عقرب گزیدگی و مار گزیدگی: عبارت است از دردی که فرد پس از عقرب‌گزیدگی احساس می‌کند، آنی و شدید است. تورم و قرمزی در محل گزش نیز طی ۵ دقیقه بروز پیدا می‌کند. علائم شدیدتر نیز، ساعتی بعد از گزش ظاهر می‌شوند. اگرچه احتمال مرگ در موارد عقرب‌گزیدگی وجود دارد، اما احتمال آن بسیار پایین است. همچنین مارگزیدگی از مواردی است که خیلی باید در مورد آن هوشیارانه و با دقت عمل کرد چرا که هرگونه غفلت ممکن است منجر به عوارض خطرناکی برای فرد مسموم شود. مارها انواع گوناگونی دارند که از این بین تنها تعداد معدودی سمی و خطرناک هستند. به یاد داشته باشید که حتی مارهای سمی نیز تنها برای دفاع از خود یا به قصد شکار از نیش و سم خود استفاده می کنند. مارهای سمی به گروه بزرگ تقسیم می شوند: خانواده ی مارهای مرجانی شامل مار مرجانی , کبری , ماهبا و غیره، خانواده ی افعی ها از جمله افعی , مارزنگی و غیره.

علائم عقرب گزیدگی:

1. اکثر موارد عقرب ‌گزیدگی منجر به علائم و نشانه‌های موضعی مانند گرمی و درد در محل گزش می‌شود. علائم شدید ممکن است که موجب تورم یا قرمزی در محل گزش شود. علائم گزش عقرب عبارتند از:
2. درد شدید
3. تورم در اطراف محل گزش
4. سوزن سوزن و مور مور شدن در اطراف محل گزش
5. علائم مربوط به به اثرات گسترده زهر عقرب نیز عبارتند از:
6. تعریق
7. ترشح بزاق
8. فشار خون بالا
9. مشکلات تنفسی
10. حالت تهوع و استفراغ
11. تپش قلب نامنظم و سریع
12. حرکات غیر معمول گردن، سر و چشم
13. گریه بی‌دلیل، بی‌احساسی و تحریک‌پذیری
14. سفتی عضلات و پرش و بی‌قراری در اندام‌ها
15. همچنین افرادی که قبلا تجربه عقرب‌گزیدگی را داشته‌اند، ممکن است واکنش آلرژیکی به گزش بعدی داشته باشند. در برخی موارد، عقرب‌گزیدگی می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام «آنافیلاکسی» شود که به صورت بالقوه تهدید کننده زندگی است و می‌تواند علائم و نشانه‌هایی از جمله مشکلات تنفسی، کهیر، حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.

علائم مارگزیدگی:

1. افزایش نبض
2. مشکل بینایی
3. تب , لرز و تعریق
4. کاهش فشار خون
5. قرمزی پوست و بروز تاول
6. تند شدن تنفس یا تنگی نفس
7. تهوع , استفراغ , سرگیجه و احساس ضعف
8. خونریزی از بینی , وجود خون در ادرار یا مدفوع
9. درد در محل گزیدگی, درد و سوزش شدید است.
10. سوزن سوزن یا کرخت شدن نوک انگشتان و اطراف لب و دهان
11. تورم, با گذشت زمان, تورم به سمت قسمت مرکزی اندام و به طرف تنه ی فرد پیشرفت می کند.
12. قرمزی و تورم عروق لنفاوی در عضو گزیده شده و پیشرفت این قرمزی و تورم به سمت قسمت های مرکزی بدن، لبه های این ناحیه بسیار دردناک و نسبت به لمس حساس می باشند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. در گذشته توصیه‌ها و نکاتی بودند که پس از مارگزیدگی به کار می‌رفتند. اما این موارد امروزه کاملاً منسوخ شده‌اند. این موارد در اغلب موارد نه تنها مفید نیستند، بلکه حتی مضر نیز هستند. برخی از کارها که نباید انجام شوندعبارتند از:
2. سعی نکنید که زهر را با دهان بمکید.
3. از رگ‌ بند یا شریان ‌بند استفاده نکنید.
4. به هیچ ‌وجه محل گزش را با چاقو نبرید.
5. از کمپرس سرد روی محل گزش استفاده نکنید.
6. محل گزش را بالاتر از قلب فرد مصدوم نگه ندارید.
7. هیچ دارویی را به فرد مصدوم ندهید، مگر با صلاحدید پزشک
8. از دستگاه یا سایر مکش استفاده نکنید. در گذشته از این وسایل استفاده می‌شد، اما اکنون، استفاده از این دستگاه‌ها به دلیل زیان ‌آور بودن اصلاً توصیه نمی‌شوند.
9. عقرب‌گزیدگی در نواحی که دسترسی به خدمات پزشکی محدود است، خطرناک‌تر است. مرگ بر اثر عقرب‌گزیدگی از چالش‌های بهداشت عمومی در برخی مناطق آمریکای جنوبی، مکزیک، خاورمیانه، شمال آفریقا و هند است. عقرب‌ها اغلب در میان لباس، ملحفه، کفش، درز دیوار یا در، زیر قالی یا فرش، سطل زباله و غیره مخفی می‌شوند. بنابراین، در هنگام استفاده از این وسایل، کاملاً مراقب باشید. عقرب‌ها موجوداتی شب ‌فعال هستند، بنابراین در فصول گرم سال و در هنگام پیاده‌ روی شبانه یا چادر زدن در طبیعت، ممکن است که به این بندپایان برخورد داشته باشید. عقرب‌ معمولاً روی دست، بازو و پا را نیش می‌زند.

پیشگیری:

• در بسیاری از موارد، می‌توان با رعایت برخی اصول از مارگزیدگی جلوگیری کرد. بهتر است از نزدیکی یا دست زدن به مارها خودداری کنید. از نزدیک شدن به مکان‌هایی که مارها دوست دارند، مانند زیر برگ‌ها و تکه‌ چوب‌ها و زیر تخته‌سنگ‌ها جداً خودداری کنید.

عوارض احتمالی:

• در صورت عدم دریافت درمان‌های مناسب، احتمال مرگ در اثر عقرب‌گزیدگی برای بزرگسالان و کودکان وجود دارد. معمولاً نارسایی‌های قلبی یا تنفسی ساعاتی پس از عقرب‌گزیدگی موجب مرگ فرد می‌شود. همان‌طور که ذکر شد، یکی از عوارض احتمالی (و نادر) عقرب‌گزیدگی، آنافیلاکسی است.

تشخیص:

• انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار

درمان طب نوین:

• در برخی موارد، مارگزیدگی خطر جانی برای فرد ندارد. میزان خطر مارگزیدگی به محل گزش، سن و وضعیت سلامتی فرد بستگی دارد. در صورتی که مارگزیدگی جدی نباشد، پزشک پس از تمیز کردن محل گزش، واکسن کزاز را به فرد مصدوم تزریق می‌کند. اما چنانچه، وضعیت خطرناک باشد، پزشک ممکن است که از پادزهر استفاده کند. و در صورت مسمومیت در اثر زهر مار و عقرب، فوراً باید به فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید. با این حال، توصیه‌های مهمی برای زمان مواجهه با مارگزیدگی وجود دارد که باید به دقت رعایت کنید:
• ساعت و زمان دقیق مارگزیدگی را به خاطر بسپارید.
• ابتدا بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
• اجازه ندهید فرد مصدوم راه برود. مصدوم را با خودرو به محل درمان برسانید.
• لباس‌های تنگ یا زیورآلات را در بیاورید، زیرا احتمال تورم در ناحیه گزش وجود دارد.
• پس از مارگزیدگی، وقت خود را با کُشتن یا شکار مار تلف نکنید. اما در صورت امکان از مار عکس بگیرید.
• خون ‌سردی خود را حفظ کرده و سعی کنید تا جای ممکن بی‌حرکت باقی بمانید، زیرا حرکت موجب تسریع در پخش زهر در بدن می‌شود.
• خوشبختانه اکثر موارد نیش عقرب نیازی به درمان ندارد، با این حال، توصیه می‌شود برای احتیاط به پزشک مراجعه شود. ممکن است که در موارد شدید نیاز به فوریت‌های پزشکی باشد. ممکن است که فرد مصدوم در صورت تجربه گرفتگی عضلات به داروهای آرامش‌بخش و در صورت فشار خون بالا، درد و پریشان‌حالی به تزریق سِرم نیاز داشته باشد. پادزهر عقرب به دلیل نگرانی‌هایی که در مورد عوارض جانبی و همین‌طور هزینه آن وجود دارد، با احتیاط مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، داروی آنا اسکورپ (Anascorp) که اخیراً توسعه پیدا کرده، عوارض جانبی بسیار پایین‌تری نسبت به سایر پادزهرها دارد. اثرگذاری پادزهر عقرب پیش از بروز علائم، بیشتر است. به همین جهت، پزشکان در نواحی دورافتاده و مناطقی که عقرب به وفور یافت می‌شود، برای درمان کودکان مصدوم و مشکوک به عقرب‌گزیدگی، اغلب از پادزهر عقرب به عنوان اقدامی پیشگیرانه استفاده می‌کنند. معالجه فرد مصدوم نیز به این بستگی به علائم ناشی از زهر یا واکنش آلرژیکی و همین‌طور شدت آن دارد.

درمان طب سنتی:

• حجامت عام
• حجامت ناحیه نیش
• خوردن سیب درختی (ناشتا و در اوقات دیگر)
• خوردن آب سیب مداوم (هر 2 الی 3 ساعت یک بار)
• دمنوش مخلصه با عسل روزی یک تا سه لیوان میل کنید.
• اندازه یک دانه گندم، داروی جامع امام رضا (ع) را در آب انغوزه حل کنید و به بیمار بدهید.
• خوراک عرق نعناع + عسل (هر 4 ساعت یک لیوان و بعد از 24 ساعت هر 8 ساعت یک لیوان از این ترکیب را تا 7 روز بنوشید).
• نمک را در آب حل کنید و روی محل گزش بمالید و یا نمک را روی محل گزش قرار دهید و مرتب با انگشت شصت بمالید تا جایی که نمک جذب شود.
• گیاهان دارویی ضد سم: اکلیل کوهی، زیتون، سیر، فلفل، قاصدک، لیموترش، نعناع فلفلی، برنج، توت سیاه، خاکشیر، خردل سفید، خردل سیاه، درمنه، زیره سبز، علف چشمه، فندق، قدومه، کلم، نارگیل، نخود.
• راه‌های متفاوتی برای درمان گزش عقرب هست، یکی از این راهها این است که شکم همان عقرب را پاره کرده و روی جای نیش عقرب قرار دهید، بلافاصله معالجه خواهد شد. یکی دیگر از این راه‌ها، ضماد کوبیده برگ گیاه مَرغ روی موضع گزش و همینطور مکمل آن نوشیدن آب خارج شده از برگ کوبیده آن هست. روش دیگر اینکه، عقرب پای خودم رو نیش زد و در رفت تا به چنگ من نیفته، منم به توصیه مادربزرگم مچ پا رو گذاشتم تو بنزین ۴ پنج ساعت بعد کلاً خوب شد.

درمان رتیل زدگی:

• گوشت خرچنگ را نرم بکوبید و با شیر خر مخلوط کرده و بر محل گزیدگی ضماد کنید.
• گوشت خرچنگ پخته شده را نرم بکوبید و با درونج ساییده شده مخلوط کرده و بر محل گزیدگی ضماد کنید.
• اگر رتیل جایی از بدن را نیش زده است؛ فوراً مقداری آب لیمو بنوشید و به مدت ۳ روز، هر روز یک قاشق چایخوری سر صاف سیاهدانه را بدون آنکه دندان روی آنها گذاشته شود با آب نیم گرم بخورید و برای درمان آن نیز روی محل گزیده شده، روغن فندق یا روغن توت یا آب برگ درخت توت تازه بمالید.

