شقاق مقعد (فیشر مقعد): عبارت است از شقاق یک پارگی یا شکاف بیضی شکل کوچک در سر مقعد است که باعث درد و خون ریزی هنگام اجابت مزاج می‌شود. در شقاق حاد، شکاف یا پارگی که در پوست مقعد ایجاد شده سطحی و کوچک است. اما در صورتی که این زخم سطحی بهبود نیابد، با گذشت زمان به فیشر مزمن تبدیل می‌شود. علت اینکه علائم فیشر برای بیمار دردناک و آزار دهنده است را می توان حساسیت بالا و وجود اعصاب زیاد در ناحیه مقعد دانست. این عارضه در همه سنین رخ می‌دهد و مختص گروه سنی خاصی نیست. همچنین میزان شیوع شقاق در زنان و مردان تقریباً به یک اندازه است، اما احتمال بروز آن در زنان بعد از زایمان بیشتر است. اکثر فیشرها (۸۵ الی ۹۰ درصد) در دیواره پشت مقعد و ۱۰ الی ۱۵ درصد در جلو و برای تعداد محدودی هم جلو و هم عقب این ناحیه رخ می‌دهد. شقاقی که در محل دیگری واقع باشد مربوط به بیماری های دیگری است که باید بیشتر بررسی شود.

انواع شقاق:

1. شقاق حاد: این حالت در مراحل ابتدایی بیماری یعنی در ۳ تا ۶ هفته اول که علائم بیماری ظاهر می‌شود بروز خواهد کرد. فیشر حاد یک زخم یا شکاف سطحی و کوچک است که در قسمت آندرم یعنی قسمت پوشش سلولی مقعد به وجود می‌آید.
2. شقاق مزمن:این حالت بیشتر بر اساس ورم ها و تصلب بافت‌ها (فیبروسیز) ایجاد می‌شود. به عبارت ساده تر بعد از گذشت بیش از ۸ الی ۱۲ هفته علائم بیماری تشدید می‌شود و در ۹۵ درصد موارد نیاز به انجام جراحی در این دسته از بیماران وجود دارد.
3. باید در نظر داشت که شقاق حاد، خود را به صورت یک زخم خطی نشان می‌دهد، اما شقاق مزمن زخم وسیع تری است که لبه های برجسته دارد. به گونه‌ای که فیبرهای سفید عضله اسفنکتر داخلی در کف آن قابل مشاهده است و اغلب در سمت خارجی این زخم یک منگوله پوستی (Skin tag) دیده می‌شود.

علائم:

1. درد به هنگام نشستن روی یک جسم سخت
2. کودکان مبتلا ممکن است از اجابت مزاج امتناع کنند.
3. درد شدید به هنگام عبور مدفوع سخت یا حجیم، امکان دارد تا یک ساعت نیز طول بکشد، درد دوباره با اجابت مزاج بعدی بر می گردد.
4. ترشحات چرکی: خروج عفونت و ترشحات چرکی که معمولاً در شقاق مزمن شایع است، به معنی عفونت زخم فیشر است و برای درمان آن باید زودتر به پزشک مراجعه کنید.
5. خونریزی مقعد: در صورتیکه عمق ترک‌های ایجاد شده روی دیواره مقعد زیاد باشد، منجر به خونریزی در این ناحیه می‌شود. این خونریزی معمولاً هنگام اجابت مزاج در انتهای راست روده اتفاق می‌افتد و برای بیمار قابل مشاهده است.
6. خارش و سوزش مقعد: در اکثر مواقع، فرد مبتلا به فیشر، درون مقعد احساسخارش و سوزش دارد که دلیل آن برخورد مدفوع و ترشحات آن با ترک های موجود در دیواره مقعد است. این علائم معمولاً بعد از دفع افزایش می یابند، اما باید در نظر داشت که احساس خارش و سوزش مقعد در همه موارد نشانه ابتلا به شقاق مقعدی نیست.
7. برآمدگی و ترک در ناحیه: در مواردی که بیماری شقاق مقعد در طولانی مدت درمان نشود و یا تکرار شود، احتمال مشاهده شکاف‌ها در پوست بیرون مقعد وجود دارد. همچنین ممکن است این عارضه منجر به بروز ضایعه‌ یا تگ پوستی در بیرون مقعد شود. اما برای تشخیص آن باید به پزشک مراجعه شود.
8. درد مقعد: یکی از شایع ترین نشانه های این بیماری، احساس درد مقعد هنگام دفع مدفوع و بعد از آن است. در برخی افراد این درد ممکن است تا چند ساعت بعد از دفع ادامه یابد.
9. مشاهده خون روی دستمال توالت: از دیگر علائم این بیماری مشاهده خون روی دستمال است که معمولاً بعد از اجابت مزاج و تحریک این ناحیه اتفاق می‌افتد. در صورتی که این بیماری دیر تشخیص داده شود، مزمن شده و باعث ایجاد مشکلات جدی تری از قبیل تب، افزایش درد مقعد، تورم و سرخی مقعد و عفونت خواهد شد.

