سرمازدگی: عبارت است از آسیب موقتی یا دائمی بافت در اثر قرار گرفتن در معرض دماهای زیر نقطه انجماد. در این حالت، معمولاً دست ها و پاها (خصوصاً انگشتان دست و پا) و صورت (خصوصاً بینی و گوش ها) در گیر می شوند.

انواع سرمازدگی:

1. سرمازدگی مانند سوختگی برحسب شدت آسیب به درجاتی تقسیم می شود. شدت آسیب برحسب اینکه سرمازدگی تا چه عمقی به بافت ها آسیب زده متفاوت است. پوست دو لایه دارد. لایه روی را اپیدرم Epidermis و لایه زیر آن را درم Dermis می نامند. زیر درم یک لایه چربی است و زیر چربی عضلات و تاندون ها قرار دارند.
2. سرمازدگی درجه سه: اپیدرم، درم و چربی زیر درم را درگیر می کند.
3. سرمازدگی درجه دو: هم اپیدرم و هم قسمتی از درم را درگیر می کند.
4. سرمازدگی درجه یک: فقط اپیدرم یعنی لایه رویی پوست را درگیر می کند.
5. سرمازدگی درجه چهار: بجز لایه های ذکر شده در بالا عضلات و تاندون ها را هم گرفتار می کند.

علائم:

• به هنگام قرار گرفتن در معرض سرما کرختی، سفتی و رنگ پریدگی تدریجی در نواحی درگیر به هنگام گرم شدن مجدد، درد و احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش (گاهی شدید) در نواحی درگیر، همراه با تغییر رنگ از سفید به قرمز و سپس بنفش. تاول زدن در موارد شدید.

علت:

• تشکیل بولورهای یخ در پوست و رگ های خونی، که منجر به آسیب به رگ، بافت، بسته به میان سرما و مدت قرار گرفتن در معرض آن دارد.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. سن بالا
2. دیابت شیرین
3. سیگار کشیدن
4. سوء مصرف الکل یا مواد
5. وزش باد که باعث تأثیر بیشتر سرما می شود
6. بیماری های رگ های خونی مثل پدیده رینود
7. بیماری رشته های عصبی محیطی (مثلاً در دست یا پا)

پیشگیری:

1. برای پیشگیری از سرماخوردگی دست و پا باید روزی یک یا دو مرتبه دست و پا را با آب لیمو مالش دهید.
2. پیش بینی لازم برای تغییرات ناگهانی دمای هوا را داشته باشید و همراه خود ژاکت، دستکش، جوراب مناسب، کلاه، و روسری گرم ببرید. پیش از قرار گرفتن در معرض سرما از نوشیدن الکل خودداری کنید. وقتی که در معرض سرمای زیاد قرار گرفته اید مرتباً دست ها و پاهای خود را تکان دهید.
3. هرگاه پاها یا دست هایتان به خصوص انگشتان دچار سرمازدگی شوند، دچار رنج و آزار می شوید، لذا باید در اوایل زمستان هر سال که برف اول و دوم و سوم می بارد (چه پشت هم، چه با فاصله کم باشد و چه با فاصله طولانی)، باید قدری از آن برف ها را جمع کرده (به قدر یک مشت) و به تمامی پا یا دست به خصوص انگشتان مالش دهید. بدین ترتیب در طول زمستان از سرمازدگی محفوظ می مانید.

عواقب مورد انتظار:

• در موارد خفیف انتظار می رود با درمان بهبودی کامل حاصل شود. در موارد شدید سرمازدگی، معمولاً لازم می شود ناحیه درگیر قطع شود.

عوارض احتمالی:

• قطع بافت های مرده یا عفونی شده، خصوصاً انگشتان دست یا پا، بینی یا گوش ها، به دنبال قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سرمای شدید. ایست قلبی، در صورتی که سرمازدگی با کاهش دمای کل بدن همراه شده باشد.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار.