درمان عقرب گزیدگی:

• غوره را با هسته هایش بکوبید و روی محل ضماد کنید.
• پنبه را به آمونیاک آغشته کرده و بر روی موضع بگذارید.
• دمنوش مخلصه با عسل روزی یک تا سه لیوان میل کنید.
• غوره تازه را بکوبید و باسفل و هسته آن روی موضع درد بگذارید.
• سیر + انغوزه را به یک نسبت مخلوط کنید و روی موضع ضماد کنید.
• سرکه را با الکل و آمونیاک مخلوط کرده و به پنبه آغشته و کمپرس کنید.
• همان عقرب که بدن را گزیده است اگر به دست آرید، بکوبید و خمیر بدن آن عقرب را روی موضع درد بگذارید، ساکت می شود.
• جرم دخانیات، سیگار و یا چپق (هر کدام باشد) یا سوخته شیره خشخاش به قدر دو، سه نخود را بر روی دهانه نیش عقرب که به بدن فرو رفته بگذارید، بعد با محلول پرمنگنات موضع عقرب زدگی را ماساژ دهید.
• سنگ های عباس آباد راه خراسان که سیاه و نرم است و از آنها نی سیگار و تسبیح و دکمه و غیره درست می کنند و جزء صنایع ظریف محسوب می شود را به موضع عقرب زدگی بچسبانید، زهر را می کشد.
• به شخص عقرب زده مقدار ۱ کیلو شیر گاو بخورانید و اگر درد شدت داشت، مقداری شیر در ظرف بزرگتری ریخته و موضع عقرب زدگی را در شیر فرو برید و اگر رنگ شیر زرد شد، زهر را به خود جذب کرده است، پس آن شیر زرد شده را در فاضلاب بریزید زیرا مسموم شده و قابل هیچ نوع استفاده ای نمی باشد.
• پارچه ای را در آب نمک یا سرکه یا الکل طبی و یا ادکلن (هر کدام که زودتر حاضر و آماده باشد) آغشته کنید تا پارچه خیس شود و بر محلی که نیش عقرب فرو رفته بیاندازید، درد ساکت می شود (این عمل را باید چند بار تکرار کنید).
• هسته تمر هندی را از وسط دو نیم کرده و روی داخلی آن را که به هم چسبیده بود با آب دهان ترکرده و به موضع عقرب زدگی بچسبانید، آنقدر بر محل عقرب زدگی می چسبند تا زهر از بدن به هسته منتقل شود و خود هسته از موضع جدا می شود.

خارج کردن زهر عقرب:

• ترب را ریز رنده کرده و روی آن ضماد کنید.
• برای بیرون کشیدن زهر عقرب از محل گزیده شده باید فوراً مقداری شیر را در ظرفی بریزید و پس از فشار دادن، جای نیش را در آن شیر گذاشته و نگهدارید. کمی شیر زرد رنگ خواهد شد و آن علامت این است که زهر خارج شده است.

درمان درد و سوزش از گزیدگی عقرب:

• برگ یا ریشه کاسنی را با روغن زیتون بر محل گزیدگی ضماد کنید، ضمناً اگر آب برگ بید را بگیرید و ۵ تا ۱۰ مثقال از آن را بنوشید در مورد تسکین درد و سوزش مؤثر است.
• برای تسکین درد و سوزش از گزیدگی عقرب باید پارچه یا پنبه ای را در آب نمک یا سرکه یا الکل طبی و یا ادکلن آغشته کرده و روی آن بگذارید و چند مرتبه این کار را تکرار کنید تا درد ساکت شود.

درمان کژدم زدگی:

• مرتب آب دهان خود را روی محل گزیدگی بمالید.
• مغز سر خروس تازه کشته شده را بر محل گزیده شده ضماد کنید.
• برای درمان گزیدگی کژدم باید مقداری نمک را روی محل گزیدگی بمالید تا نمک ها آب شوند.