علت:

• این عارضه می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• اسهال
• یبوست
• کم تحرکی
• رابطه مقعدی
• خاراندن مداوم
• بارداری و زایمان
• تنگی دریچه مقعد
• بیماری های مقاربتی
• کرون یا سرطان روده
• بیش از حد تمیز کردن مقعد با دستمال زبر
• علت آن رسوب سودای خشک در اندام انتهایی روده است، که به صورت یک دکمه برجسته می شود.
• عوامل ایجاد شقاق یا فیشر مقعدی یا بصورت مستقیم باعث ایجاد این عارضه می‌شوند و یا عامل زمینه ساز این بیماری هستند. هرچند نمی‌توان نقش تغذیه و سبک زندگی را در ایجاد این بیماری نادیده گرفت.
• اصلی‌ترین عامل این بیماری مقعدی معمولاً زخم مجرای داخلی مقعد بخاطر اجابت سخت و خشک است, هرچند مدفوع نرم یا اسهالی هم می تواند باعث آن شود. زخم در این ناحیه با درد شدید همراه است و منجر به اسپاسم اسفنکتر و در نتیجه افزایش فشار روی عضله های اسفنکتر مقعد می شود که این خود باعث افت جریان خون به محل زخم و متعاقباً طولانی شدن دوره التیام زخم می شود.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. یبوست
2. سرطان خون
3. بیماری کرون
4. بارداری های متعدد
5. بیماری های نقص ایمنی

پیشگیری:

• جلوی بروز یبوست را با انجام این اقدامات بگیرید: به اندازه نیاز آب بنوشید، غذای پر فیبر مصرف نمایید، در صورت لزوم از داروهای شل کننده مدفوع یا مسهل ها استفاده نمایید. به هنگام اجابت مزاج، فشار بیش از اندازه وارد نیاورید.

عواقب مورد انتظار:

• اغلب بزرگسالان در عرض 6 الی 4 هفته با درمان خوب می شوند، به نحوی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود. اغلب شیرخواران و کودکان کم سن، بعد از شل کردن مدفوع بهبود می یابند.

عوارض احتمالی:

• تشکیل جوشگاه در محل زخم به نحوی که دفع مدفوع را با مشکل روبرو کند.

تشخیص:

1. آنوسکوپی:مشاهده راست روده و مقعد با استفاده از یک لوله کوتاه و باریک برای معاینه واضح این ناحیه.
2. سیگموئیدوسکوپی:بررسی قسمت انتهایی روده بزرگ برای معاینه سایر بیماری‌های مقعدی با استفاده از یک لوله باریک و کاملاً انعطاف پذیر.
3. کولونوسکوپی: در این روش از یک لوله باریک که سر آن یک دوربین است برای معاینه دیجیتال روده بزرگ و بررسی سایر بیماری های روده استفاده می شود.
4. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: دکتر شقاق در مرحله اول بطور کامل سوابق و علائم شما را بررسی می‌کند و سپس برای اطمینان معاینه بالینی انجام می‌دهد. معمولاً بیمار به دلیل درد زیاد اجازه معاینه انگشتی را به پزشک نمی‌دهد. اگر پزشک با معاینه بالینی قادر به تشخیص قطعی این عارضه نباشد، از روش های زیر برای معاینه دیجیتال مقعد کمک می‌گیرد.

