سندرم روده تحریک پذیر (IBS): عبارت است از سندروم روده تحریک پذیر (IBS) اختلال رایج در روده (روده‌ی بزرگ) است. این اختلال می‌تواند موجب گرفتگی‌ها، دردهای شکمی، نفخ، اسهال و یبوست شود. سندروم روده تحریک پذیر یک بیماری مزمن است که نیازمند مراقبت بلند مدت است. علائم و نشانه‌های سندروم روده تحریک پذیر باعث ناراحتی فرد می‌شود. ولی برخلاف کولیت زخمی و بیماری کرون که انواعی از بیماری‌های التهابی روده هستند، باعث تغییر در بافت روده یا افزایش احتمال سرطان روده‌ی بزرگ نمی‌شود. بیشتر مبتلایان به سندروم روده تحریک پذیر می‌توانند با کنترل رژیم غذایی، تغییر سبک زندگی و کاهش استرس، این بیماری را کنترل کنند. علائم سخت سندروم روده تحریک پذیر تنها در عده‌ی کمی از مبتلایان مشاهده می‌شود. این افراد به مشاوره‌ی پزشکی و مصرف دارو نیاز خواهند داشت.
علائم:
- علائم و نشانه‌های این بیماری در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. علائم سندروم روده تحریک پذیر به علائم سایر بیماری‌ها شبیه است. یا این تفاسیر شایع‌ترین علائم آن عبارتند از:
- احساس نفخ
- گازهای روده‌ای
- وجود مخاط در مدفوع
- دردها و گرفتگی‌های شکمی
- اسهال و یبوست؛ گاهی اوقات اسهال و یبوست به تناوب اتفاق می‌افتد.
- با اینکه علائم سندروم روده تحریک پذیر در زمان‌هایی بدتر می‌شوند، بهبود می‌یابند یا کلاً ناپدید می‌شوند، این بیماری در بیشتر افراد یک بیماری مزمن محسوب می‌شود. این علائم اغلب بعد از غذا بدتر می‌شوند، همچنین ممکن است تا چندین روز شدید باشند و بعد از آن بهبود یابند یا به طور کامل رفع شوند. به علاوه، نشانه های سندروم تحریک پذیر در افراد مختلف فرق دارد. آنها اغلب با برخی علائم گوارشی دیگر شباهت دارند و می‌توانند قسمت‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهند. نشانه‌های دیگری نیز وجود دارند که نسبت به علائم قبلی در افراد کمتری دیده می‌شوند، این‌ها عبارتند از:
- سردرد
- کمردرد
- تکرر ادرار
- حالت تهوع
- خستگی مداوم
- عدم هضم غذا
- مشکل در تمرکز
- درد در راست روده
- درد مفصل یا عضله
- قاعدگی‌های نامنظم
- هالیتوز یا بوی بد دهان
- رابطه جنسی دردناک یا دیس پارونی در زنان
- گاهی به علت وجود بی اشتهایی ممکن است وزن کم شود.
- اضطراب و افسردگی (اغلب به دلیل ناراحتی و خجالت از بیماری اتفاق می‌افتد)
علت:
- عوامل بروز سندروم روده تحریک پذیر در افراد مختلف متفاوت است. محرک‌هایی که افراد عادی را تحت تأثیر قراز نمی‌دهد، می‌تواند باعث بروز علائمی در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر شود. ولی همه‌ی افرادی که به این بیماری مبتلا هستند به یک محرک به‌طور یکسان واکنش نشان نمی‌دهند. مهمترین محرک‌ها عبارتند از:
- خواب بیش از حد
- غلبه شدید بلغم در روده
- عدم مصرف مایعات به اندازه نیاز
- کمبود فیبر در برنامه غذایی روزانه
- ریزش عفونت های سینوسی به ناحیه روده
- سایر بیماری‌ها:بعضی‌اوقات سایر بیماری‌ها مانند التهاب معده‌ای، روده‌ای یا افزایش بیش از حد باکتری‌های موجود در روده می‌تواند باعث تشدید علائم سندروم روده تحریک پذیر شود.
