زخم بستر: عبارت است از زخم بستر همان‌طور که از نامش پیداست؛ به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در بستر شکل می‌گیرد. به همین دلیل نیز معمولاً سالمندان ناتوان جسمی، بیش از سایرین در معرض ابتلا به آن هستند. وقتی فرد مدت طولانی در بستر قرار می‌گیرد، به بخشی از لایه‌های پوست که در مناطق تحت فشار بدن و بستر هستند، فشار وارد می‌کنند. این فشار ممتد موجب مرگ سلول‌های پوستی و آسیب دیدن آنها در این ناحیه می‌شود. به عنوان مثال یکی از بخش‌های بدن که بیش از سایر بخش‌ها درگیر این وضعیت می‌شوند. بخش کناری استخوان لگن است. پوست این قسمت به دلیل به پهلو خوابیدن بیمار، تحت فشار استخوان لگن و وزن بیمار و همچنین کف بستر، دچار مشکل می‌شود. در واقع این فشار ممتد موجب کاهش و در نهایت قطع جریان خون در رگ‌ها و بافت‌های این بخش از پوست شده و در نهایت موجب مرگ سلولی آن می‌شوند. در این وضعیت محل آسیب دیده بیش از همیشه در معرض انواع عفونت‌ها قرار می‌گیرد؛ که در نهایت خود را به شکل یک زخم نشان می‌دهد.

علائم:

1. مرحله اول: رنگِ پوست قرمز شده، در لمس گرم است و ممکن است با خارش همراه باشد.
2. مرحله دوم: یک زخم باز دردناک یا تاول با تغییر رنگ پوست اطراف آن مشاهده می شود.
3. مرحله سوم: ظاهری دهانه مانند بعلت آسیب بافت زیر سطح پوست پدیدار می شود.
4. مرحله چهارم: آسیب شدید پوست و بافت همراه با عفونت بطوری که عضلات، استخوان ها و تاندون ها قابل مشاهده است.
5. مراحل اول و دوم ممکن است 1 تا 6 هفته طول بکشد تا بهبود یابد، اما اگر زخم ها به مرحله 3 و 4 برسند ممکن است بهبودی چندین ماه طول بکشد و یا اصلا حاصل نشود.

علت:

