دیفتری یا خناق: عبارت است از یک عفونت تنفسی حاد و بسیار مسری، این بیماری، گلو، پوست، قلب و دستگاه عصبی مرکزی را متأثر می کند. هنگامی که باکتری کورینه باکتریوم دیفتریا به بدن انسان راه پیدا کند شخص دچار یک بیماری حاد باکتریایی که بسیار مسری و کشنده است به نام دیفتری یا خناق می شود. اکثر کودکان و افراد مسنی که به این بیماری مبتلا می شوند دچار مرگ می گردند. این بیماری به وسیله تماس فیزیکی مستقیم و یا ورود ذرات معلق در هوا به دستگاه تنفس که شامل عامل بیماری دیفتری باشد انتقال می‌یابد. پس از اینکه باکتری به بدن انسان راه پیدا می کند قسمت فوقانی دستگاه تنفسی دچار مشکل می‌شود و گلو، پوست، قلب و دستگاه عصبي مركزي را درگیر می کند. دوره نهفتگی این بیماری 2 تا 5 روز می باشد.

انواع دیفتری:

1. دیفتری حلق: در ابتدا روی كناره های برجسته حلق را غشا می پوشاند و سپس در قسمت های دیگر آن پخش می شود به طوری كه ممکن است سقف دهان از جلو و مری و حنجره را از عقب بپوشاند و گاهی زبان كوچك را نیز كاملاً بپوشاند در انواع شدید و سخت آنژین دیفتری غدد لنفاوی و نسوج قدامی گردن به طور واضح متورم می شود. به طور كلی اثرات سمی و عوارض ناشی از آن در دیفتری حلق و لوزه بسیار شدید تر و شایعتر از سایر انواع دیفتری است.
2. دیفتری حنجره: در این نوع دیفتری مجرای تنفسی مسدود می­شوند و این نوع بیماری به تدریج ایجاد شده و پیشرفت می­كند صدای بیمار می­گیرد و سرفه هایی شدید همانند سیاه سرفه می­كند در عرض 24 ساعت اختلالات تنفسی پیشرفت کرده و مشخص می­گردد كه به ریه بیمار هوای کافی وارد نمی­شود و بیمار سیانوزه می­شود. در صورتی كه با استفاده از تراكئوستومی راه تنفسی باز نشود بیمار بعد از تقلای زیاد از حال رفته و در اثر خفگی خواهد مرد.
3. دیفتری لوزه: در ابتدای بیماری فقط در روی یكی از لوزه ها و در یک نقطه کوچک وجود دارد كه به رنگ سفید متمایل به زرد می باشد.
4. دیفتری پوستی و چشمی: البته یکی دیگر از انواع دیفتری نوع پوستی است که در اثر رعایت نکردن بهداشت پدید می آید. از انواع نادر این بیماری نوع دیفتری چشمی می باشد.

علائم:

1. بی حالی
2. ترشحات بینی
3. دشواری در بلع
4. تب و لرز خفیف
5. گلودرد و صدای گرفته
6. تورم گره های لنفاوی گردن
7. انسداد راه هوایی و مشکل در تنفس
8. غشاء ضخیم خاکستری روی گلو و لوزه ها
9. مشکل در تنفس و سریع شدن نفس کشیدن
10. شوک (پایین افتادن فشار خون؛ تند شدن ضربان قلب ؛ رنگ پریدگی، پوست سرد، تعریق، قیافه مضطرب)
11. یک علامت بارز این بیماری که آن را از یک بیماری یا گلودرد ویروسی متمایز می کند، ایجاد شدن یک غشاء خاکستری ضخیم در بینی، گلو یا مجاری هوایی می باشد که به علت سم تولید شده توسط باکتری ایجاد می شود.

