رشد کم کودک (کوتاه قدی): عبارت است از اگر بخواهیم قامت کوتاه را تعریف کنیم، باید بگوییم، پایین بودن قابل توجه قد یک فرد نسبت به متوسط قد افرادی که در یک رده سنی، جنسی، نژادی و یا خانواده قرار دارند. کودکی را کوتاه ‌قد در نظر می‌گیریم که نسبت به همسالان و هم جنسان خود به میزان قابل توجهی کوتاه‌تر باشد. پزشک می‌تواند رشد قد کودک را از طریق نمودارهای مخصوص پیگیری نماید. کودکی کوتاه‌قد است که: انحراف از استاندارد (SD) داشته باشد و یا قد او از متوسط قد کودکان هم سال و هم جنس، پایین‌تر باشد. در نمودار رشد، زیر صدک 2.3 باشد: بدین معنی که از 1000 پسر (یا دختری) که در همان روز به دنیا آمده‌اند، 977 کودک بلندتر از پسر یا دختر شما باشند.

علائم:

1. معمولاً پدر و مادر کوتاه، کودکان کوتاه‌قدی دارند. کودکانی که به لحاظ فامیلی قد کوتاهی دارند، دچار علائم خاصی که مربوط به رشد کودکان باشد، نیستند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ می‌شوند و دوره بلوغ خود را به صورت طبیعی طی می‌کنند. آن‌ها به طور معمول قدی مشابه والدین خود خواهند داشت. کودکانی که به “تاخیرسرشتی رشد” مبتلا هستند، هیچ بیماری خاصی نخواهند داشت. این کودکان دیر تر از همسالان خود وارد دوره بلوغ می‌شوند. از آنجا که دوره رشد آن‌ها طولانی تر است، نسبت به همسالان خود از قد کوتاه‌تری برخوردار هستند. الگوی رشد آن‌ها شبیه به والدینشان خواهد بود. ممکن است برخی از علائم کوتاهی قد، نشان دهنده‌ی شرایط خاص پزشکی باشد. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، باید توسط پزشک بررسی‌های بیشتری صورت بپذیرد:
2. ضعف تغذیه / از دست دادن اشتها
3. کاهش یا افزایش وزن (بیش از5 کیلو در یک ماه)
4. توقف رشد کودک یا رشد کمتر از حد مورد انتظار (کمتر از 4 سانتی متر و یا 2 اینچ در هر سال، قبل از بلوغ و ورود به مدرسه ابتدایی)
5. بلوغ جنسی دیررس (عدم رشد سینه در سن 14 سالگی یا عدم قاعدگی تا سن 15 سالگی برای دختران. بزرگ نشدن بیضه‌ها تا سن 14 سالگی برای پسران)؛ توجه داشته باشید که وجود یا عدم وجود موهای ناحیه تناسلی نشانه قابل اعتمادی برای بلوغ محسوب نمی‌شود.

علت:

• بیماری‌های مزمن: (برای مثال، سوء تغذیه)، عوامل ژنتیکی و خانوادگی و یا ایجاد اختلال در فرایند رشد کودکان (مثلاً بلوغ زودرس یا دیررس). در سراسر جهان، سوء تغذیه شایع‌ترین علت نارسایی رشد است و معمولاً به فقر و یا عدم توسعه یافتگی جوامع باز می‌گردد. سوء تغذیه در کشورهای توسعه یافته، اغلب ناشی از رژیم‌های نامناسب غذایی است. در این موارد وزن گیری ناکافی کودک بیشتر قابل توجه است تا کوتاهی قد.
• کودکانی که از لحاظ ژنتیکی کوتاه هستند: معمولاً پدر و مادری کوتاه‌قد دارند. این کودکان سرعت رشدشان طبیعی (میزان رشد نسبت به زمان) است و رشد استخوان آن‌ها نیز مراحل طبیعی (که توسط مقایسه سن استخوانی و سن تقویمی مشخص می‌شود.) خود را طی می‌کند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ خود می‌شوند و به طور معمول طول قدشان با قد پدر و مادرشان سازگاری دارد.
• تأخیر سرشتی رشد: اصطلاحی است که برای توصیف فرزندانی که کوچک‌تر از سن طبیعی خود هستند، اما نرخ رشدشان طبیعی است، بکار می‌رود. نشانه‌های “تأخیر سرشتی رشد” عبارت‌اند از: تأخیر در سن استخوان‌ها، سرعت رشد طبیعی، رشد قد بر اساس الگوی رشد خانواده. “بلوغ تأخیری” اصطلاحی است که اکثراً برای کودکان مبتلا به “تأخیر سرشتی رشد”، بکار برده می‌شود. معمولاً این افراد دارای بستگان نزدیکی هستند که او نیز به این عارضه مبتلا می‌باشد. به عنوان مثال ممکن است در خانواده آن‌ها دختری باشد که پس از 15 سالگی، اولین قاعدگی او رخ می‌دهد. یا پسری که بعد از 18 سالگی به سن بلوغ برسد. هرچند که نادر است، اما اختلالات غدد درون ریز، مانند کم کاری تیروئید (کمبود هورمون‌های تیروئید) و یا کمبود هورمون‌های رشد نیز می‌تواند در رشد کودک مؤثر باشند. معمولاً قد و قامت کوتاه می‌تواند با بیماری های ژنتیکی نیز مرتبط باشد، مانند جهش ژن SHOX، سندرم داون، یا سندرم ترنر.