• زخم‌های بستر نوعی زخم پوستی هستند و زمانی ایجاد می‌شوند که نیروی اضافی برای مدت طولانی به پوست وارد می‌شود. علت اصلی زخم بستر در میان سالمندانی که در بستر هستند؛ بی توجهی به حالت قرار گرفتن بدن است. اگر فرد سالمند نتواند خودش در بستر تکان بخورد و به راحتی حرکت کند؛ به سرعت در معرض ابتلا به زخم بستر قرار می‌گیرد. زخم بستر معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که فرد نتواند برای مدت طولانی موقعیت بدن خود را تغییر دهد. بدون تحرک، پوست جریان خون خود را از دست می‌دهد و در نهایت پوسیده می‌شود. شایع‌ترین علل زخم بستر در سالمندان عبارتند از:
• سن:پوست افراد مسن نازک تر، ظریف تر، با قابلیت کشش کمتر، خشک تر و شکننده تر از جوان ها است. در افراد مسن قدرت ترمیم و تکثیر پوست هم کمتر می شود.
• کاهش حس لمس:آسیب های نخاع یا دیگر بیماری ها یا آسیب های دستگاه عصبی می تواند موجب کاهش حس لمس و همراه با آن کاهش حس درد بیمار شود. به این ترتیب بیمار از تشکیل زخم بستر بی اطلاع مانده و فشار را به پوست ادامه داده و زخم گسترش میابد.
• کاهش وزن:در بیماری های مزمن و طولانی، کاهش وزن شدید می تواند موجب کم شدن حجم عضلات و چربی زیر پوستی شده و حالت بالشتک نرمی را که این بافت ها در زیر پوست ایجاد می کنند از بین می رود. در اثر آن پوست تحت فشار زیاد قرار گرفته و زخم می شود.
• تغذیه نامناسب:کم شدن دریافتی کالری، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و آب می تواند موجب از دست رفتن سلامتی پوست و مستعد شدن آن به زخم بستر شود.
• عدم کنترل ادرار و مدفوع:عدم کنترل ادرار می تواند موجب مرطوب شدن پوست شود و این می تواند پوست را مستعد به زخم بستر کند. آلودگی پوست به باکتری های مدفوع زمینه را برای عفونی شدن زخم بستر فراهم می کند.
• پوست بشدت مرطوب یا بشدت خشک:هم پوستی که زیاد عرق کرده و مرطوب است و هم پوست خیلی خشک اصطکاک بیشتری با پارچه بستر داشته و احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر می کند.
• اختلال جریان خون:بیماری های گردش خون مانند دیابت به علت آسیب رساندن به تغذیه پوست می توانند احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر کنند.
• استعمال دخانیات خصوصاً سیگار:سیگار جریان خون پوست را کم کرده و اکسیژن خون را هم کم می کند. پس در سیگاری ها زخم بستر سریعتر تشکیل شده و دیرتر خوب می شود.
• اختلال حواس:بیمارانی که به علت بیماری یا مصرف دارو دچار اختلال حواس و اختلال در قوای شعوری می شوند کمتر خود را در بستر حرکت می دهند و در صورت تشکیل زخم بستر دیرتر متوجه آن می شوند.
• اسپاسم عضلات:اسپاسم عضلات یا حرکات غیر ارادی عضلات در بعضی بیماری ها می تواند موجب سایش زیاد پوست بر بستر و ایجاد زخم بستر شود.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. عدم تحرک:ممکن است بر اثر مشکلات سلامتی، جراحت در ناحیه‌ی ستون فقرات و عوامل دیگر اتفاق افتد.
2. عدم ادراک حسی:جراحت در ستون فقرات، اختلالات نورولوژیکی و شرایط دیگر می‌توانند منجر به از دست دادن ادراک حسی در فرد شود. عدم توانایی در احساس درد و ناراحتی می‌تواند منجر به عدم آگاهی فرد از نشانه‌های هشداردهنده و در نتیجه عدم جابه‌جایی شود.
3. تغذیه‌ی نامناسب و کمبود آب:افراد به صورت روزانه به مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارند تا پوستشان سالم بماند و از تخریب بافت جلوگیری شود.
4. وضعیت پزشکی که بر روی گردش خون اثر می‌گذارد:مشکلات سلامتی مانند دیابت و بیماری‌های عروقی که می‌توانند بر گردش خون اثر بگذارد، خطر آسیب به بافت را افزایش می‌دهند.

پیشگیری:

• شما می‌توانید با تغییر مکرر موقعیت بدن بیمار از استرس وارده بر روی پوست و در نهایت از ایجاد زخم بستر جلوگیری کنید. راهبردهای دیگر عبارتند از: ترک سیگار، ورزش روزانه، تغذیه مناسب، مدیریت استرس، مراقبت از پوست، مصرف زیاد مایعات، هر یک ساعت یک بار موقعیت بدن بیمار را تغییر دهید. اگر بیمار قدرت کافی را دارد؛ از او بخواهید که با فشار دادن بازوها روی تخت یا ویلچر، نشیمنگاه خود را از روی صندلی یا تخت بلند کند. برای محافظت از پوست در برابر ادرار و مدفوع از کرم‌های ضد رطوبت استفاده کنید. در صورت نیاز به طور مکرر ملحفه و لباس بیمار را عوض کنید. مراقب دکمه‌های لباس و چین و چروک‌های روی ملحفه باشید که پوست را تحریک نکند. روزانه پوست را بررسی کنید و علائم هشداردهنده را جدی بگیرید. کوسن یا تشکی را انتخاب کنید که فشار را کاهش دهد. از بالشتک یا تشک مخصوص برای کاهش فشار استفاده کنید. افرادی که روی ویلچر می‌نشینند بهتر است از کوسن‌های دونات استفاده کنند. این نوع کوسن می‌تواند فشار را روی بافت اطراف متمرکز کند. پوست بیمار را تمیز و خشک نگه دارید و آن را با یک پاک‌کننده ملایم بشویید و خشک کنید. این روتین پوستی را به طور منظم انجام دهید تا پوست در معرض رطوبت، ادرار و مدفوع قرار نگیرد.

عوارض احتمالی:

1. سپسیس: به ندرت، این نوع زخم‌‌های پوستی منجر به سپسیس می‌شوند.
2. سلولیت: سلولیت نوعی عفونت پوست و بافت‌های نرم متصل به آن است.
3. سرطان: زخم‌های طولانی‌مدت و بهبود نیافته می‌توانند به نوعی کارسینوم سلول سنگفرشی تبدیل شوند.
4. عفونت استخوان و مفاصل: عفونت ناشی از زخم بستر می‌تواند به مفاصل و استخوان‌ها نفوذ کند و به غضروف و بافت آسیب برساند. عفونت استخوان گاهی حتی عملکرد مفاصل و اندام‌ها را کاهش می‌دهد.

تشخیص:

1. آزمایش خون
2. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار

درمان طب نوین:

• جابجایی مکرر بیمار: بیمار با زخم بستر باید مرتباً تغییر وضعیت داده شده و همچنین در وضعیت مناسب قرار گیرد. کسی که در روی صندلی چرخدار می نشیند باید هر ۱۵ دقیقه و کسی که دراز کشیده است باید هر یک ساعت یک بار وضعیت خود را عوض کند. پرستار بیمار می تواند در این کار به بیمار کمک کند. استفاده از وسایل خاص می تواند به بلند کردن و جابجا کردن بیمار بدون مالش زیاد به بستر کمک کند.
• استفاده از سطوح حمایت کننده: استفاده از بالشت یا بالشتک ها می تواند به بیمار کمک کند تا در وضعیت مناسب قرار گیرد بطوری که فشار زیادی به محل زخم وارد نشود. از بالشتک های حاوی هوا یا آب می توان در زیر محل هایی که زخم ایجاد شده است استفاده کرده تا فشار کمتری به آن وارد شود.
• خارج کردن بافت آسیب دیده و مرده زخم بستر: برای اینکه بافت ها بهبود یابند باید اول از دست بافت های مرده رها شوند. برای انجام این کار از روش های گوناگونی استفاده می شود که عبارتند از: عمل جراحی و خارج کردن بافت مرده از بدن، وسایل شستشو تحت فشار یا حوضچه های با آب در حال چرخش یا استفاده از پانسمان های خاص که موجب کنده شدن بافت های مرده از زخم می شوند. استفاده از مواد شیمایی مخصوص که مانند آنزیم عمل کرده و بافت مرده را در خود حل می کنند.
• تمیز کردن و پانسمان مرتب زخم بستر: برای ممانعت از عفونت باید زخم را تمیز نگه داشت. زخم مرحله یک را می توان مرتب با آب تمیز و صابون ملایم شستشو داد ولی وقتی زخم ایجاد شده است شستشو باید با محلول سالین یا نمکی انجام شود. پانسمان موجب خشک نگه داشتن زخم و ممانعت از ورود میکروب به آن می شود. انواع مختلف پانسمان بصورت گاز، ژل، فوم یا فیلم وجود دارند.
• اقدامات دیگر: به بیمار داروهایی داده می شود تا شدت درد وی را کاهش دهد. در صورت عفونی شدن زخم به بیمار آنتی بیوتیک داده می شود. وضعیت تغذیه بیمار بهتر می شود. ویتامین سی و روی به بهبود زخم کمک می کنند. در موارد اسپاسم عضلات از یک شل کننده عضلانی استفاده می شود.
• جراحی: گاهی اوقات زخم بستر آنچنان شدید شده و گسترش میابد که منطقه وسیعی از پوست از بین رفته و بافت های زیرین آن مانند استخوان و تاندون ها بدون حفاظ می مانند. در این موارد ممکن است بدن نتواند بافت جدیدی را بر روی استخوان یا تاندون و بصورت جایگزین پوست بسازد. این بیماران معمولاً نیاز به عمل جراحی دارند. در این اعمال جراحی بافت های مرده و عفونی کاملاً خارج شده و سپس با استفاده از روش های جراحی ترمیمی از پوست قسمت های دیگر بیمار استفاده شده و روی استخوان یا تاندون ها پوشانده می شود.