درمان طب نوین:

• درمان اولیه سرمازدگی عبارتست از: به پناهگاه بروید، لباس های خیس را خارج کرده و لباس خشک بپوشید، محل سرمازده را مالش ندهید چون آسیب بافتی را بیشتر می کند، محل سرمازده را در یک حوله ضخیم بپیچید، روی پای سرمازده راه نروید.
• درمان تکمیلی سرمازدگی گرم کردن محل آسیب در اولین فرصت است. این گرم کردن با گذاشتن اندام سرمازده در آب گرم ۴۰ درجه به مدت سی دقیقه انجام می شود. آب گرم باید حاوی یک ماده ضد عفونی ملایم باشد. اندام سرمازده نباید مالش داده شود چون ممکن است آسیب را بیشتر کند. گرم کردن روزی دوبار باید تکرار شود و پوست در مدت درمان باید گرم و خشک نگهداری گردد. از داروهای ضد درد برای کاهش درد بیمار استفاده می شود. دکستران، هپارین و iloprost و TPA و Pentoxifylline هم در درمان سرمازدگی استفاده می شود. معمولاً به بیمار آنتی بیوتیک و واکسن کزاز داده می شود تا از ایجاد عفونت ثانویه جلوگیری شود. با گرم کردن اندام سرمازده درد شروع می شود، پوست قرمز شده، تاول زده و ممکن است متورم شود. بتدریج روی پوست می میرد و سفت می شود. اگر سرمازدگی سطحی باشد زیر پوست مرده پوست جدید صورتی رنگی ایجاد می شود. این روند ممکن است حتی تا شش ماه هم طول بکشد. در سرمازدگی های سطحی ممکن است بهبودی کامل ایجاد شود و در مواردی هم ممکن است درد، بیحسی و سفتی در پوست باقی بماند. در مواردی که سرمازدگی عمقی باشد ممکن است تمام عضو سیاه شده و بمیرد. بطور مثال ممکن است انتهای انگشت سیاه شده و بتدریج از بقیه دست جدا شود. گاهی اوقات برای جدا کردن بافت مرده نیاز به عمل جراحی و یا قطع عضو وجود دارد. اگر نیاز به قطع عضو وجود داشته باشد این کار معمولاً تا ۸ الی ۶ هفته به تعویق میافتد تا بافت هایی که توانایی زنده ماندن را دارند مشخص شوند.

درمان طب سنتی:

• سیگار نکشید.
• گاهی بستری شدن در بیمارستان.
• هرگز بافت های آسیب دیده را ماساژ ندهید.
• در صورت در دسترس بودن مایعات داغ را با شکر زیاد بنوشید.
• وقتی که به پناهگاه رسیدید، لباس ها را از نواحی سرمازده درآورید.
• نواحی سرمازده را در آب گرم (حدود 8/37 درجه سانتیگراد) بگذارید.
• پس از گرم کردن نواحی سرمازده آن ها را باند پارچه ای نرم بپوشانید.
• گرم کردن نواحی سرمازده با احتیاط؛ درجه حرارت آب باید مداوم کنترل شود.
• در صورتی که کسی همراه شما است تماس پوست به پوست را با وی حفظ کنید.
• گاهی جرای برای برداشتن یا قطع بافت هایی که آسیب دائمی دیده اند (بافت های قانقاریایی).
• تا زمانی که کمک پزکشی نرسیده است از اندام سرمازده استفاده نکنید (اگر پاها درگیر شده است، راه نروید).
• در صورت مهیا بودن، از دماسنج برای تنظیم درجه حرارت آب استفاده کنید. توجه داشته باشید که بالاتر بودن دمای آب ممکن است آسیب را بیشتر کند.
• اگر شما یا فرد دیگری در معرض سرمازدگی هستید بایستی ناحیه مبتلا را تا زمانی که امکان ابتلای مجدد به سرمازدگی وجود نداشته باشد گرم کنید. گرم کردن به طور تدریجی و با فرو بردن ناحیه مبتلا به داخل آب گرم صورت می گیرد (بهتر است به جای آب از آب شلغم پخته استفاده شود). آب نباید بسیار داغ باشد. وقتی رنگ پوست عادی شد، عضو مبتلا را از آب خارج کنید ولی ناحیه سرمازده را مالش ندهید. پوست نباید با حرارت مستقیم گرم شود زیرا امکان سوختگی وجود دارد، تا قبل از آنکه حس پوست برگردد بین انگشتان سرمازده باند استریل قرار دهید و آنها را به صورت شل پانسمان کنید.

