آستین‌بلند استفاده کنید و پابرهنه روی چمن راه نروید، لباس‌هایی با رنگ روشن نپوشید، از عطر، ادکلن یا لوسیون معطر استفاده نکنید.
- هنگام صرف غذا در بیرون از منزل، ترکیبات موجود در غذا را بپرسید تا بدانید که حاوی چه موادی است. به یاد داشته باشید که حتی مقادیر ناچیز از یک ماده حساسیت‌زا باعث واکنش جدی می‌شود.
عوارض احتمالی:
- شوک آنافیلاکسی می تواند منجر به مسدود شدن راه‌های تنفسی فرد یا ایست قلبی او شود. ایست قلبی می تواند به‌دلیل پایین آمدن فشارخون رخ دهد. شوک آنافیلاکسی همچنین موجب بروز خطراتی می‌شود از جمله:
- مرگ
- حمله قلبی
- آسیب مغزی
- نارسایی کلیه
- آریتمی یا ریتم قلبی غیر طبیعی
- شوک کاردیوژنیک (cardiogenic shock): شرایطی که در آن قلب خون کافی به بدن پمپاژ نمی کند.
- در بعضی موارد شاهد بدتر شدن شرایط جسمانی نسبت به قبل که وجود داشته می شوید. این حالت به‌ویژه در موارد مشکلات سیستم تنفسی ایجاد می‌شود. به عنوان نمونه، اگر به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مبتلا باشید، ممکن است در صورت کمبود اکسیژنی به‌سرعت آسیب‌های برگشت‌ناپذیری به ریه‌ها وارد شود. شوک آنافیلاکسی همچنین می‌تواند علائم بیماری در افراد مبتلا به ام اس (MS) را به‌طور دائم بدتر کند. پس از شوک آنافیلاکسی باید هرچه زودتر تحت درمان‌های لازم قرار بگیرید تا عوارض کمتری ایجاد شود.
تشخیص:
- به‌منظور تشخیص شوک آنافیلاکسی، پزشک در ابتدا سؤالاتی در خصوص واکنش‌های آلرژیکی که داشته‌اید، می‌پرسد. برای مثال ممکن است در مورد نحوه واکنش بدن شما به ترکیبات مختلف سؤالاتی شود، ازجمله:
- داروها
- لاتکس
- نیش حشرات
- غذاهای خاص
- اگر تشخیص پزشک مبنی بر وجود حساسیت یا آلرژی باشد برای کمک به تائید آن یکی از آزمایش‌های زیر تجویز می‌شود:
- انجام آزمایش‌های پوستی یا آزمایش خون برای کمک به شناسایی محرک
- اندازه‌گیری آنزیم تریپتاز در آزمایش خون (انجام تست‌های تاییدکننده تشخیص از جمله اندازه‌گیری هیستامین و تریپتاز دشوار است زیرا نمونه‌گیری خون باید ظرف مدت محدودی پس از واکنش انجام شود).
درمان طب نوین:
- معمولا نخستین قدم در درمان شوک آنافیلاکسی، تزریق فوری اپی‌نفرین (آدرنالین) است. این کار باعث کاهش شدت واکنش می‌شود. معمولا در بیمارستان ها اپی‌نفرین به‌صورت داخل وریدی (IV) تزریق می‌شود. همچنین ممکن است گلوکوکورتیکوئید (glucocorticoid) و آنتی‌هیستامین نیز به‌صورت تزریق داخل وریدی دریافت شود. این داروها به کاهش التهاب در مسیرهای عبور هوا کمک کرده و تنفس شما را بهتر می‌کنند.
- ممکن است که پزشک برای آسان تر کردن تنفستان، بتاآگونیست‌هایی (B-agonist) مانند آلبوترول (albuterol) را تجویز کند و اکسیژن مکمل دریافت کنید تا اکسیژن موردنیاز بدن‌تان تأمین شود. هرگونه عارضه‌ای که در اثر شوک آنافیلاکسی رخ داده باید درمان شود.
- اگر حس می کنید دچار آنافیلاکسی شدید، به‌سرعت به اورژانس مراجعه کنید. اگر سرنگ تزریق خودکار آدرنالینEpipen (epinephrine auto-injector) دارید، در شروع علائم خود از آن استفاده کنید. در صورت وجود مشکلات تنفسی هیچ نوع داروی خوراکی مصرف نکنید. حتی اگر پس از استفاده از EpiPen احساس کردید که بهتر شده‌اید، باز هم باید به مراکز پزشکی مراجعه کنید، زیرا احتمال زیادی وجود دارد که به محض از بین رفتن اثر دارو این واکنش دوباره برگردد. اگر شوک آنافیلاکسی به دلیل نیش حشره ایجاد شده است، نیش حشره را خارج کنید. برای این کار از کارتی پلاستیکی مانند کارت اعتباری استفاده کنید. کارت را روی پوست فشار داده و آن به سمت بالا و به طرف نیش حشره بکشید. زمانی‌که کارت زیر نیش حشره قرار گرفت، با حرکتی ناگهانی و سریع آن را به سمت بالا حرکت بدهید تا نیش خارج شود. هرگز نیش حشره را فشار ندهید، چون این کار موجب آزاد شدن زهر بیشتری می‌شود. در صورت مشاهده کسی که به شوک آنافیلاکسی دچار شده، با مرکز اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید و سپس:
- اگر EpiPen دارد، فورا از آن استفاده کنید.
- اگر نفس نمی‌کشد تا زمان رسیدن تیم پزشکی اورژانس، به او احیای قلبی‌ریوی (CPR) بدهید.
- او را در وضعیت راحتی قرار بدهید و پاهایش را بالا نگه دارید. این کار باعث می‌شود که جریان خون بیشتری به اندام‌های حیاتی او برسد.
درمان طب سنتی:
- حجامت آلرژیک انجام دهید.
داروها:
- اپی نفرین
- سیپروهپتادین
فعالیت:
- تا زمان بهبودی کامل استراحت کنید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای و لبنیات پاستوریزه پرهیز کنید.