درمان طب سنتی:

• بادکش گذاشتن دور ناحیه زخم
• دود عنبرنسارا به محل عفونت زخم بستر بدهید.
• جابجا کردن و از این پهلو به آن پهلو کردن بیمار.
• خوراک عسل آب با عرق نعناع هر 7 ساعت یک لیوان (7 شب).
• جامع امام رضا (ع) را با عسل را می توانید روی انواع زخم و تاول ضماد کنید.
• دبریدمان زخم، بافت مرده رو اول تراش داده و با عسلاب رقیق ولرم, شستشو بدهید.
• مصرف دوسین، هر 12 ساعت یک قاشق مرباخوری میل کنید (صبح و شام) که آنتی بیوتیک آن باشد.
• پاشیدن پودر عنبر نسارای خشک بر روی انواع زخم های تازه، علاوه بر کمک به بهبودی، خونریزی آنها را نیز متوقف می کند.
• همچنین زالو اندازی به تعداد کم، بافاصله زمانی کم, مثلا هر پنج تا یک هفته تعداد یک تا دو عدد این مکانیسم عالی جواب می دهد.
• برای از بین رفت محل زخم، روغن گل سرخ بمالید و برای درمان آن، جامع امام رضا (ع) را با ۱۰ برابر عسل مخلوط و سپس روی زخم ضماد کنید.
• پس هر کجا که بلغم بیشتری بود، زمینه عفونت بیشتری است، چون بلغم از آب است و آب عفونت زا است. ولی مواد گرم این گونه نیستند، اگر مربا را خوب جوش نداده باشید و آب آن تبخیر نشده باشد، خیلی زود کپک می زند.
• اگر فرد سرمایی است غذاهای طبع گرم به او بدهید تا جریان خون در او تقویت شود. همچنین روزانه کمر و پشت و اندام وی را با روغن هایی, مانند زیتون ماساژ دهید تا خون در آنها جریان پیدا کند و نقاط دیگر دچار زخم بستر نشود.
• اگر زخم عفونی باشد مخلوطی از عسل و نمک ضماد کنید تاعفونت برطرف بشود و بعد از برطرف شدن عفونت برای این زخم از مخلوط روغن زیتون و عسل (5 واحد روغن زیتون + 2 واحد عسل) استفاده کنید. زیرا این معجون گوشت می آورد و جراحت و پارگی را پر می کند.
• برای رساندن صفراء به آن قسمت باید ماساژ دهیم. درمان کمکی دیگر این است که دور زخم را بادکش می کنیم که هم فراخوان خون میکند و هم بلغم موجود در آن ناحیه را تبدیل به دم می کند. منطق همه این صفرا رسانی و خون رسازی است. و هر دارویی که ویژگی صفراسازی، دم سازی و التیام داشته باشد، می توان استفاده کرد.
• دو عدد برگ اسفناج + دو عدد برگ کلم + مقداری گل خطمی سفید، همه مواد را با هم ترکیب و درون آب جوش حرارت دهید تا آب تبخیر شود سپس روغن زرد گاوی، روغن زیتون و یک قاشق مرباخوری عسل به ترکیب اضافه کرده و روی زخم مرهم کنید و هر نیم ساعت یک بار مرهم را تعویض کنید.

داروها:

• کالندیت ای
• یکی از مکمل هایی که برای درمان زخم بستر و حتی زخم پای دیابتی به کار می رود هیلاژن می باشد که حاوی 3 اسیدآمینه کلیدی آرژنین، گلوتامین و بتا هیدروکسی بتا متیل بوتیرات (HMB) است که در فرآیندهای آنابولیک و عملکرد ایمنی تأثیرگذار است. در مطالعات متعددی اثر استفاده همزمان این 3 اسیدآمینه در ترمیم زخم بررسی گردیده است. نتایج حاکی از آن است که دریافت 7 گرم از هر کدام از اسیدهای آمینه آرژنین و گلوتامین و 1.5 گرم از HMB  به مقدار 2 بار در روز باعث افزایش رسوب کلاژن در محل زخم و استحکام کششی زخم می شود.

فعالیت:

• فعالیت منظم روزانه خود را حفظ کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح پرهیز کنید.