سندرم شوگرن: عبارت است از دومین اختلال خود ایمنی روماتیسمی شایع پس از آرتریت روماتوئید. این اختلال عمدتاً در خانم ها (حدوداً 90% موارد) با میانگین سنی 50 سال رخ می دهد. این اختلال ممکن است به طور اولیه (مستقل) بروز کند یا همراه سایر اختلالات بافت همبند (آرتریت روماتوئید، اسکلرودرمی، لوپوس اریتماتوی منتشر، پلی میوزیت) باشد. سندرم شوگرن ممکن است تنها غدد برون ریز (مترشحه مخاط) را درگیر سازد یا سایر اعضاء نظیر ریه و کلیه را نیز مبتلا سازد.

علائم:

1. التهاب مفاصل
2. بزرگی غدد پاروتید
3. خشکی مهبل که می تواند باعث مقاربت دردناک گردد.
4. سایر علائم از قبیل ریزش مو، خارش منتشر، خستگی، تب خفیف و درد عضلانی
5. قرمزی چشم (خشکی چشم همراه با سوزش و التهاب است که قرمزی چشم بعد از آن ایجاد می شود).
6. خشکی دهان که می تواند باعث دشواری بلع و تکلم، اختلال حس چشایی یا بویای، تشنگی، زخم و حفره های دندانی گردد.
7. عدم تمرکز (زمانی که عضلات چشم به دلیل غلبه صفرا دچار خشکی شوند، شرایط سختی را برای تمرکز روی اشیاء دور و یا نزدیک خواهند داشت).
8. خشکی مجاری تنفسی فوقانی که می تواند باعث خونریزی بینی، خشونت صدا، سرفه مزمن بدون خلط، عفونت گوش و سایر عفونت های تفسی گردد.
9. خشکی چشم که می تواند باعث احساس جسم خارجی در چشم، احساس سنگریزه در چشم، سوزش و گزیدگی، حساسیت به نور، خارش، احساس وجود یک پرده نازک در جلوی چشم و ترشح چشم گردد.
10. اکثر مبتلایان به سندرم شوگرن دارای علائمی در ارتباط با کاهش عملکرد غدد اشکی و بزاقی هستند، سندرم اولیه در اکثر مبتلایان سیری آهسته و خوش خیم دارد، تظاهرات اولیه به صورت خشکی مخاطی یا غیر اختصاصی است و معمولاً 8 الی 10 سال بعد، علائم اولیه شکل کامل بیماری ایجاد می شود. علامت اصلی در دهان مبتلایان به سندرم شوگرن خشکی دهان است. این حالت به صورت گوناگون، از قبیل اشکال در بلع غذای خشک، ناتوانی در تکلم مداوم، احساس سوزش، افزایش فساد دندان ها و اشکال در گذاشتن دندان های مصنوعی تظاهر می کند، در معاینه فیزیکی، مخاط دهان خشک، سرخ و چسبیده است، آتروفی پرزهای فیلی فوم در قسمت خلفی زبان مشهود است و بزاق غدد اصلی قابل ملاحظه نیست و یا کدر است. بزرگی پاروتید با سایر غدد بزاقی اصلی در دو سوم مبتلایان به سندرم شوگرن اولیه عارض می شود. درگیری چشمی تظاهر اصلی سندرم شوگرن است. بیماران معمولاً از چشمانی خشک همراه با احساس وجود ماسه در زیر پلک ها شکایت دارند. سایر علائم عبارند از. سوزش، تجمع نوارهای ضخیم در گوشه داخلی چشم، کاهش اشک، قرمزی، خارش، خستگی چشم و افزایش حساسیت به نور، این علائم به علت تخریب اپی تلیوم قرنیه و ملتحمه سطح کره چشم است که به صورت کراتوکونژنکتیویت سیکا تعریف شده است.