درمان طب نوین:

• نشستن در لگن آب گرم و تجویز ملین­ ها نیز به روند بهبودی این بیماری کمک زیادی می­ کند.
• روش­ های مختلفی برای درمان بیماری شقاق وجود دارد. تمرکز درمان شقاق، بر شکستن چرخه درد، ایسکمی و اسپاسم بوده که عامل ایجاد این بیماری می ­باشد. خط اول درمان این بیماری، کم کردن تروما یا آسیب به کانال بوده که شامل تجویز مواد غذایی دارای فیبر از جمله میوه و سبزیجات و استفاده زیاد از مایعات است.
• برای کاهش درد معمولاً ژل لیدوکائین 2 درصد به صورت موضعی، تجویز می ­شود. همچنین پماد نیتروگلیسیرین به صورت موضعی، موجب افزایش گردش خون در قسمت آسیب دیده می­ گردد. اما این پماد غالباً باعث ایجاد سردرد در بیماران می­ شود.
• به گفته پزشکان، درمان طبی در شقاق حاد موثر بوده ولی در اکثر موارد برای درمان شقاق مزمن این روش­ها موثر نیستند و نیاز بهعمل جراحی شقاق دارند.

درمان طب سنتی:

• ضماد پودر بومادران به صورت شیاف.
• آرد جو را با مغز ساق گاو مخلوط کنید و ضماد گذارید.
• شربت سرکنگبین گرم؛ یک لیوان قبل از خواب میل کند.
• حجامت عام و خاص؛ با تشخیص و نظارت دکتر طب سنتی
• پس از اجابت مزاج، باید مقعد به آرامی با صابون شسته شود.
• برای درمان شقاق باید توت کال را بکوبید و با سرکه بر آن ضماد کنید.
• سفیدآب قلع و مردار سنگ را نرم بسایید و با زفت و مغز ساق گاو مخلوط کرده و صبح، ظهر و شب بمالید.
• به عنوان درمان گوگرد زرد ۵ گرم، سفید آب قلع، اسیدبوریک و اکسید دوزنگ از هر کدام ۱۰ گرم را با ۱۰ گرم موم سفید آب کرده و ۵۰ گرم روغن وازلین ترکیب کنید و هربار کمی از آن را بر موضع بماليد.
• هر روز گل بومادران، مریم گلی، برگ مورد، سعدکوفی، پوست انار، بلوط و مازو، همه را به نسبت مساوی بجوشانید و در آب صاف کرده آن بنشینید.
• مغز تخم کدوی خام و مغز تخم خربزه خام از هر کدام ۲۰ گرم و سعد کوفی ۱۰ گرم، همه را نرم بسایید، بعد با مغز ساق گاو حل کنید. و به صورت ضماد استعمال نمایید.
• اگر درمان های فوق موثر نبود، امکان دارد نیاز به جراحی باشد. در جراحی، یا زخم به طور کلی برداشته می شود، یا اینکه در عضلاتی که با انقباضات خود باعث عدم بهبود زخم می شوند تغییراتی داده می شود.
• ۳ مثقال موم زرد را با ۱۰ مثقال مقل ازرق در یک لیوان آب تره تازه مخلوط کنید، بعد ۱۵۰ گرم روغن کوهان شتر را با آن ها مخلوط کرده و بجوشانید تا آب آن تمام شود و روغن بماند و بر محل درد ضماد کنید.
• مقل ازرق را در روغن تخم شب بو، روغن سوسن، روغن کرچک با گرم کردن حل کنید و بمالید و اگر ورم و درد زیاد باشد، ابتدا مغز ناخنک و بابونه شیرازی را بجوشانید و در آب صاف کرده آن بنشینید و پس از آن روغن فوق را بمالید.
• زرآوند، جاوشیر، مرصاف، اوشق، کندر، مقل ازرق، انزروت، سقز، زفت و مردارسنگ، همه را به نسبت مساوی نرم بسایید، بعد بجوشانید، سپس با مقداری موم و روغن زیتون مخلوط کرده و گرم کنید و به صورت ضماد استفاده کنید.
• مقداری موم را در پیه مرغ آب کرده حل کنید. بعد سفیدآب قلع، نشاسته، کتیرا، مردارسنگ، گل خطمی و به دانه را نرم بسایید و با موم و پی و مقداری روغن گل محمدی مخلوط کرده و به صورت شیاف شب ها هنگام خواب استعمال کنید.
• مقداری مقل ازرق را در لعاب تخم كتان حل کنید، بعد پارافین مایع، روغن کنجد، پیه مرغ، روغن کوهان شتر و مغز ساق گاو را با آن مخلوط کرده، روی آتش ملایم بجوشانید تا آبش تمام شود و روغن بماند و آن روغن را روزی سه مرتبه بمالید.
• پوست هلیله زرد + گل محمدی + صبر زرد + هلیله سیاه + مصطکی + مقل ازرق همه را به یک نسبت ترکیب و پودر کنید و با آب تره مخلوط کنید و به صورت نخود درآورید و روزی دو مرتبه به اندازه یک نخود بعد از صبحانه و شام میل کنید.
• بلوط، مقل ازرق، کهربا، کندر، شادنج سنگی و ابهل از هر کدام ۱۰ گرم و ریشه انجبار، ریشه اریسا و تخم مورد از هر کدام ۲۰ گرم، همه را نرم بسایید، بعد با مقداری موم و روغن کنجد مخلوط کرده، سپس گرم کنید و به صورت ضماد استفاده کنید.
• زاج سبز، سرمه بادام یا هفت مغز، مردارسنگ، زردچوبه، گلنارفارسی و خون سیاوشان از هر کدام ۱۰ گرم، همه را نرم بسایید، بعد ۳۰ گرم موم عسل را در ۲۰۰ گرم روغن زیتون گرم کنید تا حل شود، سپس داروها را خوب با آن روغن مخلوط ساخته و بجوشانید و روزی سه مرتبه ضماد کنید.
• برای برطرف کردن اسپاسم عضلانی و درد در اطراف مقعد، باید حوله گرم روی محل گذاشته شود. نشستن در لگن حاوی آب گرم نیز درد را تخفیف می دهد. ارتفاع آب در لگن باید حدود 20 سانتیمتر باشد، روزانه 3 الی 2 بار و هر بار برای 20 الی 10 دقیقه از این روش استفاده می شود.
• در صورتی که دچار ترک خوردگی یا شقاق مقعد شده اید باید نظافت را به طور کامل رعایت فرمایید، لباس زیر را هر روز عوض کنید، هربار خود را با محلول پرمنگنات یا بتادین رقیق یا سابلون رقیق یا موادهای ضد عفونی دیگر شستشو دهید، به طور مرتب از داروهای لینت دهنده مزاج استفاده کنید و نیز از پمادها یا داروهای خشک کننده زخم استفاده نمایید.