- استرس‌ها:علائم سندروم روده تحریک پذیر در بسیاری از مبتلایان با افزایش استرس‌ها مانند استرس امتحانات پایان‌ترم یا هفته‌ی اول شغل جدید بدتر می‌شود یا تداوم بیشتری پیدا می‌کند. استرس تنها موجب بدترشدن علائم می‌شود و علت بروز آنها نیستند.
- هورمون‌ها: باتوجه به اینکه احتمال بروز سندروم روده تحریک پذیر در خانم‌ها دو برابر آقایان است، محققان معتقدند تغییرات هورمونی می‌تواند در این بیماری مؤثر باشد. بیشتر زنان می‌گویند علائم سندرم روده تحریک پذیر در دوران قاعدگی یا نزدیک آن بدتر می‌شود.
- غذاها:هنوز نقش حساسیت‌های غذایی و عدم تحمل برخی غذاها در بروز سندروم روده‌ی تحریک پذیر به‌طور واضح مشخص نشده است. ولی علائم این بیماری در بسیاری از مبتلایان با خوردن بعضی غذاها تشدید می‌شود. گستره‌ی بزرگی از غذاها می‌توانند بر این بیماری تأثیر بگذارند. شکلات، ادویه‌ها، چربی‌ها، میوه‌ها، حبوبات، کلم، گل‌کلم، کلم‌بروکلی، شیر، نوشیدنی‌های گازدار و الکلی برخی از غذاهایی هستند که می‌توانند موجب تشدید علائم سندروم روده تحریک پذیر شوند.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- استرس
- مصرف الکل
- مصرف داروها
- مصرف دخانیات
- خستگی یا کار زیاد
- رژیم غذایی نامناسب
- نداشتن آمادگی جسمانی مناسب
- زنان: احتمال بروز سندروم روده تحریک پذیر در زنان دو برابر مردان است.
- افراد جوان: سندروم روده تحریک پذیر معمولاً در افراد زیر ۴۵ سال مشاهده می‌شود.
- افراد با سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر: بر اساس مطالعات انجام شده کسانی‌که اعضای خانواده‌شان به سندروم روده تحریک پذیر مبتلا بوده‌اند، بیش از دیگران در معرض ابتلاء به این بیماری قرار دارند. تأثیر سابقه‌ی خانوادگی در افزایش احتمال ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، عادات مشترک در خانواده یا هردوی این عوامل باشد.
- سابقه‌ی بیماری روانی:اضطراب، افسردگی، اختلالات شخصیتی یا سابقه‌ی سوء استفاده‌ی جنسی در زمان کودکی نیز احتمال ابتلاء به سندروم روده تحریک پذیر را افزایش می‌دهند. در زنان، سوء استفاده و خشونت خانگی نیز می‌تواند از عوامل خطرناک ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر باشد.
پیشگیری:
- استرس زندگی خود را کم کنید یا سعی کنید نوع پاسخ خود را به آن تغییر دهید. برای عادات غذایی خوب اهمیت قائل باشید.
عواقب مورد انتظار:
- این اختلال معمولاً در تمام طول زندگی عود می کند. البته علائم ممکن است تا مدت ها ناپدید شوند، این اختلال زندگی را در معرض خطر قرار نمی دهد و به سمت سرطان یا بیماری التهابی روده پیشرفت نمی کند.
عوارض احتمالی:
- یبوست و اسهال دو نشانه‌ی سندروم روده تحریک پذیر هستند که می‌توانند موجب تشدید بواسیر شوند. همچنین اگر مجبور شوید برای جلوگیری از علائم سندروم روده تحریک پذیر از خوردن بعضی غذاها خودداری کنید، ممکن است دچار سوء‌تغذیه شوید. اما شاید مهمترین پیامد سندروم روده تحریک پذیر تأثیری است که بر روی کیفیت کلی زندگی برجای می‌گذارد. تأثیرات سندروم روده تحریک پذیر ممکن است باعث شود تا فرد احساس کند در زندگی دچار کمبودهایی است. نتیجه‌ی این امر یأس و افسردگی است.
