سل استخوانی: عبارت است از سل یک بیماری بسیار عفونی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود. سل قابل پیشگیری است و اگر زود تشخیص داده و شناسایی شود، به طور کلی قابل درمان است. سل در درجه اول بر ریه ها تأثیر می‌گذارد، اما در بعضی موارد می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابد. هنگامی که سل گسترش می‌یابد، به آن سل خارج ریوی (EPTB) یا سل خارج سلولی (extrapulmonary tuberculosis) نیز گفته می‌شود. یک شکل از سل خارج ریوی، سل استخوان و مفاصل است. سل استخوان به سادگی نوعی سل است که بر ستون فقرات، استخوان های بلند و مفاصل تأثیر می‌گذارد. در حالی که سل استخوان می‌تواند به برخی از عوارض جانبی دردناک منجر شود، معمولاً در صورت درمان زود هنگام با رژیم صحیح دارویی، آسیب‌های این بیماری قابل پیشگیری و برگشت پذیر است. در بسیاری از موارد، عمل جراحی ستون فقرات مانند لامینکتومی (که بخشی از مهره‌ها برداشته می شود) ضروری است.

انواع سل استخوانی:

1. سل آرنج
2. سل مفصل زانو
3. سل مفاصل لگن
4. سل ستون فقرات
5. سل مفاصل مچ پا
6. سل اندام های فوقانی

علائم:

1. شروع علائم سل معمولاً به صورت تدریجی است. جدای از این علائم عمومی برحسب اینکه سل کدام قسمت از سیستم اسکلتی را گرفتار کرده باشد علائم مربوط به بیماری آن قسمت هم ظاهر می شود. بیماری سل ممکن است ابتدا از مفصل شروع شود، می تواند ابتدا از استخوان شروع شود و یا ممکن است در ابتدا بافت سینوویال خارج از مفاصل را درگیر کند. تشخیص علائم سل استخوان همیشه تا حاد شدن و پیشرفت این بیماری، آسان نیست. سل استخوان به ویژه سل نخاعی تشخیص دشواری دارد، زیرا در مراحل اولیه بدون درد است و ممکن است بیمار علائمی را نشان ندهد. وقتی سرانجام سل تشخیص داده شود، علائم و نشانه‌ها معمولاً بسیار پیشرفته هستند. علاوه بر این، گاهی اوقات این بیماری در ریه‌ها می‌تواند خنثی باشد و بدون آنکه بیمار بداند که به هیچ وجه سل وجود دارد، به نواحی دیگر بدن گسترش می‌یابد. با این وجود، هنگامی که یک بیمار مبتلا به سل استخوان شناسایی شد، علائمی برای مراقبت از آن وجود دارد: درد شدید، تورم، سفتی عضلات، آبسه‌ها. هنگامی که سل استخوان پیشرفته تر شد، برخی از علائم خطرناک عبارتند از: عوارض عصبی، پاراپلژی یا فلج، کوتاه شدن اندام در کودکان، ناهنجاری‌های استخوانی، همچنین، بیماران مبتلا به سل استخوان ممکن است علائم طبیعی سل را تجربه کنند و یا آن‌ها را نداشته باشند، که شامل موارد زیر است: خستگی، تب خفیف که در عصر بیشتر می شود، عرق شبانه، کاهش وزن، کم خونی، بی اشتهایی، ضعف.
2. علائم شروع بیماری سل از مفصل: شایعترین قسمت دستگاه اسکلتی که به سل مبتلا می شودستون مهره است بطوری که سل ستون مهره به تنهایی نیمی از موارد سل استخوان و مفاصل را تشکیل می دهد. ابتلا دیگر مفاصل به سل بترتیب شیوه عبارتند از مفصل ران، زانو، مچ پا، شانه، آرنج و مچ دست، درگیری مفاصل در بیماری سل بصورت تک مفصلی است یعنی یک مفصل از بدن گرفتار می شود. این علامت می تواند وجه تمایز تشخیص خوبی باشد تا بتوان سل را از بیماری های دیگر مانند بیماری های روماتیسمی که معمولاً چند مفصل را با هم گرفتار می کنند تمایز داد، مهمترین علائم درگیری مفصلی در بیمار مبتلا به سل عبارتند از، ممکن است بیماری بصورت درد و تورم خفیف و مزمن در مفصل وجود داشته باشد که دوره های شدت و ضعف دارد. بافت سینوویال دچار التهاب شده و ضخیم می شود. عضلات بیمار بتدریج لاغر و ضعیف می شوند، ممکن است درد و تورم شدید و محدودیت حرکتی بطور ناگهانی در مفصل ایجاد شود. بیمار دچار تب شده و بیماری بسرعت گسترش یابد.
3. علائم شروع بیماری سل از استخوان: مهمترین علائم اسکلتی بیمار وقتی سل بیشتر استخوان را درگیر کرده باشد عبارتند از ممکن است درد مزمن و کمی در استخوان وجود داشته باشد. عضلات اندام لاغر و ضعیف می شوند، درد و تورم و حساسیت روی استخوان گرفتار شده وجود داشته و بیمار دچار تب و عرق شبانه می شود، بیماری چه از مفصل شروع شود و چه از استخوان، درد های اندام بیمار در شب بیشتر می شوند. در اندام تحتانی بیمار موقع راه رفتن میلنگد. وقتی بیماری مزمن می شود بر اثر التهاب مزمنی که ایجاد شده است بافت فیبرو ترمیمی در کپسول مفصلی ایجاد می شود که موجب محدودیت حرکتی در مفصل مبتلا می گردد، مفصل گرفتار شده ممکن است تغییر شکل بدهد. گاهی اوقات تجمعی از چرک در اطراف مفصل و استخوان ایجاد می شود که به آنها آبسه سرد می گویند. این آبسه سرد ممکن است به پوست سر باز کرده و موجب ترشح مزمن در ناحیه شوند، بیماری ممکن است سال ها به همین وضعیت باقی مانده و دوره های شدت و ضعف داشته باشد.
4. علائم شروع بیماری سل از بافت سینوویال خارج از مفصل: بندرت ممکن است شروع سل دستگاه حرکتی از بافت سینوویال اطراف تاندون ها یا بافت سینوویال بورس ها باشد. در این موارد تورم در محل تاندون یا بورس همراه با درد موضعی که با حرکت تاندون ها بیشتر می شود دیده می شود. بتدریج عضلات ضعیف و لاغر می شوند، درگیری غلاف سینوویال اطراف تاندون ها بیشتر در ناحیه مچ دست و پا و در گیری بورس ها بیشتر در بورس روی تروکانتر بزرگ و بورس پشت آرنج ایجاد می شود.
5. علائم آزمایشگاهی سل: اکثر بیماران مبتلا به سل دچار کم خونی می شوند. در این بیماران بخصوص در مراحل شدید بیماری ممکن است آزمایش خونی ESR مثبت شود. در بررسی مایع مفصلی این بیماران تعداد گلبول های سفید تک هسته ای افزایش یافته مقدار پروتئین مایع مفصلی زیاد شده و قند آن کاهش میابد. بندرت ممکن است در آزمایشگاه بتوان باسیل سل را در مایع مفصلی با میکروسکوپ دید ولی در صورت وجود حتی تعداد کمی باسیل سل در مایع مفصلی می توان با کشت دادن مایع مفصلی تعداد آنها را افزایش داده و در صورت وجود کشف کرد. تست پوستی مانتو در این بیماران در ۷۵ درصد موارد مثبت می شود. بهترین روش اثبات سل، نمونه برداری از بافت مبتلا و سپس کشف باسیل سل در آن است. امروزه با استفاده از روش های Polymerase Chain Reaction PCR می توان راحت تر وجود باسیل سل در بافت های گرفتار را تشخیص داد. دررادیوگرافی بیماران مبتلا به سل سیستم اسکلتال کم شدن تراکم استخوان و کاهش فاصله مفصلی و پس از مدتی تخریب مفصل و ایجاد کیست های استخوانی دیده می شود.

علت:

• باکتری باسیل کخ: عامل بیماری سل باکتری خاصی است که به آن باسیل کخ (کخ نام دانشمندی است که اولیت بار این میکروب را کشف کرد) یا مایکوباکتریوم توبرکولوزیس Mycobacterium tuberculosis میگویند. دو نوع باسیل کخ وجود دارد نوع انسانی و نوع گاوی. مبتلا شدن به نوع گاوی بیماری سل از راه گوارشی (خوردن مواد غذایی آلوده به میکروب) و ابتلا به نوع انسانی از راه تنفسی است. تشخیص قطعی عفونت سلی وقتی داده میشود که پزشک بتواند باسیل سل را در بافت بیمار کشف کند ولی این همیشه امکانپذیر نیست. سل میتواند ستون مهره و مفاصل ران، پا، آرنج، دست و شانه را گرفتار کند. انتشار میکروب از کانون اولیه بیماری به استخوان از راه جریان خون است بطور مثال بیمار میتواند ابتدا به سل ریوی مبتلا شود و سپس باسیل از راه جریان خون به استخوان منتقل شده و در آن رشد و تکثیر پیدا کند. در هر صورت میکروب سل به هر قسمت از سیستم اسکلتی که وارد شود می تواند از طریق مجاورت قسمت های دیگر سیستم را هم گرفتار کند. پس در این بیماری درگیری استخوان و مفصل در بسیاری اوقات با هم ایجاد میشود. ممکن است ابتدا استخوان یا مفصل گرفتار شود ولی بعد از مدتی عفونت به قسمت دیگر هم سرایت میکند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. HIV: برای مبتلایان به HIV، پزشکان سل را به عنوان یک عفونت فرصت طلب می دانند. این بدان معناست که فرد مبتلا به HIV بیشتر از فرد مبتلا به سیستم ایمنی سالم از ابتلا به سل و ابتلا به علائم شدیدتر برخوردار است. درمان سل می‌تواند در فرد مبتلا به HIV بسیار پیچیده باشد، اما پزشک می‌تواند یک برنامه درمانی جامع تهیه کند که هر دو موضوع را برطرف کند. سل می‌تواند به عارضه HIV تبدیل شود.
2. استعمال دخانیات: مصرف دخانیات و استنشاق دود حاصل از آن خطر ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. این عوامل همچنین باعث می‌شود درمان بیماری سخت تر باشد و احتمال بازگشت پس از درمان بیشتر شود. ترک سیگار و جلوگیری از تماس با دود می‌تواند خطر ابتلا به سل را کاهش دهد.
3. برخی از مسائل بهداشتی دیگر که سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر ابتلا به سل را افزایش می‌دهد، شامل موارد زیر است: وزن کم، اختلالات سوء مصرف مواد، دیابت، سیلیکوزیس (silicosis)، بیماری شدید کلیه، سرطان سر و گردن، همچنین برخی از درمان های پزشکی مانند پیوند عضو مانع عملکرد سیستم ایمنی بدن می شود. گذراندن وقت در کشوری که سل در آن شیوع دارد نیز می‌تواند خطر ابتلا به آن را افزایش دهد. برای اطلاع در مورد شیوع سل در کشورهای مختلف، می‌توانید از WHO کمک بگیرید.

پیشگیری:

• دخانیات: دخانیات به هر شکلی باید توسط شخصی که دارای علائم سل استخوانی است، به طور جدی ترک شود. دخانیات خطر گسترش سل را افزایش می‌دهد، فرم فعال سل را تحریک می‌کند و احتمال عود توبرکلوزیس را بالا می‌برد. از این گذشته، این امر همچنین بر درمان و داروهای سل اثر منفی می‌گذارد، که به نوبه خود خطر عود را افزایش می‌دهد.
• کافئین: تمام نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند نوشیدنی‌های گازدار، قهوه و غیره نباید توسط شخصی که علائم سل استخوان دارد، مصرف شود. کافئین محرک است و باعث افزایش عملکرد باکتری‌ها می‌شود، از این رو این بیماری شدت می‌یابد.
• حذف فرآورده های کارخانه ای و تصفیه شده: موارد تصفیه شده مانند شکر، نان، برنج سفید، نوشیدنی‌های شیرین شده، پودینگ‌ها، غلات تصفیه شده باید از رژیم غذایی شخصی که مبتلا به سل است محدود شود زیرا این مواد حاوی خواصی هستند که باعث عمل باکتری در افراد آلوده به سل می شوند.
• پرهیز از مصرف غذاهای چرب: از موارد غذایی مانند گوشت سرخ شده یا کباب شده، مرغ، چیپس، حلقه های پیاز و سایر مواد سرخ شده یا مواد غذایی سرشار از چربی اشباع شده در صورت داشتن سل استخوان باید از آن جلوگیری کرد. این غذاهای چرب سطح کلسترول را بالا می برند، که به نوبه خود خطر ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی را در پی دارد که منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن می شود. یک سیستم ایمنی ضعیف به عنوان یک محل پرورش باکتری‌های سل عمل می‌کند. به علاوه چنین غذاهایی علائم سل استخوان را تشدید می‌کنند. علاوه بر این، به عنوان اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه، فردی که از سل استخوان یا هر نوع دیگری از سل رنج می‌برد، باید روی یک رژیم غذایی غنی از جمله فیبر، پروتئین، سبزیجات برگ سبز و غیره که غنی از آهن و ویتامین B هستند تمرکز کند. مصرف غلات سبوس دار، سبزیجات سرشار از آنتی اکسیدان و چربی اشباع نشده باید افزایش یابد.