علت:

• عدم رعایت نظافت و بهداشت فردی و بی توجهی به سلامت.
• داشتن یبوست مزاج و استفاده نکردن از مایعات (ترجیحاً آب تصفیه نشده گرم).
• استفاده از غذاهای بی محتوا و مضر مانند انواع شیرینی جات مصنوعی، شکلات ها و قند و شکر سفید.
• یک باکتری به نام کورینه باکتریوم دیفتری گلو و گاهی پوست را آلوده و عفونی می کنند. این باکتری سمی تولید می کند که به قلب، دستگاه عصبی مرکزی و سایر اعضای بدن نیز پخش می شود.
• استفاده از فرآورده های حیوانی به مقدار زیاد و غذاهای چرب و سرخ کردنی که سیستم ایمنی را ضعیف می کند.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. تغذیه نامناسب
2. وابستگی به الکل
3. به روز نبودن واکسیناسیون
4. شیوع این بیماری در جامعه
5. محیط زندگی شلوغ یا غیر بهداشتی
6. بزرگسالان بالای 60 سال، کودکان زیر 5 سال

پیشگیری:

1. بهبود تغذیه و شیرایط زندگی
2. واکسیناسیون دیفتری (کودکان مبتلا به اختلالات مغزی پیشرفته گزینه مناسبی برای دریافت واکسن DPT نیستند).
3. در صورت برخورد با هر مورد دیفتری، مسائله را به نزدیکترین مرکز بهداشتی اطلاع دهید، هرکسی که با بیمار تماس داشته است باید معیانه و درمان شود.

عواقب مورد انتظار:

• در صورت اتخاذ فوری درمان، معمولاً در عرض یک هفته خوب می شود، البته بهبود کامل به آهستگی و عرض چند هفته صورت می گیرد، تأخیر در درمان ممکن است موجب مرگ یا بیماری قلبی دراز مدت شود.

عوارض احتمالی:

1. صدمات کلیوی: با ورود سم دیفتری به کلیه ها توانایی تصفیه خون را در کلیه ها کاهش می یابد.
2. اشتباه گرفتن این بیماری با یک عفونت کم خطر، که در نتیجه درمان به تأخیر می افتد و عواقب خطرناکی به دنبال خواهد داشت.
3. مشکلات تنفسی: به علت سم تولید شده توسط باکتری صدمات بافتی در ناحیه عفونت، بینی و گلو ایجاد می شود که یک غشاء کثیف خاکستری رنگ بر روی غشاء مخاطی بینی و گلو ایجاد می نماید. این غشاء باعث انسداد تنفسی شده و عواقب خطرناکی را در پی دارد.
4. صدمات قلبی: با ورود سم باکتری به جریان خون به دیگر بافت های بدن از جمله عضلات قلبی آسیب می رسد. التهاب عضلات قلب یکی از صدمات وارد شده می باشد. صدمات قلبی همراه با علایمی همچون تب، درد قفسه سینه، درد مفاصل و افزایش غیر طبیعی ضربان قلب می باشد. موارد شدید صدمات قلبی منجر به نارسایی قلب و مرگ ناگهانی می گردد.
5. صدمات عصبی: سم دیفتیری به اعصاب مخصوصاً اعصاب گلو آسیب می رساند و باعث مشکل شدن بلع می شود. اعصاب بازوها و پاها ممکن است ملتهب شوند. و منجر به ضعف گردند.
   در موارد شدید بیماری اعصاب عضلات تنفسی آسیب می بینید و تنفس دچار مشکل می شود.

تشخیص:

1. پزشکان ممکن است برای کودکی که بیمار است و گلو درد دارد و غشای خاکستری لوزه و گلو او را پوشانده است به دیفتری شک کنند. رشد کورینه دیفتریا در یک کشت آزمایشگاهی از مواد موجود در غشای گلو تشخیص را ممکن می سازد. پزشک همچنین می تواند نمونه ای از بافت زخم آلوده را برداشته و در آزمایشگاه آزمایش کند تا نوع دیفتری را که بر پوست تأثیر می گذارد بررسی کند.
2. اگر پزشک مشکوک به دیفتری شود بلافاصله درمان را آغاز می کند حتی اگر قبل از دسترسی به نتایج آزمایشات باکتریایی باشد.

