سرسام (دلیریوم): عبارت است از سرسام یا دلیریوم نوعی اختلال جدی در توانایی های ذهنی است که منجر به تفکر اشتباه و عدم آگاهی از محیط اطراف می شود. سرسام معمولاً خیلی سریع و طی چند ساعت یا چند روز شروع می شود و غالباً می تواند در یک یا چند عامل مؤثر مانند بیماری شدید یا مزمن، اختلال متابولیکی (مانند کاهش سدیم، دارو، عفونت، جراحی، الکل یا مسمومیت با مواد مخدر یا ترک مواد مخدر) دیده شود. از آنجا که علائم سرسام و زوال عقل می تواند مشابه باشد، کمک اعضاء خانواده برای تشخیص دقیق نوع بیماری مهم می باشد.
انواع سرسام:
- سرسام کم کاری Hypoactive: شامل عدم تحرک یا کاهش فعالیت حرکتی، کندی یا خواب آلودگی غیرطبیعی می باشد.
- سرسام ترکیبی Mixed : شامل ترکیب علائم بیش فعالی و پرکاری است و فرد به سرعت از حالت های بیش فعالی به پرکاری یا برعکس تغییر رفتار می دهد.
- سرسام بیش فعالی: سرسام بیش فعالی به راحتی شناخته می شود و می تواند شامل بی قراری، آشفتگی، تغییر سریع خلقی یا توهم و عدم همکاری برای مراقبت باشد.
علائم:
- عدم تمرکز
- بی اختیاری
- تغییرات در حرکات
- تغییر در سطح آگاهی
- تغییر در احساس و ادراک
- اختلال در حافظه کوتاه مدت
- سردرگمی درباره زمان یا مکان
- تغییر در الگوهای خواب، خواب آلودگی
- تفکر بی نظم، مانند صحبت کردن به روشی که معنا ندارد
- تغییر در هوشیاری (معمولاً صبح بیشتر هوشیار، هوشیاری کمتری در شب)
- تغییرات عاطفی یا شخصیتی مانند عصبانیت، آشفتگی، افسردگی، تحریک پذیری و سرخوشی
- علائم و نشانه های سرسام معمولاً طی چند ساعت یا چند روز شروع شده و اغلب در طول روز متغیر هستند. در هنگام شب علائم کمتر شده و حتی امکان دارد علائم بدتر شوند.
- علائم سرسام در اختلالات عاطفی عبارتند از: افسردگی، بی تفاوتی، تغییر شخصیت، اضطراب، ترس یا پارانویا، تحریک پذیری یا عصبانیت، احساس سرخوردگی (سرخوشی)، جابجایی سریع و غیر قابل پیش بینی رفتاری.
- علام تغییر رفتاری در سرسام عبارت اند از: اختلال در خواب، سستی یا بی حالی، بی قراری، آشفتگی یا رفتار خشمانه، صدا زدن، ناله کردن و یا ایجاد صداهای دیگر، دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند (توهم)، بی سر و صدا و گوشه گیری به ویژه در افراد مسن، چرخه خواب وارونه داشتن ( بیداری در شب و خواب آلودگی در روز)، ظاهر شود.
- مهارت های تفکر ضعیف (اختلال شناختی) در سرسام عبارت اند از: ممکن است به صورت مشکل در درک گفتار، گفتار تند خوانی یا مزخرف، مشکل در خواندن یا نوشتن، حافظه ضعیف، به ویژه از وقایع اخیر، مشکل در صحبت کردن یا به یاد آوردن کلمات، بی نظمی در تفکر (مثلاً نمی دانید کجا هستید یا چه کسی هستید) ظاهر شود.
علت:
- درد
- بیماری شدید یا مزمن
- سوء تغذیه یا کمبود آب بدن
- داروهای خاص یا مسمومیت دارویی
- تب و عفونت حاد، به ویژه در کودکان
- کمبود خواب یا پریشانی عاطفی شدید
- الکل یا مسمومیت با مواد مخدر یا ترک آن
- عدم تعادل متابولیک، مانند کم سدیم یا کلسیم پایین
- عفونت ادراری، ذات الریه یا آنفولانزا به ویژه در افراد مسن
- جراحی یا سایر روش های پزشکی که شامل بی حسی است
- قرار گرفتن در معرض سم مانند مونوکسید کربن، سیانید یا سایر سموم
- یک وضعیت پزشکی مانند سکته مغزی، سکته قلبی، وخیم تر شدن بیماری ریه یا کبد یا آسیب دیدگی از سقوط
- سرسام ممکن است یک علت یا ترکیبی از چند علت مانند وضعیت پزشکی و مسمومیت دارویی داشته باشد. بعضی اوقات هیچ علتی برای سرسام شناخته نمی شود.