درمان سرمازدگی دست ها:

• روزی دو مرتبه مدتی دست ها را در آب شلغم پخته نگه دارید.
• روزی سه مرتبه روی آن ادرار کرده، مدتی صبر کنید، بعد با آب گرم بشویید و آب بکشید.
• برای برطرف کردن سرمازدگی دست ها باید روزی دو یا سه مرتبه با آب لیمو آن را به طور ملایم مالش دهید.
• مقداری آرد ذرت را با خاک اره نرم به نسبت مساوی مخلوط و خمیر کنید و روزی دو تا سه مرتبه دست ها را در آن قرار داده و ملایم مالش دهید.

درمان سرمازدگی پاها:

• روزی سه مرتبه با آب لیموی تازه پاها را مالش دهید.
• برگ های کرفس را بپزید و با آب آن پاها را شستشو و مالش دهید.
• شلغم را با تمام اعضایش بپزید، بعد شلغم ها را که خوب پخته شده اند در آبش له کنید، سپس پاها را در آن قرار داده و خوب مالش دهید.
• یک شلغم بزرگ یا چند شلغم کوچک را در کوره یا فر یا تنور بپزید، بعد خوب له کرده، سپس بر پاها مالش دهید و بگذارید تا مدتی روی آن بماند تا بهبود یابد.
• اگر پاها دچار سرمازدگی شده است از برنج بیشتر استفاده کنید، ضمناً می توانید پاها را با آب پیاز کمپرس کنید.

درمان سرمازدگی آلت تناسلی:

• اگر آلت تناسلی دچار سرمازدگی شده است؛ باید روزی سه مرتبه آن را در آب نیم گرم یا آب شلغم پخته یا آب پیاز یا آب کرفس پخته و یا آب لیموی تازه بگذارید و خوب مالش دهید و یا بر آن روغن گل را ماساژ دهید. (از هر دارویی که استفاده کردید باید پس از مصرف آلت تناسلی را گرم نگه دارید).

درمان سرمازدگی پوست:

• هر قسمتی از پوست که دچار سرمازدگی شده است را باید روزی سه مرتبه با آب پیاز کمپرس کنید تا بهبود یاید.

درمان بی حسی دست یا پا از سرمازدگی:

• برای رفع بی حسی دست یا پا که در اثر سرمازدگی باشد باید روزی سه مرتبه دست یا پا را در آب گرم با ۴۰ درجه حرارت فرو برید و مدتی نگه داشته و مرتب مالش دهید و بعد از بیرون آوردن از آب و خشک کردن آن، مقداری روغن گل را روی آن بمالید و خوب ماساژ دهید و پس از مالش روغن، موضع را گرم نگه دارید.

درمان ورم سرمازدگی:

• به دانه را بکوبید و در آب بخیسانید و آن را روزی سه مرتبه بر موضع ضماد کنید.
• برای درمان ورم سرمازدگی باید روزی سه مرتبه آب لیموی تازه یا آب پیاز را روی آن مالش دهید.
• سیب زمینی خام را ریز رنده کرده و روی موضع ضماد کنید و یا از آب سیب زمینی استفاده نمایید.
• برای جلوگیری از ورم هنگامی که موضعی را سرما زده است باید آن را روزی سه مرتبه با آب لیموی تازه مالش دهید.

داروها:

1. واکسن کزاز
2. سیپروهپتادین
3. آنتی بیوتیک ها برای مباره با عفونت
4. در بیمارستان، سرم و اکسیژن گرم داده می شود.
5. برای درد خفیف می توان استامینوفن استفاده کرد.
6. داروهای ضد درد، از جلمه مخدرها، برای رفع دردهای شدید، از داروهای ضد درد قوی بیش از 7 الی 4 روز استفاده نکنید.

فعالیت:

• پس از رو به بهبود گذاشتن سرمازدگی به حد کافی، امکان دارد نیاز به فیزیوتراپی وجود داشته باشد.

رژیم غذایی:

• هر آنچه بیمار می تواند مصرف نماید. البته بهتر است در ابتدا مایعات گرم داده شود.
• خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک گل کلم، بورانی بادمجان و ماست سویا، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک مطبل، آش گندم با کرفس، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش حبوبات ۱، حلیم عدسی با سویا ۱، حلیم گندم و بادمجان، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم دال عدس، عدس پلو ساده، نخود فرنگی پلو ۱، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، شیر سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی.