سوء جذب: عبارت است ضعف مواد مغذی، ویتامین ها و مواد معدنی از روده به داخل جریان خون، این عارضه با درگیری روده، کبد و پانکراس در ارتباط است. به عبارت دیگر سوءجذب مواد غذایی به شرایطی اطلاق می شود که دستگاه گوارش برای جذب نمودن یک یا چند ماده غذایی مهم شامل کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها، یک یا تعدادی از ویتامین‌های مهم به خصوص A و B12 و املاح (از قبیل آهن و کلسیم) دچار عدم توانایی می باشد. بیماری سوءجذب ممکن است از هر قسمت دستگاه گوارش نشات بگیرد، اما مشکل عدم جذب موارد غذایی در روده به دلیل بیماری‌های روده کوچک شایع‌تر می باشد.
علائم:
- ضعف
- اسهال
- کاهش وزن
- کم خونی خفیف (گاهی)
- دفع مکرر مدفوع فراوان و بدبو
- نفخ و احساس ناراحتی مبهم در شکم
علت:
- کمبود آنزیم های روده ای
- تغییر باکتری هایی که در حالت عادی در روده زندگی می کنند
- سندرم سوء جذب ناقص غذا بعد از انجام عمل جراحی معده یا روده
- کوتاه کردن روده با جراحی که در این حالت سطح جذب برای غذاها کاهش می یابد.
- بیماری های جدار روده از قبیل کرم ها یا انگل ها، اسپروی گرمسیری و بیماری سلیاک
- هضم ناکافی غذاها در اثر بیماری های پانکراس (نظیر فیبروز سیستیک)، کیسه صفرا یا کبد.
- اختلالات ایجاد کننده سوءجذب نسبت به مواد غذایی خاص (شامل نقص دی ساکارید که موجب عدم تحمل لاکتوز می‌شود)
عوامل افزایش دهنده خطر:
- جراحی روده
- مصرف الکل
- مسافرت کشورهای خارجی
- بیماری عدم تحمل لاکتوز
- سابقه خانوادگی سوء جذب یا فیبروز سیستیک
- مصرف داروهایی نظیر روغن معدنی و سایر مسهل ها
پیشگیری:
- خودداری از مصرف بلند مدت روغن معدنی و سایر، مسهل ها، خودداری از مصرف الکل.
عواقب مورد انتظار:
- میزان توانایی در کنترل علائم بسته به علت سوء جذب دارد، ولی خیلی چیزها بین همه اختلالات سوء جذب مشترک است. شروع بیماری معمولاً آهسته بوده و تشخیص آن دشوار است. این اختلالات ممکن است ماه ها یا سال ها قبل از تشخیص داده شدن وجود داشته باشند. درمان این اختلالات بلند مدت و مشکل بوده و ممکن است نیازمند تغییر مکرر برنامه درمانی باشد. پایبند ماندن و خوش بینی بیماری نسبت به ادامه درمان عامل مهمی در معالجه این اختلالات محسوب می گردد.
عوارض احتمالی:
- کم خونی
- بیماری طولانی مدت
- تأخیر رشد در کودکان
- اضافه شدن بیماری های دیگر ناشی از کمبود مواد غذایی، ویتامین ها و مواد معدنی
تشخیص:
- پزشک به منظور تشخیص بیماری سوءجذب آزمایشاتی را تجویز می نماید از جمله:
- آزمایش‌های تحمل لاکتوز
- آزمایش‌های جذب گزیلوز
- آزمایش شیلینگ (به منظور بررسی میزان ویتامین B12 )
- به علاوه آزمایش مدفوع از نظر وجود و مقدار چربی انجام می‌شود. تست هیدروژن تنفسی نیز ممکن است جهت بررسی جذب کربوهیدرات انجام شود.آندوسکوپی و نمونه برداری از مخاط روده کوچک ممکن است برای بررسی فعالیت آنزیمی یا تعیین عامل میکروبی انجام شود. اولتراسوند، اسکن و استفاده از اشعه ایکس نیز برای تشخیص تومورهای روده و یا پانکراس کاربرد دارند. تست تعداد گلبول های قرمز به منظور تشخیص کم خونی و بررسی عملکرد پانکراس نیز برای تشخیص اختلالات خاص مفید می باشد.
درمان طب نوین:
- روش درمان بیماری سوء جذب به علت و عوامل به وجود آورنده آن بستگی دارد، که از طریق راه های تشخیصی ذکر شده تعیین می شود. درمان عوامل به وجود آورنده بیماری و رژیم غذایی پرکالری همراه با مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی اغلب توصیه می‌شود. در موارد کمبود لاکتاز که حدود یک چهارم بزرگسالان به آن مبتلا می‌شوند، پرهیز از شیر و محصولات آن باعث رفع اسهال و پرگازی شکم می شود. در بیماری سوءجذب غذایی مزمن مناطق استوائی (Tropical sprue)، و بیماری ویپل مصرف آنتی‌بیوتیک از سوی پزشک تجویز می شود (این دو نوع بیماری با استفاده از نمونه برداری تشخیص داده می شود). در مشکلات سوءجذب مواد غذایی مربوط به مشکلات لوزالمعده با تجویز آنزیم های لوزالمعده، مشکل جذب ناقص غذایی فرد برطرف می شود. بیماران سالمند ممکن است علائم سوءجذب غذایی را به صورت خستگی و گیجی داشته باشند. درمان با دارو در این رده سنی ممکن است عوارض نامطلوبی را که در ادامه به آن اشاره می شود، به دنبال داشته باشد. کورتیکواستروئیدها می‌تواند موجب افزایش فشار خون، کاهش سطح پتاسیم و تغییرات رفتاری در فرد شود.
- تجویز کردن آنتی بیوتیک ممکن است باعث کاهش سطح ویتامین K شود و باعث طولانی شدن زمان انعقاد خون می شود. احتباس ادرار، تغییر وضعیت فکری، یا گلوکوم (آب سیاه چشم) ممکن است عارضه درمان با داروهای آنتی کولینرژیک در بیماران سالمند باشد.
- تجویز ویتامین ب 12 و آهن تزریقی ممکن است لازم باشد چرا که جذب این دو در همه انواع سوء جذب مختل می گردد.
درمان طب سنتی:
- ماء الجبن بخورید.
- هر لقمه غذا را 32 بار بجوید.
- در غذا از جوانه ها استفاده کنید.
- از اضطراب و استرس دروی کنید.
- روزی یک لیوان شیر بادام میل کنید.
- صبح ناشتا 21 عدد مویز بدون هسته بخورید.
- به همراه غذا از آویشن و نمک دریا یک پر استفاده کنید.
- سبوس گندم و سبوس برنج در برنامه غذایی خود قرار دهید.
- از در هم خوری و پر خوری و با شکم پر خوابیدن پرهیز کنید.
- روزی 3 تا 4 لیوان شربت آبلیمو و عسل و مقداری زعفران میل کنید.
- هر روز چهار مغز به صورت دانه دانه بجوید و بخورید (گردو، پسته، بادام، فندق)
داروها:
- آنزیم هایی جهت جبران کمبود آنزیم های روده، داروهای ضد اسپاسم (گرفتگی) روده برای تخفیف احساس ناراحتی شکمی.
فعالیت:
- محدودیت وجود ندارد. به محض بهبود علائم، فعالیت های طبیعی خود را از سر بگیرید.
رژیم غذایی:
- خودداری از مصرف الکل، بسته به علت بیماری ممکن است رژیم خاصی (مثلاً رژیم بدون شیر، بدون گلوتن و …) لازم باشد، اطلاعات ویژه ای در این باره به بیماران ارائه خواهد شد.