- سرسام وقتی اتفاق می افتد که ارسال و دریافت عادی سیگنال ها در مغز دچار اختلال شود. اختلال در سیگنال های مغز به احتمال زیاد ناشی از ترکیبی عواملی است که باعث آسیب مغز و ایجاد نقص در فعالیت مغز می شود.
- چندین دارو یا ترکیبی از داروها می توانند باعث ایجاد سرسام شوند، از جمله برخی از انواع: داروهای درد، داروهای خواب، داروهای آسم، داروهای بیماری پارکینسون، داروهای درمان اسپاسم یا تشنج، داروهای آلرژی (آنتی هیستامین ها)، داروهای استروئیدی به نام کورتیکواستروئیدها، داروهایی برای اختلالات خلقی، مانند اضطراب و افسردگی.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سابقه سرسام
- نقص بینایی یا شنوایی
- وجود مشکلات پزشکی متعدد
- دلیریوم در افراد مسن شایع تر است.
- اختلالات مغزی مانند زوال عقل، سکته مغزی یا بیماری پارکینسون
- هر شرایطی که منجر بستری شدن در بیمارستان بویژه بخش مراقبت های ویژه یا اتاق ریکاوری شود، خطر ابتلا به سرسام را افزایش می دهد.
پیشگیری:
- موفق ترین روش برای پیشگیری از سرسام، شناسایی و برطرف کردن عوامل خطر که ممکن است یک محرک برای سرسام باشند. محیط های بیمارستانی یک چالش ویژه را ایجاد می کنند مانند تغییرات مکرر اتاق ها، انجام اقدامات آسیب زننده، صداهای بلند، روشنایی ضعیف و کمبود نور طبیعی و خواب که این عوامل باعث سردرگمی می شود. شواهد نشان می دهد كه برخی راهكارها مانند ارتقاء عادت های خوب در هنگام خوابیدن، خوش بینی و آرامش و استراحت فرد و جلوگیری از بروز مشكلات پزشکی می تواند به كاهش شدت سرسام كمك كند.
عوارض احتمالی:
- سرسام ممکن است تنها چند ساعت یا تا چند هفته یا ماه ادامه داشته باشد. اگر به درمان علائمی که به سرسام منجر می شوند پرداخته شود، زمان درمان و بازگشت به حالت طبیعی اغلب کوتاه تر خواهد شد.
- میزان بهبودی تا حدی به وضعیت سلامتی و روانی قبل از شروع سرسام بستگی دارد. افراد سالم و بدون شرایط پزشکی خاص احتمالاً به طور کامل بهبود می یابند. افراد مبتلا به سایر بیماری های جدی یا مزمن ممکن است سطح مهارت های فکری یا عملکردی را که قبل از شروع سرسام داشتند را از دست بدهند. سرسام در افراد بیمار نیز به احتمال زیاد منجر به کاهش عمومی سلامت، بهبودی ضعیف پس از عمل جراحی، نیاز به مراقبت های ویژه و افزایش خطر مرگ می شود.
تشخیص:
- پزشکتان می تواند براساس سوابق پزشکی، آزمایش هایی را برای ارزیابی وضعیت روانی و شناسایی عوامل خطر احتمالی، انجام دهد. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست های دیگر شامل آزمایش خون، ادرار و آزمایشات تصویر برداری از مغز می باشند.
- آزمایشات بدنی و عصبی: پزشکتان معاینه بدنی را انجام می دهد و علائم بیماری زمینه ای را بررسی می کند. یک آزمایش عصبی شامل بررسی بینایی، تعادل، هماهنگی و رفلکس ها می تواند در تعیین اینکه آیا سکته مغزی یا بیماری عصبی دیگری باعث سرسام شده یا نه، می تواند راهنمای خوبی برای پزشکتان باشد.
- ارزیابی وضعیت روانی: پزشکتان با ارزیابی فکری و میزان توجه و تمرکز شما تشخیص را شروع می کند. حتی امکان دارد به طور غیر مستقیم از طریق مکالمه یا غربالگری انجام شود که وضعیت روحی، سردرگمی، درک و حافظه شما بررسی شود اطلاعات جانبی از طرف اعضای خانواده یا نزدیکان شما می تواند برای تشخیص بهتر به پزشکتان کمک کند.
درمان طب نوین:
- درمان دلیریوم وابسته به تشخیص علت آن است. در برخی از بیماران تشخیص داده می‌شود که دارو مصرف کنند و در برخی از بیماران تشخیص این است که داروی خاصی را قطع کنند. برای درمان دلیریوم ممکن است بیمار مدتی تحت مراقبت قرار بگیرد و بستری شود.
- دارو درمانی: درمان دلیریوم بیشتر مبتنی بر حذف علت اولیه می‌باشد ولی برخی از علائم و مشکلات حاصل از بیماری باید با دارو درمان شوند. مثلا در صورتی که بیمار توهم و هذیان داشته باشد، داروهای ضد روان پریشی تجویز می‌شود. در صورتی که خلق بیمار نوسان شدید پیدا کرده باشد از داروهای تثبیت کننده خلق استفاده می‌گرددد. همچنین برای درمان مشکلات خواب ناشی از دلیریوم نیز دارو تجویز می‌شود.
- مشاوره روانشناسی: درمان مبتنی بر مشاوره کمک می‌کند که بیمار در مکانی امن و راحت و در کنار فردی که هیچ سوگیری نسبت به او ندارد، افکار خود را مرتب کند و سردرگمی پس از بیماری را کاهش دهد. همچنین، مشاوره در کنترل بیمارانی که امکان انجام رفتارهای پر خطر مثل خودکشی دارند نیز موثر است. در جلسات مشاوره روانشناسی، متخصص با استفاده از تکنیک‌های درمانی مثل شناخت درمانی به فرد کمک می‌کنند تا افکار پریشان خود را سر و سامان داده و بتوانند مجدداً به طور منطقی بیاندیشد.
درمان طب سنتی:
- ضمنا بو کردن روغن کدو هم چنین مالیدن آن در بینی مفید خواهد بود.
- اگر بیمار غذا نمی خورد، در صورتی که آب یونجه به او خورانده شود نافع است.
- سرکه، روغن گل سرخ و گلاب را مخلوط کرده و روزی سه بار بر سر بمالد و روزی یک بار آلو و تمرهندی از هر کدام مقداری با یک دیگر بجوشاند و آب آن را با فشار صاف و بنوشد. و فلوس و تخم خیار را نیم کوب کرده و بجوشاند و با آب صاف کرده آن تنقیه نماید.
- اگر کسی بر اثر غلبه خون، دچار سرسام گشته، اول باید حجامت کند و خون کم کند بعد، ۲۰۰ گرم عناب را در یک لیتر آب بجوشاند تا آب آن به نصف رسد بعد آن آب را صاف کرده، و ۱۰۰ گرم قند در آن انداخته، مجدداً بجوشاند تا قوام آید. در طول روز به مرور قاشق قاشق میل کند طوری که مصرف آن از صبح تا شب طول بکشد.
- اگر سرسام همراه با بی خوابی بود، ۳۰۰ گرم تخم خشخاش را بجوشاند، بعد آب صاف کرده آن را مجدداً با مقداری شکر بجوشاند تا قوام آید و به نسبت سن از یک تا چهار قاشق غذاخوری از آن را، به مرور در طول روز میل کند و بین هر دو غذای روزانه یک فنجان از مخلوط عرق بید و گلاب بنوشد و به عنوان غذا گاهی با جو، ماش نیم کوب، اسفناج و کدو، سوپ بپزد، بعد روغن بادام شیرین به آن بیفزاید و میل کند.
فعالیت:
- روزی نیم ساعت فعالیت مناسب بدنی در حد تعریق کردن داشته باشید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه، غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.