درمان شقاق مقعد از گرمی و حرارت:

• در این مورد باید از خوراکی هایی که حرارت را کم می کنند و برای شقاق نیز مفید می باشند بیشتر استفاده کنید، مانند: آب لیموشیرین، مغز خیار، آب کدو با شکر، لعاب به دانه با شیرخشت و شکر، لعاب اسپرزه با شکر.
• برای درمان آن نیز موم کافوری و سفیدآب قلع از هر کدام ۲۰ گرم، روغن گل سرخ یا روغن بادام شیرین ۶ مثقال تهیه کنید و موم کافوری و روغن را روی آتش گذاشته بعد سفیدآب قلع را بسایید و برآن بپاشید و هم بزنید. پس از آماده شدن به صورت مالیدنی از آن استفاده کنید و اگر خون ریزی زیاد است از بازو یا از زیر زانو خون کم کنید و به تهیگاه، یا به کفل ها و یا به زانوها بادکش بیندازید.

درمان زخم مقعد همراه با خون و عفونت:

• اگر زخم مقعد با عفونت و خون همراه باشد، باید زاج سبز و زاج سفید را به نسبت مساوی نرم بسایید و بر آن بپاشید تا هم از خون ریزی و هم از عفونت جلوگیری کند و هم اینکه زخم را التیام بخشد.

داروها:

• دیلتیژل
• لیدوکائین
• استامینوفن
• نیتروگلیسیرین
• پماد زینک اکساید

فعالیت:

• هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد، فعالیت بدنی خود احتمال یبوست را کاهش می دهد.

رژیم غذایی:

• ترجیحاً باید غذای پر فیبر و مایعات به مقدار فراوان در رژیم غذایی گنجانده شود تا از یبوست جلوگیری شود.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و سیب زمینی، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک گل کلم، خوراک تند بامیه، خوراک کشمشی، خوراک مخلوط، آش خرفه ۱، آش عدس ۱، آش شولی ۱، دم پخت گوجه ۲، عدس پلو ساده، عدس پلو با قارچ، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش هویج و به، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ گل کلم، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، دلمه کدو خورشتی.
• خوردنی های مضر: سس مخصوص ۲.