تشخیص:
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: تا همین اواخر، هیچ تصویربرداری یا آزمایش خاصی برای تشخیص روده تحریک پذیر وجود نداشت. اما متخصصان اکنون می‌توانند با انجام آزمایش خون به طور دقیق مشخص کنند که فرد به این بیماری مبتلا است یا خیر. بسیاری از افراد به مرور زمان انواع مختلف سندروم روده تحریک پذیر را تجربه می‌کنند. پزشک برای تشخیص ابتدا سوالاتی را از مراجعه‌کننده می‌پرسد، به عنوان مثال: آیا در عادات روده، مانند اسهال یا یبوست تغییری ایجاد شده است؟ آیا درد و ناراحتی در شکم وجود دارد؟ هر چند وقت یکبار فرد احساس نفخ می‌کند؟ سپس در صورت نیاز آزمایش‌هایی انجام می‌شوند که به تأیید یا رد بیماری کمک می‌کنند، از جمله:
- آزمایش خون
- آزمایش مدفوع
- تست حساسیت به لاکتوز
- غربالگری سرطان روده بزرگ
- سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی
- در این بین افرادی که سابقه خانوادگی بیماریِ التهابی روده، سرطان روده بزرگ یا بیماری سلیاک دارند و افرادی که سابقه سرطان تخمدان دارند نیز ممکن است به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشند. همچنین گاهی این علائم در افراد بالای ۶۰ سال می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را نشان دهند.
درمان طب نوین:
- نان بدون گلوتن استفاده کنید.
- از ویتامین های گروه B استفاده کنید.
- گذاشتن کمپرس گرم، شیشه آب گرم، یا صفحه گرم کننده روی شکم ممکن است به تخفیف ناراحتی کمک کند.
- طب سوزنی: بر اساس مطالعات انجام شده طب سوزنی در بهبود وضعیت بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر مؤثر است.
- هیپنوتیزم:هیپنوتیزم می‌تواند موجب کاهش دردهای شکمی و احساس نفخ شود. یک متخصص می‌تواند به شما بیاموزد که چگونه وارد حالت آرامش شوید و به شما در ایجاد آرامش عضلات شکمی کمک کند.
- توقف مصرف غذاهای نفخ‌آور:اگر از نفخ و وجود گاز بیش از حد اذیت می‌شوید، ممکن است پزشک‌تان شما را از مصرف غذاهایی مانند نوشیدنی‌های گازدار، سبزیجات (خصوصا کلم، گل‌کلم و کلم بروکلی) و میوه‌‌های خام منع کند.
- توقف مصرف گلوتن: بر اساس نتایج بدست آمده از تحقیقات، توقف مصرف گلوتن (گندم، جو و چاودار) در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر می‌تواند، موجب بهبود اسهال این افراد شود. البته این توصیه کمی بحث برانگیز است و شواهد در این زمینه واضح نیست.
- توقف مصرف برخی کربوهیدرات‌ها: برخی افراد به انواع خاصی از کربوهیدرات‌ها مانند فروکتوز، فروکتان، لاکتوز و … که FODMAP نامیده می‌شوند، حساسیت دارند. این کربوهیدرات‌ها در برخی غلات، سبزیجات، میوه‌ها و محصولات لبنی یافت می‌شوند. با اینکه مصرف این غذاها برای اغلب افراد ضرری ندارد، ولی کاهش آنها در رژیم غذایی می‌تواند موجب کاهش علائم سندروم روده تحریک پذیر شود.
- از جایی‌که علت دقیق سندروم روده تحریک پذیر مشخص نیست، بیشتر درمان‌ها بر روی کاهش علائم این بیماری و بازگشت فرد به زندگی عادی تمرکز دارند. در بیشتر موارد با کنترل استرس و تغییراتی در سبک زندگی و رژیم غذایی میتوانید علائم و نشانه‌های خفیف سندروم روده تحریک پذیر را کنترل کنید. تا جایی‌که میتوانید از خوردن غذاهایی که موجب تشدید علائم این بیماری می‌شوند، خودداری کنید. بیشتر ورزش کنید. مصرف مایعات را افزایش دهید و به اندازه‌ی کافی بخوابید. اگر بیماری‌تان خفیف یا شدید است، نیاز دارید اقدامی فراتر از تغییراتی در سبک زندگی انجام دهید. در این شرایط احتمالاً پزشک داروهایی را به شما تجویز کند.
- تجویز دارو: مکمل‌های حاوی فیبر: مصرف مکمل‌های حاوی فیبر مانند بارهنگ کتانی یا متیل سلولز به همراه مایعات در کنترل یبوست مؤثر است. مصرف فیبر موجود در غذاها نسبت به فیبر موجود در مکمل‌ها نفخ بیشتری ایجاد می‌کند. اگر فیبر نتواند به بهبود علائم کم کند، ممکن است پزشک ملین‌های اسموتیک مانند منیزیم هیدروکسید یا پلی‌اتیلن گلیکول تجویز کند. داروهای ضد اسهال: داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید می‌توانند به کنترل اسهال کمک کنند. مصرف داروهای متصل شونده به اسید صفرا مانند کلسترامین، کلستیپول و کوله سولام نیز می‌تواند در برخی افراد مؤثر باشد. اما ممکن است این داروها باعث ایجاد نفخ شوند. داروهای آنتی کولینرژیک و آنتی اسپاسمودیک: این داروها مانند هیوسیامین و دی‌سیکلومین می‌توانند اسپاسم‌های دردناک روده‌ای را تسکین دهند. معمولاٌ این داروها توسط کسانی مصرف می‌شود که گرفتار یک دوره اسهال سخت می‌شوند. این داروها می‌توانند موجب تشدید یبوست شوند و علائم دیگری مانند سختی در ادرار را ایجاد کنند. افرادی که به آب سیاه چشم مبتلا هستند، باید این داروها را با احتیاط مصرف کنند. داروهای ضدافسردگی: اگر درد و افسردگی از علائم بیماری شما هستند، ممکن است پزشک برای‌تان داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای یا مهار کننده‌های باز جذب سروتونین تجویز کند. این داروها با ممانعت از فعالیت نورون‌های کنترل‌کننده‌ی روده‌ی بزرگ به بهبود افسردگی کمک می‌کنند. اگر با وجود اسهال و دردهای شکمی مشکل افسردگی ندارید، ممکن است پزشک داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای ضعیف‌تری مانند ایمی پرامین و نورتریپتیلین را برای‌تان تجویز کند. خواب‌آلودگی و اسهال از عوارض جانبی این داروها هستند. مهارکننده‌های باز جذب سروتونین مانند فلوکستین و پاروکستین نیز می‌توانند در صورتی که دچار افسردگی هستید و درد و یبوست را تجربه می‌کنید، مفید باشد. آنتی بیوتیک‌ها: در کسانی‌که علائم‌شان ناشی از رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده‌ی بزرگ باشد، مصرف این داروها مفید است. علائم اسهال در برخی افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر با مصرف ریفاکسیمین بهبود یافته است، ولی در این زمینه به مطالعات بیشتری نیاز است. آلوسترون: آلوسترون برای آرامش روده‌ی بزرگ و کندترکردن حرکات ضایعات در قسمت پایینی روده طراحی شده است. سازمان غذا و داروی ایالات متحده این دارو را برای مدتی از بازار جمع‌آوری کرد، ولی پس از چندی مجدداً اجازه‌ی فروش آن صادر کرد. با این‌حال آلوسترون تنها باید توسط پزشکان و برای موارد شدید اسهال در زنانی‌که درمان‌های دیگر بر روی آنها اثر نداشته است، تجویز شود. مصرف این دارو برای مردان مورد تأیید قرار نگرفته است. عوارض جانبی این دارو چندان شایع نیست، ولی بسیار خطرناک است. لذا باید زمانی از این دارو استفاده شود که سایر روش‌های درمانی مؤثر واقع نشده باشند. لوبی پروستون: این دارو با افزایش ترشح مایعات در روده‌ی باریک به عبور مدفوع کمک می‌کند. مصرف این دارو برای زنان بالاتر از ۱۸ سال که از سندروم روده تحریک پذیر و یبوست رنج می‌برند، مورد تأیید قرار گرفته است. تأثیرگذاری این دارو و بی‌خطر بودن آن در دراز مدت در مردان اثبات نشده است. حالت تهوع، اسهال و دردهای شکمی از عوارض جانبی این دارو هستند. لوبی پروستون عموماً برای زنانی تجویز می‌شود که از سندروم روده تحریک پذیر و یبوست شدید رنج می‌برند و سایر درمان‌ها برایشان تأثیری نداشته است.
درمان طب سنتی:
- پرهیز کنید از غذاهای نفاخ
- اندازه یک حبه دوای جامع امام رضا (ع) را با آب میل کنید.
- از عسل، شیر گاو، برنج با شحم گاو، سویق برنج، سویق گاورس و نان برنجی استفاده کنید.
- اگر با اسهال باشد علت آن گرمی است و در درمان آن مصرف ماست شیرین مفید می باشد.
- از ترکیب سیاهدانه و عسل هر 8 ساعت یک بار یک قاشق چایخوری و یا از ترکیب شونیسل استفاده شود.
- پودر سنجد و عسل (بسته به شدت خونریزی شخص اگر خونریزی زیاد باشد هر 4 ساعت یک بار یک قاشق چایخوری میل شود).
- در صورتی که اسهال دارید، جامع امام رضا (ع) را با آب مورد استفاده کند. البته اگر شدت اسهال زیاد است، از مورد بیشتری استفاده کنید.
- چون این بیماری از شدت غلبه بلغم در روده پدید آمده است بهتر است از بادکش وسیع شکم برای تقویت بهتر سیستم ایمنی بدن استفاده نمود.
- از استرس و اضطراب باید پرهیز شود و برای این منظور بهتر است از دمنوش های آرام بخش نظیر اسطوخدوس، سنبل الطیب، بهارنارنج و … استفاده شود.
- با روغن های گرم نظیر سیاهدانه شکم را موافق عقربه های ساعت ماساژ دهید و سپس بادکش گرم و خشک انجام دهید توجه داشته باشید شکم باید خالی باشد.
- گل گاوزبان + بادرنجبویه + بابونه + زنیان + اسطوخدوس هندی + بهارنارنج همه را به یک نسبت ترکیب کنید و روزی یک تا دو مرتبه دم کنید و با عسل میل کنید (میتوانید مقدار خیلی کمی لیموعمانی به ترکیب اضافه کنید).
- یک لیوان عرق نعناع به همراه یک قاشق مرباخوری تخم بارهنگ داخل ظرفی ریخته پس از جوش آمدن ده دقیقه ملایم بجوشد بعد از ولرم شدن با کمی عسل روزی دو مرتبه میل شود. (البته چون کبد شیرینی دوست است بهتر است عسل به ترکیب اضافه نشود و دز دارو بسته به شدت وخامت حال شخص قابل تغییر است بعنوان مثال افرادی که دارای خونریزی بسیار زیادی هستند بهتر است هر 4 ساعت یک بار مصرف کنند). اگر کسی با استفاده از این نسخه دچار اسهال شد و یا روند درمانش مختل و کند شد به داروی بارهنگ و نعناع، یک قاشق مرباخوری پودر زیره اضافه کند و سپس مصرف نماید.
داروها:
- مبورین
- منتازین
- هیوسین
- آلوسترون
- هیوسیامین
- گاسترولیت
- ریفاکسیمین
- بلادونا پی بی
- دی سیلکومین
- کلیدینیوم سی
فعالیت:
- محدودیت برای آن وجود ندارد. فعالیت منظم روزانه باعث بهتر شدن کار روده می شود و به کم کردن استرس کمک می کند.
- ورزش منظم،یوگا، ماساژ و مدیتیشن، تمام این کارها می‌تواند به کاهش استرس کمک کنند. به این منظور میتوانید در کلاس‌های یوگا یا مدیتیشن ثبت نام کنید یا به کمک کتاب‌ها و ویدئو‌های آموزشی این کارها را در خانه انجام دهید.
رژیم غذایی:
- فیبر رژیم غذایی خود را افزایش دهید تا کار روه بهتر شود. فیبر غذایی را به تدریج در رژیم غذایی وارد کنید تا بدن فرصت سازگاری داشته باشد.
- از غذاها یا نوشیدنی هایی که علائم را بدتر می کنند پرهیز کنید. نوشیدن قهوه یا شیر ممکن است یکی از علل مهم آغاز علائم در بعضی از افراد باشد.
- یک دفترچه خاطرات را نیز به غذا اختصاص دهید تا متوجه شوید که کدام غذاها علائم را بدتر می کنند.
- از غذاهای تولید کننده گاز و غذاهای پر ادویه پرهیز کنید.
- از خوردن وعده های غذایی حجیم خودداری کنید، اما برنامه غذای منظمی داشته باشید. از مصرف الکل جداً پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک گل کلم، تاس کباب سویا، حلیم گندم با شیر سویا، ساطری پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، سبزی پلو، ماش پلو، عدس پلو ساده، لوبیا سبز پلو ۲، نخود فرنگی پلو ۱، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، خورش شوید باقالی، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه سیب زمینی، دلمه برگ انگور، کماچ ساده، کماچ سویا، کماچ مخلوط، شیر سویا، ماست سویا، فرنی سویا، خامه سویا، سمنو با رب انار.
- خوردنی های مضر: خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، خوراک قارچ طعم دار، خوراک قارچ و ذرت، خوراک قارچ و بامیه، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا ساده، خوراک نخود با شوید، آش ماش، خورش فسنجان با اسفناج، خورش آلو اسفناج، خورش قیمه بادمجان، خورش بامیه با قارچ، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ جو با شیر سویا، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، سس مایونز گیاهی، سس مخصوص ۱، سس زیتون، سس جعفری.
نکته:
- به‌طور دقیق معلوم نیست که چه چیزی باعث بروز سندروم روده تحریک پذیر می‌شود. ولی مجموعه‌ای از عوامل در بروز این اختلال نقش دارند. دیواره‌ی روده با عضلاتی پوشانده شده است که با انقباض و استراحت‌شان در یک ریتم هماهنگ موجب حرکت غذا در مسیر روده می‌شوند. اگر فرد به سندروم روده تحریک پذیر مبتلا باشد، ممکن است انقباضات قوی‌تر و طولانی‌تر از حالت طبیعی‌شان باشند. نتیجه‌ی این امر اسهال، نفخ و ایجاد گازهاست. از آن سو اگر انقباضات روده‌ای ضعیف باشند، سرعت حرکت غذا کاهش می‌یابد. نتیجه‌ی آن سختی و خشکی مدفوع و یبوست است.
- اختلالات عصبی دستگاه گوارشی موجب می‌شود به دنبال اتساع شکم‌تان در اثر گازها و مدفوع بیشتر از حد طبیعی احساس ناراحتی کنید. عدم هماهنگی میان سیگنال‌های مغزی و دستگاه گوارشی موجب می‌شود، بدن‌تان نسبت به تغییرات طبیعی دستگاه گوارشی بیش از حد واکنش نشان دهد. این واکنشِ بیش از حد می‌تواند موجب درد، اسهال و یبوست شود.