علت:

• کمبود ویتامین A
• قرار گرفتن در معرض باد تند.
• کار طولانی مدت با رایانه (به دلیل پلک نزدن کافی).
• نمک آب دریا خشک کننده است و چشم را قرمز می کند.
• عموماً بیماری های خود ایمنی علت شناخته شده ای از نظر علم طب روز درمان ندارند و کلمه اتوایمیون را به این نوع بیماری ها اطلاق می کنند.
• سوء مزاج خشک سر بوده یا بصورت عضوی بدلیل کار طولانی چشمی بویژه با تلفن همراه یا نمایشگر رایانه، دیر خوابیدن در شب یا کم خوابی ایجاد شود.
• استخرها نیز حاوی مواد شیمیایی سوزش آوری مانند کلر هستند که می توانند باعث از بین رفتن باکتری های خوب چشم شوند و علائمی مانند سوزش و قرمزی در چشم ایجاد کنند.
• داروهای شیمیایی: آنتی هیستامین ها، قرص های خواب آور، داروهای ضد اضطراب و حتی داروهای مسکن های ایبوپروفن از جمله داروهایی هستند که می توانند باعث خشکی و قرمزی چشم شوند.
• بیماری های خود ایمنی نتیجه استرس و فشارهای عصبی و تغذیه نامناسب است. سیستم ایمنی انسان سرد و تر است و استفاده مداوم فرد از غذاهای سرد و عصبی شدن باعث می شود که این سیستم دچار اختلال شود.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن سبب منقبض شدن رگ های خونی چشم و در نتیجه، خشکی سطح آن می شود، خشکی چشم از عوارض کوتاه مدت سیگار کشیدن است، اما در طولانی مدت می تواند باعث افزایش خطر تخریب، ماکولا و آب مروارید شود.
• غلبه صفرا باعث اختلال در عملکرد عدد میبومین شده که این عارضه موجب تبخیر بیش از حد اشک چشم می گردد؛ این مسئله جریان خون به بافت داخلی و اطراف چشم را کاهش می دهد و از این طریق عامل خشکی و قرمزی چشم می گردد. هنگامی که بدن، خشکی و کمبود جریان خون را حس می کند، برای جبران این تغییرات، سعی می کند رگ های خون را منبسط کند و در نتیجه قرمزی چشم بیشتر می شود.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. پلی میوزیت
2. اسکلرودرمی
3. آرتریت روماتوئید
4. لوپوس اریتماتوی منتشر
5. سابقه خانوادگی اختلالات خود ایمنی

پیشگیری:

• اقدام پیشگیری کننده خاصی برای آن شناخته نشده است.

عواقب مورد انتظار:

• سندرم شوگرن یک اختلال مزمن است و پیش آگهی آن اغلب به اختلال همراه آن بستگی دارد. درمان به تسکین علائم و جلوگیری از بروز عوارض کمک می کند.

عوارض احتمالی:

1. عفونت ریوی
2. افزایش ناتوانی
3. لنفوم (به ندرت)
4. نارسایی کلیه (به ندرت)

تشخیص:

1. از آنجایی که افراد زیادی که به سندروم شوگرن مبتلا هستند، بیماری‌های خود ایمنی دیگری نیز دارند، و همچنین علائم سندروم شوگرن گاهی شبیه به سایر بیماری‌ها همچون فیبرومیالژی یا سندروم خستگی مزمن است؛ گاهی می‌تواند تشخیص آن برای پزشک سخت شود. برای تشخیص و به دست آوردن اطلاعات، پزشک معاینه انجام داده و ممکن است سوالاتی همچون موارد زیر از شما بپرسد: چشمان شما اغلب اوقات خارش یا سوزش دارد؟ پوسیدگی‌های زیادی در دندان خود دارید؟ دهان شما خشک می‌شود؟ لب‌های شما چطور؟ آیا مفاصل خشک یا دردناک دارید؟
2. پزشک ممکن است از شما بخواهد چند تست خونی انجام دهید؛ پس از سیاهرگ شما خون گرفته و برای آزمایش آزمایشگاه می‌فرستند. آزمایش خون سطح انواع متفاوت سلول‌های خونی شما را بررسی کرده و نشان می‌دهد آیا پروتئین‌های ضد پاتوژن (آنتی بادی) که در افراد مبتلا به سندرم شوگرن وجود دارد را در خون خود دارید یا خیر. همچنین آزمایش‌ها می‌توانند وجود التهاب در بدن شما و میزان پروتئین‌های خاصی به نام ایمونوگلوبولین‌ها را که بخشی از سیستم ضد عفونت در بدن هستند را اندازه بگیرند. سطح بالای این موارد ممکن است نشانه ابتلا به بیماری باشد. تست خون همچنین می‌تواند به پزشک نشان دهد که آیا کبد شما به درستی کار می‌کند یا خیر. همچنین پزشک ممکن است چند تست مربوط به چشم‌ها و دهان شما همچون آزمایش اشک شیر مر، بیوپسی غدد بزاقی، آزمایش جریان بزاق و … را انجام دهد. در برخی از موارد ممکن است پیشنهاد عکسبرداری همچون سیالوگرام و اسکنتیگرافی بزاق بدهند.