فراری دادن کژدم:

• اگر در محلی که کژدم ها هستند یکی از کژدم ها را بگیرید و بسوزانید تمامی کژدم ها از آن محل فرار خواهند کرد.

درمان مارگزیدگی:

• آب زرد شده داخل غلیان را یک لیوان بنوشید.
• استفاده از کمپرس سرد در مار گزیدگی ممنوع است.
• پیاز موش (پیاز عنصل) را پخته و با سرکه بر آن ضماد کنید.
• مرزه کوبیده را با عسل مخلوط و روی محل گزیدگی ضماد کنید.
• تخم ترب را بکوبید و با کمی شراب مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
• پوست و گوشت بالنگ را در هم بكوبید و بر محل گزیدگی ضماد کنید.
• صبح ناشتا، ۴۰ تا ۵۰ گرم روغن گاو را انگشت انگشت یا زره زره بخورید.
• شکوفه و برگ تازه بالنگ را با هم مخلوط و بر جای نیش زدگی ضماد کنید.
• تخم ترب کوبیده و یا تخم بالنگوی کوبیده را بر موضع نیش زدگی ضماد کنید.
• مقداری سبوس را با نمک مخلوط کرده، بعد گرم کنید و بر محل گزیدگی بگذارید.
• در صورت امکان اطلاعات صحیحی در مورد شکل مار به دست آورید. هرگز به بیمار اجازه ندهید که راه برود. مصدوم را سریعاً به مراکز درمانی منتقل کنید.
• در ابتدا پس از ارزیابی محل حادثه و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی، مصدوم را از محل حادثه دور کنید. (البته در صورت عدم وجود خطر، بی حرکت نگه داشتن مصدوم در اولیت قرار دارد).
• در نقطه گزیدگی و درست با همان عمقی که نیش مار فرو رفته است (معمولاً خیلی سطحی و حدود 4 میلی متر) یک برش خطی بدهید. هیچگاه روی ناحیه را برش ضربدری ندهید، زیرا این کار ریسک بریده شدن اعصاب و عروق خونی را افزایش می دهد.
• در صورتی که عملیات فوق انجام شد و درد ساکت نگردید و شخص روی بهبودی ندید فوری بیمار را به بیمارستان منتقل کرده تا به وسیله آمپول های ضد مار گزیدگی و سرم تحت معالجه و درمان قرار گیرد تا جان عزیز یک انسان در اثر سهل انگاری از دست نرود.
• سم بعضی از مارها (مثل مار کبرا و مار مرجانی) بر روی سیستم عصبی اثر می گذارد و با فلج کردن عضلات تنفسی باعث خفگی و مرگ فرد می گردد. ارایه کمک های اولیه مناسب، به ویژه انجام تنفس مصنوعی (احیای قلبی، ریوی) در نجات زندگی این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است .
• در بررسی بیمار، ابتدا به دنبال اثرات دو دندان روی پوست مصدوم بگردید. البته ممکن است فقط یکی از دندان ها در پوست فرو رفته باشد. گاه نیز یکی از دندان های مار در حمله به هدف قبلی شکسته است. این نیز ممکن است که مار در مرحله پوست اندازی بوده و بیشتر از دو دندان داشته باشد.
• زخم باید حدود 20 دقیقه ساکشن شود. در صورتی که نجات دهنده خود زخم بازی در دهان یا اطراف دهان داشته باشد، باید از این کار اجتناب نماید. مایع زخم که توسط ساکشن دهانی خارج می گردد، باید مرتباً دور ریخته شود. با این حال اگر احتملاً بلعیده شد، جای نگرانی نیست، زیرا زهر در معده بی اثر می شود .
• استفاده از دستگاه پمپ مکنده مخصوص در 30 دقیقه اول مار گزیدگی توصیه می شود. در صورتی که پس از 5 تا 10 دقیقه بعد از گزیدگی به بیمار رسیدید، توسط ساکشن کردن می توانید 25 الی 50% زهر را خارج کنید. در صورت در اختیار داشتن محلول آنتی سپتیک یا صابون سطح زخم را با آن شستشو دهید.
• اکثر گزیدگی ها در ناحیه دست و پاها اتفاق می افتد. بنابراین توصیه می شود (در مورد مارهایی که سم آنها از طریق اختلال در عملکرد دستگاه عصبی عمل می کند، مانند مار کبری و مار مرجانی) با استفاده از پارچه یا باندی که حدود 4 تا 5 سانتی متر عرض داشته باشد، بالا و پایین محل گزیدگی را ببندید، که البته این کار باید با رعایت اصول انجام شود. باند یا پارچه را طوری ببندید که یک انگشت براحتی از زیر آن عبور کند و مانع مصدود شدن خون سرخرگی نشود. توجه: در صورتی که محل گزش در نزدیکی مفاصل است، از قرار دادن نوار در دو سمت مفصل خودداری کنید و نوار مورد نظر را فقط در بالای زخم (سمتی که به تنه مصدوم نزدیک تر است) ببندید. انتهای زخمی را پایین تر یا هم سطح قلب قرار دهید . زیور آلات ساعت یا لباس های تنگ را از اندام گزیده شده خارج کنید.
• در علاج مار گزیدگی باید بی درنگ و بدون تأمل بالای محل را که مار گزیده است ریسمان یا دستمال و پارچه بسیار محکم ببندید تا از جریان خون و رسیدن زهر به سایر قسمت های بدن جلوگیری شود و بعداً محل گزیدگی را با نیشتر یا قلم تراش و یا هر چیز نوک تیز دیگر زخم کنید و چاک بدهید تا خون جاری و در نتیجه زهری که وارد بدن شده با خون خارج شود. سپس باید عضو مار گزیده را در شیر فرو برید که آن شیرها زهرها را جذب کند و به وی شیر هم بخورانید، همچنین آب ليمو يا عرق بادرنجبویه یا زرده تخم مرغ خام مخلوط با شیر نیز به او بدهید. برای درمان آن باید پس از کشیدن زهر فوراً یک لیوان روغن زیتون را یک جا سر بکشید.

