زونا: عبارت است از یک عفونت ویروسی دستگاه عصبی مرکزی. ویروس زونا (همان ویروس آبله مرغان) در افرادی که سابقاً آبله مرغان نگرفته اند و غالباً در بیمارانی که نیازمند سرکوب دستگاه ایمنی با دارو برای هرگونه بیماری هستند سرایت می کند. زونا می تواند در هر سنی رخ دهد، اما در افراد بالای50 سال شایع تر است. نام دیگر این بیماری شینگلز و یک عفونت ویروسی پوست است که درماتوم و یا چند درماتوم مجاور را درگیر می کند. این بیماری حامل فعال شدن مجدد ویرس آبله مرغان است که در عفونت آبله مرغان قدیمی در اعصاب پوست نهفته شده است. زونا می تواند اولین علامت نقص ایمنی اکتسابی، در افراد در معرض خطر باشد.
علائم:
- تب و لرز خفیف
- احساس کسالت
- تهوع، دل پیچه یا اسهال خفیف
- درد روی قفسه سینه، صورت، یا درد سوزشی در پوست شکم بر حسب ناحیه ای که گرفتار شده است.
- تاول ها معمولاً در روی یک نوار پهن پوست قرمز در امتداد مسیر رشته های عصبی حسی در یک ناحیه خاص پوست پدید می آیند.
- تاول های قرمز و دردناک که امکان دارد در هر جایی از بدن به وجود آیند، این تاول ها 5 الی 4 روز پس از آغاز علائم اولیه ظاهر می شوند.
- در زونای چشمی بثورات از حد چشم تا ناحیه ورتکس جمجمه پراکنده شده اند، ولی از خط وسط رد نمی شوند. بیماران مبتلا به زونای چشمی باید توسط چشم پزشک معاینه شوند.
- تارها را غالباً می توان در ناحیه قفسه سینه دید که البته تنها در یک طرف بدن گسترش می یابند. سیر بیماری در افراد ناتوان و مسن طولانی است و بثورات شدید و فراوان هستند.
- اغلب بیماران زیر 30 سال درد ندارند، احتمال بروز درد طولانی تر از یک ماه در 40 سالگی به 33 درصد و در 70 سالگی به 74 درصد می رسد. شدت درد ربطی به وسعت یا تعداد ضایعات و شدت التهاب و وسعت فیبروز در اعصاب محیطی درگیر ندارد.
علت:
- حرص خوردن و عصبی شدن که موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود.
- استفاده از غذاهای بی محتوا که در حقیقت غذای انواع میکروب ها و باکتری ها است.
- نداشتن آرامش و استراحت به موقع و خواب و خوراک منظم که موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود.
- عدم رعایت بهداشت فردی که موجب می شود محیط بدن برای کشت این نوع پارازیت ها مناسب گردد.
- استفاده از غذاهای ممنوع که فشار زیادی به کبد وارد می کنند و موجب عدم تعادل هوموستاز در بدن می شوند.
- داشتن یبوست مزاج که موجب تولید سم خطرناکی مانند پتومائین می شود و این سم از طریق دیواره روده جذب خون می شود.
- استفاده مدام و بیش از حد از فرآورده های حیوانی که موجب تضعیف سیستم ایمنی می شود (تولد اسید بیش از حد برای هضم غذای گوشتی).
- افزایش سن، داروهای سرکوبگر ایمنی، خستگی، استرس، هیجان، رادیوتراپی و لنفوم (به عنوان عوامل فعال کننده ویروسی). افراد مبتلا به لنفوم هوچکین به طرز فزآینده ای در خطر ابتلا به زونا هستند.
- زونا توسط همان ویروس آبله مرغان ایجاد می شود. این ویروس ممکن است سال ها در نخاع به حالت خفته باقی بماند تا زمانی که در اثر یک عامل تحریک دوباره بیدار شود. اما این بار دیگر بیماری آبله مرغان ایجاد نمی شود، بلکه زونا رخ می دهد.