عواقب مورد انتظار:

• در صورت عدم دریافت درمان مناسب، عفونت فعال سل، مسری است و به طور بالقوه تهدید کننده زندگی است. با این حال، بیشتر موارد قابل درمان هستند، به خصوص وقتی پزشکان آن‌ها را زودتر تشخیص دهند. هرکسی که خطر ابتلا به سل یا علائم بیماری دارد، باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: فرد مبتلا به سل نهفته هیچ علامتی نخواهد داشت، اما عفونت می‌تواند در آزمایشات تشخیص داده شود. افراد باید آزمایش سل را انجام دهند اگر: با شخصی که در معرض ابتلا به سل است، زمان خود را سپری کرده باشند، وقت خود را در کشوری که شیوع سل بالایی دارد، گذرانده باشند، در محیطی کار کنند که سل در آن حضور داشته باشد، پزشک در مورد هرگونه علائم و سابقه پزشکی فرد سؤال خواهد کرد. آن‌ها همچنین معاینه جسمی را انجام می‌دهند که شامل گوش دادن به ریه‌ها و بررسی تورم در غدد لنفاوی است.
2. تست پوستی و آزمایش خون: دو آزمایش نشان می‌دهد که آیا باکتری‌های سل در بدن فرد وجود دارند یا خیر: تست پوستی سل، آزمایش خون سل، با این حال، این آزمایش‌ها نمی‌توانند نشان دهند که سل به صورت فعال است یا به صورت نهفته در بدن باقی مانده است. برای آزمایش بیماری سل فعال، پزشک ممکن است آزمایش خلط و اشعه X قفسه سینه را توصیه کند. همه افراد مبتلا به سل، صرف نظر از اینکه عفونت فعال است یا نهفته، نیاز به درمان دارند. در آزمایشات خون معمولاً بیمار کم خونی و گاهی بالا رفتن ESR را نشان می دهد. ممکن است تست پوستی سل (تست مانتو) مثبت باشد. دررادیوگرافی ستون مهره در ابتدا کم شدن تراکم استخوان، کم شدن ارتفاع مهره های گرفتار در قسمت جلو، کم شدن ارتفاع دیسک بین مهره ای دیده می شود و در مراحل پیشرفته بیماری مهره ها به هم جوش می خورند. تشخیص قطعی سل ستون مهره با کشف باسیل سل در بافت های آلوده است.

درمان طب نوین:

• سل استخوان می‌تواند منجر به برخی از عوارض جانبی دردناک شود، اما وقتی مرحله اولیه با رژیم صحیح داروها درمان شود، آسیب قابل برگشت است. با تشخیص زودرس و آنتی بیوتیک های مناسب، سل قابل درمان است. نوع مناسب آنتی بیوتیک و طول مدت درمان به موارد زیر بستگی دارد: سن و سلامت کلی فرد، اینکه سل فعال داشته باشند یا نهفته، محل عفونت، آیا سویه سل مقاوم به دارو است یا خیر.
• قطع اندام:در موارد بسیار شدید بیماری انجام می شود.
• آرتروپلاستی:در موارد تخریب شدید مفصلی ممکن است عمل جراحی تعویض مفصل برای بیمار انجام شود.
• سینووکتومی مفصل:در این عمل جراحی بافت سینوویال رشد کرده و عفونی شده از داخل مفصل برداشته می شود.
• سینووکتومی غلاف تاندون:در مواردی که بافت سینوویال اطراف تاندون ها متورم و کلفت شده باشد ممکن است نیاز به برداشتن آن با عمل جراحی باشد.
• خارج کردن استخوان مرده:در صورت محدود شدن سل به استخوان و وجود بافت و استخوان مرده در درون استخوان ممکن است نیاز به خارج کردن آنها به توسط عمل جراحی وجود داشته باشد.
• جوش دادن مفصل:به این نوع جراحی آرتروز Arthrodesis هم می گویند. این نوع عمل جراحی در مورد مفاصلی بکار برده می شود که در آنها غضروف مفصلی بکلی از بین رفته و مفصل درد شدیدی داشته باشد. در این عمل جراحی غضروف باقیمانده مفصل خارج شده و استخوان های دو سر مفصل در کنار یکدیگر با پیچ و پلاک به هم فیکس می شوند تا جوش بخورند.
• تجویز آنتی بیوتیک: اساس درمان سل استفاده از آنتی بیوتیک ها است. معمولاً از چند داروی آنتی بیوتیکی بطور همزمان استفاده می شود. متداول ترین این داروها ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول، پیرازینامید و استرپتومایسین هستند. معمولاً چند تا از این داروها بمدت حداقل شش ماه به بیمار داده می شود. متأسفانه بسیاری از باسیل های سل به آنتی بیوتیک ها مقاوم شده اند و این درمان آنها را بسیار مشکل می کند. پزشک معالج با بررسی مداوم علائم بیماری و آزمایش خونی ESR پاسخ بیماری به درمان را تحت نظر داشته و مدت درمان و نوع داروهای مصرفی را تعیین می کند. اندام مبتلا به سل تا مدتی به توسطآتل یا وسایل دیگر بیحرکت می شود. مدتی پس از شروع درمان و با کاهش درد و تورم در اندام فیزیوتراپی اندام بصورت انجام حرکات کششی تقویتی شروع می شود تا دامنه حرکتی مفاصل بهتر شده و قدرت عضلات هم بیشتر شود. بر حسب محل ابتلا به سل ممکن است از روش های جراحی نیز برای کمک به درمان بیمار مسلول استفاده شود. مهم ترین این درمان ها عبارتند از:

درمان طب سنتی:

• با محلول اسید پیکریک روزی ۳ بار شستشو دهید.
• هر 6 ساعت یک قاشق غذاخوری سیاهدانه و عسل بخورید.
• موضع زخم را ترکیب 2 واحد نمک + 5 واحد عسل بگذارید.
• از مصرف هرگونه فرآورد های حیوانی در زمان تب پرهیز کنید.
• سوخته شیره خشخاش را با آرد جو و یا سبوس جو خمیر کنید و روی دهانه زخم بگذارید.
• در صورت تب بالا از پیاز کف پا، خوردن خاکشیر، خوردن عرق بید و کاسنی استفاده کنید.
• با محلول پرمنگنات دو پطاس زخم را شستشو داده و پودر اسیدبوریک را بر روی زخم بپاشید.
• بعد از هر وعده غذا یک قاشق غذاخوری عسل مزه مزه کنید افرادی که دیابت دارند از عسل دیابتی ها استفاده کنند.
• برای جلوگیری از سل استخوان یا بیماری پوت و همچنین کنترل و درمان آن، نوشیدن آب پرتقال و آب نارنج مفید می باشد.
• در آن موضع که عفونت شروع به آمدن می کند، پس از آنکه یقین حاصل شد که سل استخوانی است، باید قورباغه را بگیرید و زنده زنده شکمش را پاره کرده و داغ داغ با محتویات دل (اندرون آن) بر موضع بگذارید.
• اطراف موضع یعنی گرد دهانه چرک را زالو بیاندازید و با محلول اسید پیکریک یک در هزار کمپرس کنید، باید کاملاً رعایت شود که در موقع پانسمان و شستشو، دست ها آلوده نشوند و دیگران به موضع زخم دست نزنند، زیرا جزو امراض مسری است و اگر بی مبالاتی شود ممکن است دیگران هم مبتلا شوند.

داروها:

• ریفامپین
• اتامبوتول
• ایزونیازید
• پیرازامین آمید

فعالیت های بدنی:

• تا زمان بهبودی کامل از هرگونه فعالیت بدنی پرهیز کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف غذاهایی با طبع سرد و تر و سرد و خشک پرهیز کنید و بیشتر از غذاهایی با طبع گرم و تر و گرم خشک استفاده کنید.

نکته:

• سل استخوان نسبتاً نادر است، اما در چند دهه اخیر شیوع این بیماری در کشورهای در حال توسعه تا حدی به دلیل شیوع ایدز افزایش یافته است. اگرچه این بیماری نادر است، تشخیص بیماری سل استخوان دشوار است و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود.
• سل استخوان و مفصل چگونه ایجاد می شود: بعد از اینکه باسیل سل به دستگاه تنفس یا گوارش وارد شد به غدد لنفاوی اطراف آنها می رود. میکروب ممکن است از این غدد لنفاوی از راه جریان خون به استخوان ها و مفاصل برسد و یا ممکن است سال ها در غدد لنفاوی بصورت خاموش باقی بماند و با کم شدن سیتم دفاع ایمنی بدن دوباره قدرت گرفته و از غدد لنفاوی به استخوان ها سرایت کند. در سیستم اسکلتی، میکروب سل می تواند بافت پرده سینوویال مفصل را گرفتار کند که در نتیجه آن مایع مفصلی افزایش پیدا کرده و مفصل متورم می شود. سپس بافت سینوویال عفونی شده رشد کرده و روی غضروف را گرفته و آن را بتدریج از بین می برد. شروع سل دستگاه اسکلتی ممکن است از استخوان یا از مفصل و یا از بافت سینوویال بورس ها یا بافت سینوویال تاندون ها باشد ولی شروع از هر بافتی باشد بافت های دیگر هم گرفتار می شوند و بعد از مدتی مشخص نمی شود شروع عفونت از کدام بافت بوده است.