درمان طب نوین:

• برای درمان قطعی شوگرن و کنترل علائم، لازم است همیشه دارو مصرف کنید. می‌توانید برخی از داروها را بدون نیاز به نسخه در داروخانه دریافت کنید و چنانچه آن‌ها برای شما مفید نبودند، ممکن است پزشک داروهای قوی‌تری را برای شما نسخه کند؛ برای مثال قطره‌هایی به نام اشک مصنوعی از چشمان شما در برابر خشک شدن محافظت می‌کنند. شما نیاز دارید که به‌صورت مرتب از آن در طول روز استفاده کنید. همچنین ژل‌هایی وجود دارند که در شب آن‌ها را بر روی چشمان خود قرار می‌دهید. فایده این ژل‌ها این است که به سطح چشم شما می‌چسبند و نیازی ندارید که همچون قطره‌ها، آن‌ها را به‌صورت مرتب استفاده کنید. همچنین انواع داروهای قوی‌تر و حتی عمل جراحی برای پیشگیری از خشک شدن چشم‌ها وجود دارد.
• برای پیشگیری از خشک شدن دهان نیز پزشک داروهایی برای افزایش بزاق، تجویز می‌نماید. همچنین برای علائم کمتر شایع سندرم شوگرن نیز داروهایی وجود دارد؛ برای مثال چنانچه در دهان خود عفونت قارچی دارید، پزشک شما ممکن است دارویی ضد قارچ تجویز کند. چنانچه سوزش معده دارید پزشک ممکن است داروهایی که سبب کاهش میزان اسید معده می‌شود، تجویز نماید. بنابراین درمان قطعی شوگرن بیشتر مربوط به کنترل علائم آن است.

درمان طب سنتی:

• از مالیدن چشم ها خودداری کنید.
• از یبوست مزاج شدیداً اجتناب شود.
• خوردن غذاهای سرشار از ویتامین A
• سرمه کافوری مجاری اشک را باز می کند.
• از دوش گرفتن یا حمام طولانی مدت خودداری کنید.
• برای مدت طولانی به تماشای برنامه تلویزیونی نپردازید.
• کلیه توصیه ها هنگام غلبه صفرا را مو به مو انجام دهید.
• اگر از رایانه استفاده می کنید، روی چشم فشار وارد نکنید.
• برای محافظت قرنیه ممکن است لنزهای تماسی تجویز شود.
• این بیماران رژیم 15 روزه را به مدت چند ماه دقیقاً رعایت نمایند.
• از نرمش و ورزش سبک و خواب و استراحت به موقع غفلت نشود.
• از عصبی شدن و حرص خوردن و حساس و زود رنج بودن پرهیز شود.
• روزانه 6 لیوان آب، نیم ساعت قبل و دو نیم ساعت بعد از غذا میل شود.
• رعایت دقیق بهداشت دهانی و مراجعه منظم به دندان پزشک مهم است.
• از مصرف مواد آلرژی زا که باعث قرمز شدن چشم می شوند، پرهیز کنید.
• در منزل از یک دستگاه مرطوب کننده با بخار سرد استفاده کنید. دستگاه را هر روز تمیز کنید.
• 5 قطره عرق رازیانه را با عسل مخلوط می کنید که به حالت قطره در بیاد و چشم را با این محلول شستشو میدهیم.
• کمپرس گرم یا استفاده از بالشتک گرم کننده ممکن است به تخفیف درد مفصلی یا ناراحتی در ناحیه غده متورم کمک کند.
• سیب زمینی: سیب زمینی رنده شده را در یخچال قرار دهید تا خنک شود، سپس روی چشم بگذارید تا به دمای اتاق برسد.
• از میوه جات و سبزیجات تازه، به خصوص جوانه های تازه و شاداب به صورت روزانه استفاده شود تا هر چه سریع تر سیستم ایمنی به حالت تعادل برگردد.
• مرو تلخ را آتش بزنید و یک قیف روی آن قرار دهید سپس دود آن را به چشم بدهید تا شک چشم جاری شود در هفته یک تا سه بار میتوانید این کار را انجام دهید.
• استراحت کنید: چشم ها برای بازسازی لایه های اشک، نیاز دارند که برای مدت زمان طولانی بسته باشند بنابراین هنگام خشکی چشم، با چشمان بسته استراحت کنید.
• برای محافظت چشم ها از غبار، باد و آفتاب شدید از عینک آفتابی استفاده کنید. استفاده از عینک های مخصوص حفظ کننده رطوبت چشم ممکن است سودمند باشد.
• برای درمان علاوه بر رفع علت می‌توان از چکاندن یکی دو قطره از لعاب اسفرزه در چشم استفاده کرد. دور شدن از امواج مضر، پرهیز از مصرف خشک‌کننده‌های قوی مثل فلفل، زنجبیل و …
• دم کردهی بنفشه یا نیلوفر: نصف قاشق چای خوری از گیاه را با نصف استکان آب جوش دم کنید، سرد که شد صاف نموده و چشم ها را با آن به صورت چکاندن قطره، شستشو دهید (گیاه خاک نداشته باشد).
• کسانی که خشکی چشم دارند و از اشک مصنوعی استفاده می کنند، اگر به طور مرتب، عدس (به شکل عدسی یا داخل غذا) بخورند، خشکی چشم و کمی اشکشان درمان می شود عدس علاوه بر زیاد کردن اشک چشم، قساوت قلب را برطرف می کند.
• سندرم شوگرن اساساً به صورت یک بیماری غیر قابل علاج باقی مانده است، زیرا هیچ روش درمانی تا به حال نتوانسته سیر بیماری را تغییر دهد. بنابراین درمان سندرم شوگرن در جهت تسکین علامتی و محدود ساختن اثرات مخرب خشکی دهان و کراتوکونژنکتیویت سیکا به وسیله جایگزینی ترشحات از دست رفته است. از اشک های مصنوعی برای این بیماران استفاده می کنند. استفاده از داروی متیل سلولز 5 درصد در موارد تشدید بیماری ممکن است استعمال این داروها هر 30 دقیقه توسط بیماران لازم باشد. بعضی از داروها موجب کاهش بیشتری در عملکرد غدد اشکی و بزاقی می شوند از قبیل دیورتیک ها، داروهای ضد فشارخون و ضد افسردگی که باید از آن ها اجتناب شود.
• 3 کیلو شیر پر چرب طبیعی + یک کیلو کره طبیعی + 250 گرم سر شیر + 250 خامه طبیعی + یک کیلو روغن بادام شیرین با هم مخلوط کنید و با حرارت خیلی کم حرارت بدهید و باید توجه داشته باشید که در ظرفی این عمل را انجام دهید که حجم بیشتری از مایع داشته باشه و سرریز نشود و وقتی شیر بخار شد و فقط روغن ماند آن وقت به مدت یک دقیقه با شعله زیاد مدام هم بزنید و سپس درش را پارچه ای قرار دهید و در هوای آزاد قرار دهید و به صورت سرمه در چشم بکشید و شبی یک قاشق چایخوری از این ترکیب میل کنید.
• شیر: پنبه ای را به شیر جوشیده خنک آغشته کرده، کمی آب آن را گرفته و روی چشم به حالت بسته قرار دهید؛ این کمپرس، خشکی و قرمزی چشم را برطرف می کند. این کار را می توان با مخلوط (آب آلوئه ورا + شیر) هم به مدت ۲۰ دقیقه انجام داد.
• دمنوش ترکیب (آمله + قره قات): یک قاشق مرباخوری از ترکیب را با یک لیوان آب جوش دم کرده بعد یا کمی شکر یا عسل میل نمایید؛ این معجون را می توان تا زمان بهبودی، روزانه 3 الی۲ لیوان مصرف نمود.

داروها:

1. پلی وینیل الکل
2. اشک های مصنوعی برای خشکی چشم
3. ژل به عنوان نرم کننده برای خشکی مهبل
4. سواب یا اسپری متیل سلولز برای خشکی دهان
5. نیستاتین ممکن است برای عفونت های دهانی تجویز شود.
6. قطره های نرمال سالین یا اسپری برای خشکی مجاری تنفسی
7. پرهیز از مصرف داروهای ضد احتقان و آنتی هیستامین ها، این داروها باعث خشکی بیشتر دهان می گردند.
8. کورتیکواستروئیدها یا داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی ممکن است در بیماران دارای علائم شدید تجویز شوند.

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد ولی ممکن است فعالیت بیمار تحت تأثیر علائم بیماری محدود گردد.

رژیم غذایی:

1. برای تخفیف خشکی دهان از آدامس های یا آب نبات های فاقد شکر استفاده کنید.
2. از مصرف غذاهای حاوی شکر که در پوسیدگی دندان نقش دارند تا حد امکان پرهیز کنید.
3. اگر خشکی و زخم شدگی دهان مانع از خوردن غذاهای عادی شود، برای جلوگیری از سوء تغذیه از مکمل های مایع پر کالری و پر پروتئین استفاده کنید.
4. خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ با سس، خوراک گل کلم، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک کشمشی، خوراک مخلوط، حلیم دال عدس، عدس پلو ساده، نخود فرنگی پلو ۱، خورش شهد فسنجان، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، سوپ کدو حلوایی، سوپ دال عدس، سوپ شهد نما، کتلت هویج و سیب زمینی.

نکته:

• راه های پیشگیری از بیماری های چشمی: اگر مایلید همیشه سلامت چشم خود را حفظ کنید به نکات زیر با دقت توجه فرمایید. ۱. به هرچه که بسیار سفید یا شفاف است نگاه نکنید. ۲. به نورهای شدید مانند نور خورشید یا نور پراژکتور و لامپ های گازی و نورهای متصاعد شده از جوشکاری ها نگاه نکنید. ۳. به برف هایی که روی آن را نور آفتاب فراگرفته است نگاه نکنید. ۴. از نگاه کردن به خطوط ریز نقشه های خیلی دقیق یا خط های بسیار ریز که احتیاج به نوردهی بیشتری دارد خودداری کنید. ۵. تلویزیون را از فاصله خیلی کم تماشا نکنید. ۶. عینک دیگران را به چشم نزنید. ۷. با دست آلوده یا دستمال و اشیاء آلوده چشم را پاک نکنید. 8. از گرد و غبار پرهیز کنید. ۹. زیاد از حد گریه نکنید. ۱۰. مقابل آتش خیلی شدید و گرم ننشینید. ۱۱. هنگام موتورسواری یا سوار شدن بر اتومبیل های بدون سقف و … مواظب باشید که سوز و باد قوی، میکروب ها و گرد و غبار با چشم برخورد نکند. ۱۲. به هیچ جسمی به مدت زیاد و به طور قائم نظر نیفکنید. ۱۳. از ورود دود به چشم دوری گزینید. ۱۴. از هوای بسیار گرم یا بسیار سرد دوری کنید. 15. از دیدن اشیاء خیلی روشن و درخشان که به چشم آزار می رساند مانند آینه ای که مقابل آفتاب گرفته شده و نور آفتاب را به چشم منتقل می کند پرهیز کنید. ۱۶. از زیاد بر پشت خوابیدن پرهیز شود. ۱۷. مواظب باشید که از خوابیدن با شکم پر یعنی فورا پس از صرف غذا و همچنین پس از خوردن غذاهای غلیظ و دیر هضم و پس از مصرف خوراکی هایی که طبیعت آن خیلی گرم است مانند سیر و پیاز و … پرهیز کنید. چون موجب زیان رساندن به چشم می گردد. ۱۸. بیش از اندازه نمک یا غذاهای شور مصرف نکنید. ۱۹. از پرخوری در شب یا هنگام بیدار شدن در نیمه شب پرهیز کنید. ۲۰. از بی خوابی های زیاد و بیدار ماندن بیش از حد بپرهیزید. ۲۱. اگر شکم هر روز کار نمی کند یا یبوست و خشکی مزاج دارید آن را برطرف سازید. ۲۲. به اشیایی که به سرعت می چرخند یا به سرعت از جلوی چشم عبور می کنند نگاه نکنید.
• اعمالی که برای سلامت چشم مفید است: ۱. هرچند روز یک بار صورت را در آب صاف و پاک فرو برید و چشم را در آن باز نگه دارید. ۲. گاهی سرمه و توتیا را با آب بادیان و آب مرزنجوش مخلوط کنید و در چشم بکشید. ۳. به علت اینکه چشم از اعضای مرطوب است و اکثراً رطوبت و سردی باعث ضعف آن مى شود، لذا بایستی گاهی از سرمه خشک و جلا دهنده چشم استفاده کرد تا چشم سالم بماند. ۴. در هر ماه دو تا سه مرتبه چشم را با آب خضض بشویید. ۵. رعایت حفظ محیط چشم، یعنی مزاج چشم را به حالت طبیعی نگهداشتن. برای این کار اگر مزاج چشم خشک باشد گاهی روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه یا روغن بنفشه بادام یا روغن کدو در بینی بچکانید. همچنین می توانید در چشم سرمه مناسبی نیز به کار برید.