- زونا به زبان ساده همان آبله مرغان آدم بزرگ هاست. به این معنا که اگر ویروس آبله مرغان در انسان بالغ ظهور پیدا کند، دیگر مثل کودکان، تمام بدن، دچار بثورات پوستی (تاول مانند آبله مرغان) نمی شود. بلکه این بثورات محدود به نقاط خاصی از بدن می شوند.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- استرس
- بیماری هوجگین
- سن بالای 50 سال
- لوسمی یا لنفوم
- جراحی یا تاباندن اشعه به نخاع
- استفاده از داروهای سرکوب کننده ایمنی یا ضد سرطان
- وجود یک بیماری که باعث کاهش مقاومت بدن شده باشد.
پیشگیری:
- در حال حاضر نمی توان از آن پیشگری به عمل آورد. واکسن های تحقیقاتی که برای پیشگیری از آبله مرغان در حال آزمایش هستد نتوانسته اند جلوی زونا را بگیرند، البته فرد با یک بار گفتن زونا، تا آخر عمر در برابر آن ایمن خواهد بود، مگر در موارد نادر.
عواقب مورد انتظار:
- تاول های پوستی در عرض 21 الی 14 روز پاک می شوند البته درد ممکن است تا یک ماه دیگر یا بیشتر طول بکشد، با یک بار گرفتن زونا، معمولاً فرد در برابر آن ایمنی پیدا می کند، اما تعداد کمی از افراد بوده اند که بیش از یک حمله زونا داشته اند.
عوارض احتمالی:
- زخم قرنیه
- دستگاه عصبی مرکزی
- عفونت باکتریایی ثانویه در تاول های زونا
- درد مزمن، خصوصاً در سالمندان، که تا ماه ها یا سال ها در مسیر رشته های حسی محل قبلی وجود تاول ها باقی می ماند.
تشخیص:
- تشخیص معمولاً تا زمان بروز بثور پوستی امکان پذیر نیست، قبل از آن، علائم ممکن است شبیه آپاندیسیت، جمع شدن مایع دور ریه یا سایر بیماری ها باشند. ندرتاً آزمایش خون، کشت مایع تاول ها، و نمونه برداری از پوست انجام می گیرد.
- بروز ضایعات در یک سمت از بدن می‌تواند نشانه‌ای از بیماری زونا باشد، بنابراین جهت اطمینان از بیماری به متخصص داخلی و دکتر پوست خود مراجعه کنید و پس از قطعی شدن تشخیص می‌توان ضایعات و سایر علائم را درمان کرد. پس از مراجعه، پزشک ابتدا پیرامون سابقه‌‌ی ابتلا به آبله مرغان سوال‌هایی می‌پرسد و علائم شما را بررسی می‌کند. ضایعات نشانه‌‌ی اصلی زونا است، اما ممکن است فقط یک مشکل پوستی باشد. ویژگی‌های ضایعات ناشی از زونا عبارتند از: پدیدار شدن در یک سمت از بدن یا صورت، احساس تیر کشیدن، سوزش یا خارش در ضایعه ضایعات در ابتدا به صورت یک برجستگی پدیدار می‌شوند و رفته رفته تبدیل به تاول می‌شوند. افراد مشکوک به ابتلاء به زونا باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند. زیرا هر چقدر مراحل درمان سریع‌تر آغاز شود، تأثیر و کارایی بیشتری خواهد داشت، به خصوص هنگامی که یک چشم یا گوش هم درگیر باشد. در صورتی که بیماری زونا درمان نشود، ظرف چند هفته به خودی خود برطرف خواهد شد. اما متخصصین پوست قویاً توصیه می‌کنند که این بیماری به روش مناسبی درمان شود. بسیاری از افرادی که برای درمان زونا اقدام نمی‌کنند، به درد، بی حسی، خارش و سوزش شدیدی دچار می‌شوند که می‌تواند تا چندین ماه یا چند سال ادامه داشته باشد.
درمان طب نوین:
- داروهای ضد ویروس، در صورتی که ظرف یک تا سه روز بعد از شروع علائم زونا مصرف شوند، می‌توانند در کاهش درد و طول دوره علائم بیماری تأثیر داشته باشند. آسیکلوویر ۸۰۰ میلی‌گرم، دارویی است که اغلب برای زونا تجویز می‌شود و باید به مدت ۷ روز و هر روز ۵ بار مصرف شود. داروهای والاسیکلوویر و فامسیکلوویر هم در درمان این عارضه مؤثر هستند. هنوز ثابت نشده است که داروهای استروئیدی سیستمیک در درمان علائم زونا تأثیری داشته باشند. به خاطر داشته باشید که عفونت زونا در افرادی که قبلاً به بیماری آبله مرغان مبتلا نشده باشند هم اتفاق می‌افتد. اقداماتی که برای درمان زونای حاد می‌توان انجام داد عبارت است از:
- استراحت و مصرف قرص‌های مسکن
- مصرف آنتی بیوتیک‌های خوراکی برای درمان عفونت‌های ثانویه
- مالیدن پمادهای محافظ از قبیل ژله پترولیوم (وازلین) بر روی تاول‌ها
- درمان درد (نورالژی) بعد از زونا معمولاً کار مشکلی است، اما اقدامات زیر ممکن است در جهت تسکین این عارضه مؤثر باشد:
- استفاده از پماد کپسایسین
- مالیدن پمادهای بی‌حسی موضعی
- تزریق سم بوتولینوم در ناحیه درگیر
- مصرف داروهای ضد افسردگی از قبیل آمیتریپتیلین
- مصرف داروهای آنتی اپیلپتیک شامل گاباپنتین و پرگابالین
- استفاده از روش درمانی تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) یا روش طب سوزنی
- علاوه بر موارد فوق، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و مخدرها هم می‌تواند در تسکین علائم این عارضه مؤثر باشد.
درمان طب سنتی:
- خوردن دوسین، صبح و شب
- عدم استفاده از غذاهای ممنوع
- شیر بادام (روزه یک تا دو لیوان)
- مرکب ۱۰ (۴ عدد) استفاده کنید.
- مالیدن اسانس گیاه مورد به موضع
- شربت عسل با لیموترش تازه و یخ
- داروی «پوست مالیدنی» استفاده کنید.
- از داروی صاف کننده خون استفاده کنید.
- حجامت عام با فاصله یک هفته تا دو هفته
- روزی چند بار دود عنبرنثاء به موضع بدهید.
- مصرف سایر آب میوه جات و سبزیجات با عسل
- نکتار سیب و عسل با کمی آب لیموترش ازه و یخ
- حفظ آرامش خاطر عامل مهمی در بهبود بیماری است.
- بعد از دو هفته انداختن زالو 5 تا 7 عدد به اطراف موضع.
- اندازه یک حبه از جامع امام رضا (ع) را با آب عسل میل کنید.
- مصرف نکردن فرآروده های حیوانی که موجب درد و عفونت می شود.
- مصرف سبزی خرفه یا شربت یک قاشق مرباخوری خرفه در یک لیوان آب.
- روزانه 6 لیوان آب نیم ساعت قبل از غذا و دو نیم ساعت بعد از غذا میل کنید.
- استفاده از غذاهای مفید برای کبد که کسالت و درد را به لطف الهی برطرف می کند.
- نداشتن یبوست مزاج (روزی دو بار اجابت مزاج موجب کاهش درد و سوزش می شود).
- بهترین و موثر ترین فاکتور برای کاهش درد و تب و عفونت استفاده از نکتار هلو و عسل و یخ است.
- حنا به سر بمالید. (حنا را با آب ولرم مخلوط کنید، نیم ساعت بماند، سپس آن را روی سر بمالید).
- روزانه 3 تا 4 لیوان نکتار سیب و عسل و 4 تا 5 لیوان شربت عسل و لیموترش تازه و یخ به آرامی میل شود.
- استفاده از خوراک گیاهی بامیه، کدوسبز و سیب زمینی با لیموترش تازه و روغن زیتون بکر (هفته ای 2 تا 3 بار).
- حجامت روی زونا با تیغ های عمقی و با بادکش سنگین یک تا سه مرحله با فاصله دو تا سه هفته (توسط پزشک طب سنتی)
- مصرف غذاهای گاهی مانند سوپ جو با سبزیجات با طبع خنک مثل گشنیز و اسفناج، همراه با آلو بخارا، زرشک، روغن زیتون و لیموترش تازه.
- هدف اصلی درمان عبارت است از تخفیف خارش و درد تا حد امکان، که برای این کار معمولاً از داروهای مالیدنی و خوراکی استفاده می شود، دردی که پس از پاک شدن تاول ها باقی می ماند را خیلی مشکل بتوان درمان کرد، و متاسفانه هیچ راه قطعی برای پیشگری از آن وجود ندارد، به هنگام حمام، تاول ها را به ملایمت بشویید، روی تاول ها و زخم ها باند نبندید، در وان آبی بخوابید که به آن نشاسته ذرت یا پودر جو دوسر اضافه شده باشد. سایر روش های کاهش درد نیز مطرح هستند اما تأثیر هیچ کدام به طور قطعی اثبات نشده است، این روش ها عبارت اند از تحریک یا مالش متناوب، استفاده از جریان الکتریکی در پوست، گرما، اسپری سرد، و قطع رشته های عصبی یا جراحی.
داروها:
- ملیسان
- آسیکلوویر
- فامسیکلوویر
- والاسیکلوویر
- در موارد شدید می توان رشته های عصب حسی را با تزریق ماده بی حس کننده بلوک کرد.
- لوسیون کالامین برای تاول ها، برای درد خفیف می توان از داروی مثل استامینوفن استفاده کرد. در صورت لزوم، ضد دردهای قوی تر مورد استفاده قرار خواهند گرفت، داروهای آرام بخش برای مدتی کوتاه، داروهای کورتیزونی برای تخفیف درد در موارد شدید، امکان دارد.
فعالیت:
- محدودیتی برای آن وجود ندارد، از قرار گفتن در معرض باد سرد پرهیز کنید.
رژیم غذایی:
- رژیم خاصی توصیه نمی شود، در هر حال رژیم باید مقوی باشد و در صورت توصیه، مکمل ویتامینی نیز باید دریافت شود.
- خوردنی های مفید: خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک قارچ و سیب زمینی، خوراک قارچ طعم دار، خوراک گل کلم، عدس پلو ساده، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، سوپ قارچ ۱، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سس معطر.
- خوردنی های مضر: خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک کلم قمری، بورانی بادمجان و ماست سویا، تاس کباب سویا، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با سویا، آش گندم با کرفس، آش گندم با تره، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم برگ، آش حبوبات ۱، حلیم گندم و بادمجان، حلیم دال عدس، آلبالو پلو، کلم پلو با سویا، خورش فسنجان با سویا، خورش قورمه سبزی با سویا، خورش کرفس ۱، خورش قیمه بادمجان، خورش بادمجان، خورش لوبیا سبز، سوپ کلسیم، کتلت سویا با گندم جوانه زده، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه کلم، کماچ سویا، شیر سویا، پنیر سویا، فرنی سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس زیتون، سس جعفری.
نکته:
- هرپس زوستر که اغلب آن را به نام زونا می شناسند با بروز تاول هایی دردناک در مسیر یک عصب خاص مشخص می شود. این تاول ها معمولاً فقط در یک سمت بدن ایجاد می شوند و اغلب در سینه و شکم و یا صورت به وجود می آیند. در افراد مسن تر ممکن است درد آن، چندین ماه بعد از اینکه تاول ها از بین رفتند نیز طول بکشد. زونا بر اثر ویروس واریسلازوستر ایجاد می شود. این ویروس ابتدا باعث بیماری آبله مرغان شده، اما بعد در سلول های عصبی مخفی می شود. وقتی این ویروس دوباره فعال می گردد باعث بیماری زونا می شود. دلیل این فعال شدن مجدد ویروس مشخص نشده است، اما اغلب در هنگام استرس و یا بروز یک بیماری این ویروس دوباره فعال می شود. این بیماری بیشتر در افراد مسن و در سنین ۵۰ تا ۷۰ سالگی دیده شده است. افرادی که دارای سیستم ایمنی مختل شده ای هستند (مثل مبتلایان به ایدز) یا کسانی که تحت شیمی درمانی می باشند بیشتر به این ویروس حساس هستند. ویروس (واریسلازوستر) به آسانی با تماس مستقیم با یک تاول منتقل می شود و می تواند در کسانی که قبلاً به این ویروس گرفتار نشده اند ایجاد بیماری آبله مرغان کند. در ابتدای بیماری، ممکن است قسمتی از پوست فرد دچار گزگز، خارش و یک درد شدید شود. بعد از چند روز علایمی مثل تاولهای پوستی، تب، خستگی و سردرد ایجاد می شوند. در عرض ۳ یا ۴ روز این تاول ها دلمه می بندند و بعد از ۱۰ روز این دلمه ها از بین می روند، اما ممکن است جایشان باقی بماند.