تشخیص:

1. پزشک سابقه و شرح حال دقیقی از کودک دریافت می‌کند سپس معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد از جمله: اندازه گیری قد، وزن، اندازه اندام‌ها و تنه کودک. ممکن است پزشک برای بررسی اختلالات هورمونی و ژنتیکی، آزمایش خون درخواست دهد. آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
2. برای ارزیابی جهش‌های ژنتیکی: آزمایش خون برای آنالیز DNA
3. برای ارزیابی بیماری‌های خونی: آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی
4. برای ارزیابی کم کاری تیروئید: آزمایش سطح تیروکسین (T4) خون و هورمون محرک تیروئید (TSH)
5. برای ارزیابی سندرم ترنر (یکی از علت‌های شایع کوتاهی قد در دختران): آزمایش کاریوتایپ برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی
6. برای ارزیابی کمبود هورمون هورمون‌های رشد: آزمایش بررسی سطح انسولین مثل فاکتور رشد 1 (IGF-1) و پروتئین IGF -3 (IGFBP-3)
7. ممکن است پزشک به منظور تعیین سن استخوانی کودک، با کمک اشعه ایکس از مچ و دست چپ تصویر برداری نمایید. اگر پزشک به وجود تومور شک کند و آن را عامل کوتاهی قد بداند، ممکن است اسکن‌ها و آزمایشات خاص دیگری را نیز برای شما درخواست دهد.

درمان طب نوین:

• درمان‌ها به عوامل به وجود آورنده کوتاهی قد بستگی دارند.
• عمل جراحی: درمان جراحی بستگی به علت زمینه ای کوتاهی قد دارد. اگر یک تومور مغزی باعث کمبود هورمون رشد شده باشد، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد.
• برای کودکانی که به طور طبیعی قدشان کوتاه است، به طور کلی ضرورتی برای درمان وبلند شدن قد وجود ندارد. والدین باید درک نمایند که استفاده از هورمون‌های رشد در کودکانی که به صورت ذاتی کوتاه‌قد هستند، مؤثر نمی‌باشد (بدان معنی که آن‌ها بیماری خاصی ندارند).
• داروها: درمان با دارو به علت کوتاهی قد بستگی دارد. استفاده از هورمون‌های تیروئید بسیار آسان و برای کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید بسیار مؤثر است. درمان با هورمون‌های نوترکیب رشد انسانی سوماتوتروپین مشتق شده از rDNA بسیار مؤثر و ایمن است. و برای کسانی که به علت کمبود هورمون‌های رشد قدشان دچار اختلال شده است مفید می‌باشد. FDA آن را تأیید کرده و برای برخی از بیماری‌های دیگر مرتبط با کوتاهی قد نیز مفید است. با این حال، هورمون رشد برای کودکانی که به طور ذاتی کوتاه‌قد می‌باشند، مؤثر نیست (کودکانی که به صورت خانوادگی کوتاه‌قد هستند). هورمون‌های رشد باید تحت مراقبت متخصص غدد کودکان استفاده گردد.

درمان طب سنتی:

• انجام حجامت قد.
• خوردن فرنی سنجد
• آبگوشت هفته ای 3 وعده
• حجامت دو طرف گردن انجام دهید.
• هر روز، ورزش بارفیکس انجام دهید.
• نشستن پشت به آفتاب روزی نیم ساعت.
• کاهش سردی ها و افزایش خوراک گرمی ها.
• انواع جوانه ها روزانه بصورت تازه با عسل مخلوط و مصرف شود.
• پای مرغ بخورید بهترین درمان برای رشد کودک و نوجوانان است.
• پای مرغ بخورید بهترین کمکی برای رشد کودک و نوجوانان است.
• استفاده از غذاهای خانه، پنج وعده در روز (وعده ها سبک) موثر است.
• ورزش شنا، دوچرخه سواری، بستکبال، والیبال، پیاد روی تند مفید می باشند.
• مصرف روزانه یکبار، پودرسنجد، عسل و دارچین، با هم مخلوط و میل گردد.
• مصرف سوپ همراه گوشت و پاچه؛ مزاج سوپ، معتدل مایل به گرمی باشد.
• مصرف غذاهای گرم وخشک مثل: فسنجان، خرما، ارده، شیره، ادویه جات و…
• مصرف خوراک های گرم لطیف مثل سوپ گندم (گندم با پوست) با روغن زیتون.
• روزانه دو قاشق غذاخوری سویق گندم را خشک بخورید و آن را در غذا هم بریزید.
• استفاده از نان های سبوس دار و سبزیجات تازه و میوه های فصل نتیجه بخش است.
• خوردن آش یا سوپ ( نیم گندم + نیم جو) با روغن زیتون یا دمبه هفته ای 3 الی 4 مرتبه میل شود.
• داروی «استخوانساز» استفاده کنید. این دارو از هسته سنجد، برگ چغندر و باقلا ترکیب یافته است.
• ناشتا و شب قبل از خواب، دو قاشق غذاخوری سویق سنجد را خشک بخورید و آن را در غذا هم بریزید.
• کنجد روزی یک قاشق چایخوری (اگر گرمی زیاد، مقداری سردی مثل یک قاشق ماست یا آب میل کند).
• خوردن سویق گندم و جو یا سویق کامل توسط مادران در زمان بارداری، در بلند شدن قد نوزادشان اثر گذار است.
• کتف و ستون فقرات کودک را هر شب 5 دقیقه با ملایمت با روغن سیاهدانه و یا بادام تلخ یا روغن زیتون ماساژ دهید.
• زدن سنگ پا روزی ده دقیقه برای این منظور ابتدا پاها را در محلول آب و نمک ده دقیقه قرار دهید و سپس سنگ پا بزنید.
• مصرف لبنیات و شیر با عسل در روز مهم است (کسانی که به شیر گاو حساسیت دارند می توانند از شیرهای بدون لاکتوز استفاده کنند).
• تشتی از آب و نمک دریا آماده کرده و پاها را به مدت 15 دقیقه درون آن قرار میدهیم سپس با سنگ پا به مدت 5 دقیقه کف پا را ماساژ دهید.
• شب ها انجیر را در مخلوط عرق‌های یونجه و بیدمشک خیسانده و کودک صبح ناشتا میل کند. مفید برای کم خونی، رشد کودک و افزایش وزن است.
• در کسانی که کوتاهی قد دارند از بادکش تیروئید استفاده می کنیم (تا زیر 18 سال خوب جواب می دهد) اما تیروئید را نباید بیش از اندازه تحریک کرد.
• مصرف ویتامین های ضروی بدن با مصرف آجیل و 4 مغز و عسل و خرما و نخودچی و کشمش و مهمتر از همه (تخمه های کدو تنبل) بسیار خوب است.
• متاسفانه کودکانمان را هم مجبور می کنیم همراه ما سه وعده غذا بخورند و این اشتباه است، کودک نیاز دارد بین سه وعده غذای روزانه خوراکی مصرف کند.
• بادکش گرم وخشک ناحیه پشت “پشت کمر, کتف، پشت ران، پشت ساق، بادکش خونساز (سرتاسر بدن) هم یک دوره 21 مرحله ای بسیار کمک کننده است.
• خوراکی هایی که به افزایش رشد قد کمک می کنند عبارتند از: آب هویج فرنگی، آب زردک، کلم، شیر، میگو، قند، سرکه، چربی جات، کله پاچه، سیرابی و ژلاتین.
• ابتدا باید عامل بازدارنده افزایش قد که شناسایی شده است را درمان کرد، اگر کم کاری تیروئید دارید باید درمان شود و اگر سوء تغذیه و… باعث کوتاهی قد شده است باید به آن توجه شود.
• گوشت گوسفند + رطب + زیتون را با هم بپزید و مصرف کنید برای رشد بسیار عالی است. یبوست ام الامراض است، حدود 50% با درمان یبوست مشکل کوتاهی قد کودک حل می شود.
• ترک کامل غذای آماده بیرون از منزل و فست فودها و کنسروها و سوسیس و کالباس و همبرگر و کاهش مصرف کیک و کلوچه های بازاری و تنقلات کارخانه ای و … باعث کوتاه ماندن قد می شوند.
• نخود + پسته + بادام با هم می پزیم + عسل + ارده + شیره انگور + شیره توت + شیره خرما از هر کدام یک قاشق غذاخوری از مخلوط این ترکیب روزی یک الی دو قاشق غذاخوری مصرف کنند.
• حجامت سه مرحله بفاصله یکماه: حجامت رأس سر، حجامت عام، حجامت ساکرال و حجامت ساقین، سپس حجامت قد سالی 3 بار در بهار و پاییز انجام شود. (همان حجامت عام است، اما تعداد خراش ها بیشتر است).
• زمان خواب بین ساعت 9 شب تا 1 شب اوج ترشح هورمون رشد است (هورمون رشد در زمان استراحت و خواب ترشح می شود) اگر در این زمان کودک شما خواب باشد بهر خواهد برد، وگرنه دیر خوابیدن بهره ای نصیبش نخواهد شد، لذا بایستی سعی کنید کودک را رأس ساعت 9 بخوابانید و صبح زود بیدار کنید و نیز مصرف صبحانه هم جزوی از الزامات هست.

داروها:

• سوماتروپین

فعالیت:

• روزی نیم ساعت فعالیت های ورزشی مناسب داشته باشید نظیر بارفیکس و حرکات کششی.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
• خوردنی های مفید: استفاده از تمامی مغزیجات، استفاده از جوانه بادام و پسته خام، کلجوش، اشکنه، کباب گوسفند، جوانه نخود خام.
• خوردنی های مضر: ترشیجات، برنج، گوجه، خیار و کلاً غذاهای طبع سرد.

نکته:

• گرمی عامل حرکت و رطوبت، عامل رشد است ما هر دو را برای رشد نیاز داریم.
• هرچه که سن بیشتر می شود رطوبت و گرمی کمتر می شود.
• ضریب رشد در دختران از 12 سالگی تا 14 سالگی بیشتر می شود چون رطوبت بدنشان بیشتر می شود و از 14 تا 21 سالگی گرمی و رطوبت کاهش پیدا می کند، اما واکنش های گرمی ادامه دارد، فرد می خواهد کوه پیمایی بکند یعنی می خواهد گرمی ها را از تنش بیرون بکند. پدر و مادری که گرم باشند با فرزندانشان بازی می کنند.
• قد خود را با سنگ‌ پا زدن افزایش دهید: استفاده از «سنگ‌پا» دارای خواص و فواید زیادی است؛ استفاده از سنگ‌ پا با تحریک هیپوفیز مغز و تولید هورمون رشد به افزایش قد کمک شایانی می‌کند. چون کشیدن سنگ‌پا به ناحیه کف پا‌، فضولات و مواد زاید را از بالاترین نقطه بدن خرج می‌کند، لذا این کار می‌تواند در تسکین سردردهای شدید‌، دردهای سیاتیکی، درد معده و … کمک شایانی کند. برای برخی از انواع سردرد و اکثر بیماری‌های مغزی بسیار سودمند است به‌ خاطر اینکه ماده را از قسمت‌های بالا‌تر به‌سمت قسمت‌های پایین بدن می‌کشاند و اگر سنگ‌پا‌، خشن‌تر باشد جذب ماده زیاد‌تر است؛ سنگ پا باید خشن و متخلخل باشد و کف پا و پاشنه پا را با آن بمالند. کسانی که دچار دیابت نوع 2 هستند، اگر روزانه به ‌مدت 10 دقیقه سنگ پا بزنند، باعث تنظیم انسولین خونشان خواهد شد همچنین این عمل باعث چربی سوزی بیشتر و تناسب اندام خواهد شد. کاربرد دیگر سنگ‌پا این است که استفاده از آن در افرادی که در سن رشد قرار دارند‌، با تحریک هیپوفیز مغز و تولید هورمون رشد، به افزایش قدشان کمک شایانی می‌کند؛ برای این کار بهتر است برای سنگ پا کشیدن‌، پاها را به‌ مدت 15 دقیقه در آب نمک گرم نگهداری کرده و سپس به انجام این کار بپردازید.