زخم و سوزش مری: عبارت است از مری که اصطلاحاً با عنوان لوله غذایی نیز شناخته می‌شود، یکی از اندام‌های گوارشی انسان است که غذا را از حلق به معده منتقل می‌کند. غشای مخاطی که جداره‌های مری را پوشانده است، ماده لزجی به نام مخاط را تولید می‌کند که به نرم شدن سطح مری و عبور راحت‌تر غذا از آن کمک می‌نماید. این غشای مخاطی ممکن است در اثر تماس با یک سری مواد اسیدی که توسط دیواره‌های معده ترشح می‌شود، دچار حساسیت یا فرسایش شود. اسید معده تحت شرایط خاصی می‌تواند از سمت پایین مری به داخل آن وارد شود به دیواره‌های این قسمت از مری آسیب وارد کند. منقبض شدن سریع معده در اثر ضربه یا نیروی شدید هم می‌تواند محتوای اسیدی معده را به داخل مری براند. این عوامل منجر به ایجاد زخم مری خواهد شد. اگر شرایط التهاب بافت دیواره مری ادامه پیدا کند، می‌تواند منجر به تشکیل فیبروز و بافت زخمی در کانال مری شود. این بافت‌ها در ادامه باعث تنگ شدن مری می‌شوند و حرکت غذا در داخل آن را با مشکلات شدیدی مواجه می‌سازد. التهاب و آسیب‌های وارد شده به بافت مری بسته به نوع عامل به وجود آورنده آن در صورت تداوم، قابلیت تبدیل شدن به سرطان مری را دارد.

علائم:

1. هرگاه فردی در بلعیدن غذا مشکل داشته باشد، می‌توان آن را یکی از اولین علائم زخم مری دانست. به موازات آن ممکن است بیمار علائم دیگری شامل موارد زیر را نیز تجربه کند:
2. تنگی نفس
3. سوزش گلو
4. کم‌اشتهایی
5. سرفه مداوم
6. درد شکم و معده
7. کاهش ناگهانی وزن
8. سرگیجه و حالت تهوع
9. احساس سوزش در قفسه سینه
10. مشکل در بلعیدن غذا (دیسفاژی)
11. تب شدید، سر درد و دردهای عضلانی
12. استفراغ که ممکن است همراه با خون باشد.

علت:

• قهوه
• سرکه
• فلفل سیاه
• شکلات‌ها
• نعناع فلفلی
• نوشابه‌های گازدار
• سس گوجه‌فرنگی
• نوشیدنی‌های الکلی
• غذاهای سرخ شده و پُرادویه
• دارو درمانی: برخی داروهای خاص مانند آسپرین، ایبوبروفن، بی فسفونات و برخی از آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند موجب التهاب مری و در نتیجه زخم مری شوند.
• عفونت: بروز زخم مری بر اثر عفونت امری است که کمتر شایع است، اما عفونت های قارچی، عفونت بر اثر ویروس هرپس سیمپلکس (ویروس تبخال) و عفونت میکروبی معده با هلیکوباکتری می توانند با بروز زخم مری در ارتباط باشند.
• آسیب دیدگی مری: ممکن است قورت دادن مواد خورنده یا سمی موجب آسیب دیدن مری شود. این نوع از آسیب دیدگی بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و ممکن است در بزرگسالانی که به بیماری‌های روانی مبتلا هستند نیز رخ دهد. برخی از انواع جراحی‌های دستگاه گوارش و یا قورت دادن اجسام خارجی می‌تواند باعث زخم مری شود.
• رفلاکس معده: در انتهای مری و در محل اتصال آن به معده، دریچه‌ای به نام اسفنکتر تحتانی مری وجود دارد. این دریچه در حالت عادی بسته است و از ورود اسید معده به داخل مری جلوگیری می‌کند. هنگامی که غذا از لوله گوارش عبور می‌کند و به معده می‌رسد، این دریچه باز می‌شود تا غذا به معده وارد شود. اسفنکتر مری ممکن است در اثر التهاب مکرر دیواره‌های مخاطی آن، ضعیف و ناتوان شود. در نتیجه، اسید معده می‌تواند به داخل مری نشت کند و باعث احساس سوزش در ناحیه قفسه سینه شود. این عارضه در اصطلاح پزشکی به عنوان رفلاکس معده (GERD) شناخته می‌شود. سیگار کشیدن نیز باعث آسیب رسیدن به اسفنکتر تحتانی مری و وارد شدن مقدار بیشتری از اسید به داخل آن و تشدید آسیب‌دیدگی دیواره‌های مری می‌شود. رفلاکس معده به عنوان شایع‌ترین علت زخم مری شناخته می‌شود، اما سایر عفونت‌های باکتریایی یا قارچی در ناحیه مری که موجب استفراغ کردن بیمار می‌شود نیز می‌تواند یکی از علل ایجاد زخم مری باشد. علاوه بر آن، مصرف الکل نیز می‌تواند باعث زخم شدن دیواره مری یا بدتر شدن جراحت‌های موجود در آن شود. مواد غذایی و نوشیدنی‌های زیر هم از جمله عواملی هستند که باعث سوزش سر معده و التهاب دیواره‌های مری می‌شوند:

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. سن
2. ژنتیک
3. بی تحرکی
4. با شکم پر خوابیدن
5. درست نجویدن غذا
6. آب خوردن وسط غذا
7. سابقه بیماری های گوارشی
8. مصرف سرکه، آبلیمو و آبغوره با معده خالی
9. مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح

پیشگیری:

• با شکم پر نخوابید
• در هم خوری نکنید
• هر لقمه غذا را 32 بار بجوید
• همراه با غذا آب و مایعات نخورید
• از مصرف فرآورد های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح پرهیز کنید.

عواقب مورد انتظار:

• در صورت عدم درمان به موقع منجر به سرطان خواهد شد.

عوارض احتمالی:

• پارگی مری
• سرطان مری
• ابتلای مکرر به زخم معده
• تنگ شدن و باریک شدن مری
• خونریزی در قسمت فوقانی دستگاه گوارش (به ندرت)
• کاهش وزن شدید به خاطر کاهش اشتها و مشکل در بلع غذا

تشخیص:

1. آندوسکوپی: آندوسکوپی بهترین راه تشخیص زخم مری به خصوص در مواردی است که زخم تبدیل به بافت سرطانی شده است. در حین آندوسکوپی، دکتر یک لوله میان تهی را که مجهز به یک دوربین است (اسکوپ) از گلوی شما پایین می‌فرستد و وارد مری می‌کند. با استفاده از آندوسکوپی پزشک وضعیت بافت مری شما را بررسی کرده و به جست و جوی نواحی ای میپردازد که سرطانی شده یا دچار التهاب می‌باشند.

درمان طب نوین:

• انتخاب روش درمان زخم مری به علت اصلی بروز آن بستگی دارد و بنابراین مهمترین مسئله در درمان، تشخیص صحیح علت بروز زخم مری است. در صورتی که مری آسیب فیزیکی شدیدی دیده باشد برای کنترل آسیب از لوله گذاری از طریق بینی به سمت دستگاه گوارش و تزریق وریدی مایعات در بدن استفاده می‌شود. پیشگیری دارویی عفونت با آنتی بیوتیک و تسکین درد با داروهای مسکن و همچنین زخم‌های ایجاد شده در مری با داروهای مهارکننده‌ی گیرنده H2 درمان می‌شوند.
• درمان دارویی: برای درمان زخم مری ممکن است از داروهای آنتی‌بیوتیک همراه با داروهای سرکوب‌کننده اسید معده مانند اومپرازول (پریلوسک)، لانزوپرازول (پرواسید)، رابپرازول (اسیفکس)، ازومپرازول (نکسیوم) و پنتوپرازول (پروتونیکس) جهت کاهش تولید اسید توسط دیواره‌های معده استفاده شود. از داروهای ضد اسید مانند بازدارنده‌های هیستامین (H-2) نیز برای خنثی کردن اسید معده که به داخل مجاری گوارشی آزاد می‌شود، استفاده می‌گردد تا درد ناشی از زخم مری را کاهش دهد و موجب بهبودی سریع‌تر آن شود. داروهایی که در بالا به آنها اشاره شد، به بهبودی زخم مری کمک می‌کنند، اما رفلاکس مزمن اسيد معده را شايد نتوان به راحتي درمان کرد. در نتيجه، ترشح مداوم اسيد معده به داخل مري باعث اختلال در روند بهبودي زخم‌هاي آن می‌شود. در چنین شرایطی به منظور جلوگیری از تماس بیشتر زخم مری با اسید معده می‌توان از داروهای دیگری مانند سوکرالفیت استفاده کرد که به محل زخم مری متصل می‌شود و آن را در برابر مواد اسیدی محافظت می‌کند. به این ترتیب شرایط برای بهبودی سریع‌تر و مؤثرتر زخم مری فراهم می‌شود.
• تغییر سبک زندگی: در کنار درمان‌های دارویی که در بالا به آنها اشاره شد، ایجاد تغییراتی در سبک زندگی نیز می‌تواند در درمان سریع‌تر و مؤثرتر زخم مری تأثیر داشته باشد. اقدامات زیر می‌تواند باعث تسکین سوزش سر معده در اثر بازگشت اسید به داخل مری شود: تحت کنترل داشتن وزن بدن به طور مداوم، پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت، خودداری از مصرف غذاهایی که باعث تحریک دیواره‌های معده و تولید اسید بیشتر در آن می‌شود، وعده‌های غذایی با حجم کمتر و به تعداد بیشتر در طول روز، خودداری از خوابیدن یا دراز کشیدن بلافاصله بعد از خوردن غذا، سیگار نکشیدن.
• درمان رفلاکس معده: درمان زخم مری ناشی از رفلاکس معده در ابتدا سعی می‌شود که علائم ناشی از رفلاکس معده برطرف شود و سپس حرکات و جنبندگی دستگاه گوارش و میزان تولید اسید معده کنترل شود. برای کنترل موقت علائم از مهارکننده‌های گیرنده H2 استفاده می‌شود. پرکاربردترین داروهای متعلق به این دسته عبارتند از سایمتیدین، رانیدیدین، فاموتییدین و نیزاتیدین. اما برای دستیابی به نتایج درمانی بلند مدت از داروهای PPI استفاده می‌شود که با مسدود کردن پمپ پروتون، مستقیماً از تولید اسید توسط سلول‌های جداره معده جلوگیری می‌کنند. داروهای PPI پرکاربرد برای درمان رفلاکس معده عبارتند از امپرازول، اسموپرازول، لانزوپرازول، پنتوپرازول و ربا پرازول. برای پاکسازی مری می‌توان از پروکینتیک‌هایی استفاده کرد که حرکت دستگاه گوارش را افزایش می‌دهند. برای افزایش حرکت مری معمولاً از داروهای سیزاپراید و متوکلوپرامید استفاده می‌شود.
• درمان عفونت: اگر عفونت معده بر اثر ابتلا به میکروب هلیکوباکتری باشد از روش درمان استاندارد این بیماری که درمان سه گانه نام دارد استفاده می‌شود. در این روش از یک داروی PPI و دو نوع آنتی بیوتیک مختلف استفاده می‌شود. در روش درمان استاندارد، داروهای امپرازول، آموکسی سیلین و کلاریترومایسین برای 10 روز، بیسموت ساب سالیسیلات، مترونیدازول و تتراسایکلین برای 14 روز و لانسوپرازول، آموکسی سیلین و کلاریترومایسین برای 10 تا 14 روز تجویز می‌شود. برای درمان آسیب‌های مخاطی ناشی از عفونت مری از داروهای ضد میکروب استفاده می‌شود. عفونت‌های ناشی از ویروس سیتومگالو با داروی گانسیکلوویر و عفونت‌های قارچی ناشی از قارچ کاندیدا با داروی فلوکونازول درمان می‌شود. بیماران مبتلا به ویروس HIV که به زخم مری دچار شده اند معمولاً به درمان‌های ضدویروسی به خوبی پاسخ می‌دهند. در صورتی که علت عفونت مری مشخص نباشد برای درمان آن از کورتیکواستروئیدها استفاده می‌شود البته ابن دارو به خاطر مهار کردن سیستم ایمنی بدن می‌تواند خطر بروز عفونت‌های حاد و ناگهانی را افزایش دهد.
• درمان زخم های ناشی از دارو: برای درمان زخم مری که ناشی از مصرف داروهای خاص است، در ابتدا لازم است که مصرف داروی مورد نظر قطع شود و سپس داروهای PPI و داروی محافظت کننده از مخاط گوارشی تجویز شوند. زخم مری که بر اثر ابتلا به سل بوده باشد نیز نیاز به درمان‌های استاندارد بیماری سل دارد که بر اساس استفاده از داروهای ایزونیازید، ریفامپیسین، اتامبوتول و پیرازینامید است. طول دوره‌ی درمان به وضعیت بیمار بستگی دارد و معمولا بین 6 تا 9 ماه طول می‌کشد.
• جراحی: تنها در مورادی که وضعیت بیمار بسیار وخیم است از گزینه جراحی استفاده می‌شود. جراحی‌هایی که ممکن است انجام شوند عبارتند از جراحی تنگ کردن دریچه اسفنکتر تحتانی مری که در بالای معده قرار دارد و جراحی قرار دادن دستگاه مغناطیسی برای کمک به عملکرد دریچه.

درمان طب سنتی:

• خوردن گرمی ها
• برای برطرف کردن سوزش مری بهترین راه این است که روزی سه مرتبه شکر تیقال را تمیز و نرم بسایید و با آب گرم یا شیر گرم مخلوط و میل فرمایید.
• سوختن مری به دلیل خوردن اسید: هر روز ۲ قاشق روغن گل سرخ با 5/1 قاشق سرکه میل شود و در صورت نتوانستن، قطره قطره داده شود ولو اینکه ۳ ماه طول بکشد.
• بارهنگ و نعناع؛ یک قاشق مرباخوری بارهنگ داخل یک لیوان عرق نعناع به مدت 10 دقیقه به صورت ملایم جوشانده شود و مقداری عسل به آن اضافه و هر شب یک لیوان میل کند.

داروها:

• اس امپرازول

فعالیت:

• تا زمان بهبودی کامل از انجام فعالیت شدید بدنی پرهیز کنید.

رژیم غذایی:

• اگرچه هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان زخم مری معرفی نشده است، اما به طور کلی بیمار باید بیشتر غذاهایی را مصرف کند که احتمال بروز رفلاکس معده را به حداقل برساند تا علائم زخم مری سریع‌تر تسکین پیدا کند. همچنین در صورتی که بیمار از زخم مری رنج می‌برد، باید به طور مستمر با پزشک متخصص گوارش در مورد نوع رژیم غذایی مناسب برای خود مشورت نماید. تحقیقات نشان داده است که مصرف مقادیر بالایی از فیبر در رژیم غذایی می‌تواند در پیشگیری از بروز زخم مری مؤثر واقع شود. زیرا رژیم‌های غذایی حاوی مقادیر بالایی از فیبر باعث کاهش احتمال عفونی شدن زخم مری می‌شود. از مهم‌ترین غذاهایی که مقدار زیادی از فیبرهای محلول در ترکیب خود دارند می‌توان به جو دوسر، حبوبات، جو، دانه‌های بزرک، مغزها و بعضی از میوه‌ها و سبزیجات از قبیل سیب، پرتقال و هویج اشاره کرد که همگی در پیشگیری از التهاب زخم‌های دستگاه گوارش تأثیر دارند. تحقیقات نشان داده است که ویتامین A باعث افزایش ترشح مخاط در مجرای معده‌ای، روده‌ای می‌شود. نقص‌های موضعی کوچک در داخل غشای مخاطی مری باعث فراهم شدن شرایط برای ایجاد زخم مری یا رشد آن می‌شود. بنابراین ویتامین A می‌تواند به محافظت از مری در برابر تشکیل زخم کمک کند. بهترین منابع تأمین ویتامین A شامل هویج، سیب‌زمینی شیرین، جگر، کلم بروکلی، اسفناج، کلم کالی و کولارد سبز می‌باشد.

نکته:

• زخم مری، حفره‌ای است که یا دقیقاً در غشای مخاطی مری به وجود می‌آید و یا لایه‌های عمیق‌تر مری را نیز درگیر می‌نماید. زخم مری در اثر ورود اسید معده به داخل مری و تحریک غشای مخاطی آن توسط مواد اسیدی اتفاق می‌افتد. این زخم‌ها معمولاً در افرادی ایجاد می‌شود که از بیماری رفلاکس معده رنج می‌برند، اما با وجود آنکه رفلاکس معده مهم‌ترین علت ایجاد زخم مری به شمار می‌رود، تنها عاملی نیست که باعث این عارضه می‌شود. مری بارت یک زخم مزمن است که در اثر تغییر ساختار قسمت‌هایی از غشای مخاطی مری اتفاق می‌افتد. مری بارت شایعترین علت سرطان مری است که به علت ریفلاکس بوجود می اید. این عارضه باعث می‌شود که بخشی از ساختار اپیتلیوم مری در اثر تماس مکرر با اسید معده، به حالتی شبیه به ساختاری که در دیواره معده دیده می‌شود، تبدیل گردد. سایر عواملی که باعث زخم مری می‌شود شامل مصرف طولانی مدت داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و سیگار کشیدن می‌باشد.