درمان افعی زدگی:

• پیاز موش را در مقداری سرکه بپزید و بر محل گزیدگی ضماد کنید.
• سبوس گندم را با نمک مخلوط کرده و گرم کنید، بعد روی محل گزیدگی بگذارید.
• اگر افعی بر بدن نیش زد به طریق خارج کردن زهر مار که قبلاً شرح داده شد عمل کنید تا زهر از بدن خارج شود و فوری مقداری آب لیمو بنوشید و برای درمان جای گزیدگی نیز عصاره یا پودر ترب را بر آن ضماد کنید.

اطلاع از اثر زهر مار:

• برای اینکه بدانید ماری که گزیده است زهرش به بدن اثر کرده یا نه بدین طریق می توانید آزمایش کنید: دایم مقداری فلفل سیاه را در دهان ریخته و بجوید اگر تندی آن را متوجه شدید زهر اثر نکرده ولی اگر تندی آن را متوجه نشدید زهر اثر کرده است.

داروها:

• متناسب با نیاز و شرایط بیمار دارو تجویز می شود.

فعالیت:

• تا زمان بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت بدنی پرهیز کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه پرهیز کنید.

نکته:

• پادزهر از زهر مار گرفته شده و پس از مارگزیدگی به فرد مصدوم تزریق می‌شود. پادزهر هر چه زودتر به بیمار تزریق شود، اثرگذاری بهتری دارد.
• وضعیت درمان شخص پس از مارگزیدگی بسیار متغیر است. در موارد مارگزیدگی به وسیله مارهای غیر سمی، در صورتی که محل گزش و زخم تمیز و درمان سریع انجام گیرد، وضعیت درمان درمان فرد، بسیار خوب خواهد بود. در موارد مارگزیدگی به وسیله مارهای سمی نیز در صورتی که فرد فوراً پس از گزش به فوریت‌های پزشکی رسانده شود، وضعیت درمان خوب است. با این حال، افراد بالغ با وضعیت سلامتی خوب با مارگزیدگی‌های کم‌عمق، نسبت به کودکان و افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، وضعیت درمانی بهتری دارند.
• بیش از ۱۵۰۰ گونه عقرب در جهان در وجود دارد که در این بین، فقط ۳۰ گونه عقرب، زهری کُشنده تولید می‌کنند.
• عقرب موجودی شکارچی و شب فعال از رده‌ی عنکبوتیان هستند. عقرب یا کَژدُم ۸ پا دارد و به وسیله انبرک‌ها یا همان آرواره‌ها و نیش آن که بر روی دُم قرار دارد، قابل تشخیص است.
• مشخصات مارهای سمی: حفره بین چشم و بینی دارند، مردمک چشم بیضوی شکل است، شکل سر مثلثی شکل و پوشیده از پولک های ریز است، طول مار کوتاه تر است، دندان نیش و پیش بلند دارند.
• مشخصات مارهای غیر سمی: حفره بین چشم و بینی ندارند، مردمک چشم گرد است، طول مار طویل تر است، دندان های نیش و پیش کوتاهی دارند. علی رغم وجود این تفاوت ها تشخیص گزش سمی از غیر سمی به سرعت و آسانی ممکن نیست و همان طور که گفته شد هر مارگزیدگی را باید خطرناک تلقی کرد , مگر خلاف آن ثابت شود.
• در مسمومیت ها، بهترین خوراکی ها، آب سیب است و سم عقرب های زرد چون گرم است در درمان آن بعد از حجامت، نمک زده و با سرکه می شوییم؛ چون نمک سم را از عمق بیرون می کشد و سم عقرب سیاه، سرد است و نمک برای آن هم مفید است. اگر مار افعی نیش زد به محل نیش، نمک می پاشیم؛ چون زهر اینها سرد است و اگر مار جعفری نیش زد با سرکه می شوییم، نعناع هم می تواند درمان خوراکی و هم درمان موضعی باشد.
• می تواند حجامت عام سریعاً بعد از حجامت گزشی باشد و می تواند با فاصله باشد. اگر مسمومیت و گزش زیاد است، می توان فوری بعد از حجامت موضعی در محل گزش، حجامت عام انجام داد.
• عقرب نیشش در سر دم اوست و انتهای آن، که همان بند آخر است و آن متصل به دو کیسه یا غده زهر در (بند) یا حلقه آخرین جای دارد.
• عقرب بر چند قسم است: عقرب جراره، عقرب سبز، عقرب سیاه، عقرب قهوه ای، عقرب سفید و غیره که زهر برخی از انواع آنها کشنده و مهلک است. شخص عقرب گزیده در تمام بدن خود درد سخت و سوزش احساس می کند.
• مار دارای دو کیسه یا دو غده زهر است که در دو طرف آرواره های بالای او یعنی در دو طرف فكين اعلای او در پشت دو چشم جای دارند و هر غده متصل به دندانی قلاب شکل توخالی می باشد. این جانور خزنده و موذی در وقت گزیدن، دندان خود را در بدن انسان و یا حیوان فرو می برد و زهری که از غده بیرون می ریزد را از راه سوراخ دندان داخل بدن تزریق می کند و انسان یا حیوان را مسموم می سازد. جای نیش مار در ابتدا سرخ و بعد سیاه می شود و شخص مار گزیده در سر تا پای خود مخصوصاً در معده و شکم احساس درد و سوزش شدید می کند و حال ضعف و گاهی قی و اسهال بر او دست می دهد، در صورتی که زهر کم باشد و یا گزنده از مارهای معمولی باشد پس از چند روز معالجه بهبودی می یابد. اما اگر زهر گزیده آن بسیار یا گزنده از مارها یا افعی های خطرناک باشد علاوه بر درد و سوزش شدید و طاقت فرسا دچار تشنگی سخت و خشکی حلق و دهان و زبان هم می شود و پس از چند ساعت بیهوش شده و خون بدنش می بندد و شخص می میرد.