درمان طب نوین:

• بستری کردن و جدا سازی بیمار تا زمان بهبودی کامل، از تماس بین افراد مستعد بیماری (کسانی که واکسن نزده اند، خردسالان و افراد مسن) و بیمار جداً باید جلوگیری شود. شاید لازم باشد بیمار تحت تهویه مکانیکی قرار گیرد، تمام ترشحات (بینی و دهان) و مواد دفعی (ادرار و مدفوع) را به طرز قابل قبولی دفع کنید، از مرکز بهداشت محل خود راهنمایی بخواهید.
• بعد از تشخیص بیماری دیفتری در کودک یا فرد بالغ آلوده، یک ضد سم اختصاصی به وی داده می شود. این ضد سم سموم موجود در گردش خون را خنثی می نماید. ضد سم ممکن است به صورت داخل رگی یا عضلانی تجویز شود، اما در ابتدا برای اطمینان از عدم حساسیت فرد به ضد سم حتماً باید تست حساسیت پوستی انجام شود.
• پنی سیلین یا اریترومایسین از آن دسته آنتی بیوتیک هایی هستند که در درمان دیفتری کاربرد دارند. آنتی بیوتیک باعث کاهش زمان مسری بودن بیماری می شود برای جلوگیری از انسداد تنفسی مقداری از غشاء خاکستری و ضخیم موجود در گلو را خارج می کنند. دیگر عوارض دیفتری نیز باید درمان شوند. همانند التهاب عضلات قلب. در موارد پیشرفته بیماری، فرد تا بهبودی کامل نیازمند حمایت تنفسی می باشد.

درمان طب سنتی:

• خوردن گرمی جات مخصوصاً شبانگاه
• پشگل شتر را از خارج بر آن ضماد کنید.
• فضله کبوتر را با سرکه مخلوط و بر آن ضماد کنید.
• غرغره با آب و نمک دریا روزی دو مرتبه (40 شب)
• روغن مالی گلو با روغن سیاهدانه هر شب (120 روز)
• نداشتن یبوست مزاج و داشتن گوارش سالم و منظم.
• آرد گندم را در سرکه بپزید و از خارج روی آن ضماد کنید.
• آرد جو را در سرکه بپزید و از خارج روی آن ضماد گذارید.
• فلفل هندی و زفت را مخلوط و از خارج روی آن ضماد کنید.
• برگ های تازه گردو را بکوبید و از خارج روی آن ضماد کنید.
• سفیداب قلع ساییده شده را روزی سه بار از خارج روى آن بماليد.
• آبغوره را با تره تازه خوب بکوبید و از خارج روی محل دیفتری ضماد کنید.
• محلول بلودومتیل ۱۰% را به پنبه آغشته و از داخل به اطراف حلق بمالید.
• مغز فندق را نرم بکوبید و با سرکه خمیر کنید و از خارج بر آن ضماد گذارید.
• تاجریزی و عدس را مخلوط بجوشانید و با آب نیم گرم آن را مرتب غرغره کنید.
• گل خطمی را در کمی آب بپزید و به صورت ضماد از خارج روی آن بگذارید و ببندید.
• برگ های تازه گشنیز را بکوبید و با آرد جو یا آرد باقلا مخلوط و از خارج روی آن ضماد کنید.
• آب آلو را با شربت نیلوفر مخلوط و به صورت نیم گرم در طول روز در گلو غرغره کنید و بنوشید.
• آب گشنیز تازه را با آب غوره مخلوط و روزی چند مرتبه با آن غرغره کنید و بعد از دهان خارج کنید.
• آب جوشانده ریشه اصل سوس را روزی سه بار بنوشید و هر ظهر و شب سوپ کلم میل فرمایید.
• روزانه حداقل 6 لیوان آب تصفیه شده گرم، نیم ساعت قبل و دو و نیم ساعت بعد از غذا میل شود.
• اسفرزه را بکوبید و با شیرمادری که نوزاد دختر زاییده است، مخلوط و از خارج روی موضع ضماد کنید.
• دو عدد سیر را در یک فنجان شیر بجوشانید و تا گرم است آن را بنوشید. این کار را هر صبح و شب تکرار کنید.
• برگ های تازه نعناع را بکوبید، نرم که شد با روغن گل سرخ مخلوط و روزی سه مرتبه از خارج روی آن ضماد کنید.
• این بیماران روزانه 4 تا 5 لیوان نکتار سیب و عسل را به مرور میل کنند تا تورم و التهاب حلق و لوزه ها از بین برود.
• پانصد گرم برگ گردوی خشک را بجوشانید و آب صاف کرده آن را در آب وان بریزید و داخل آن رفته، خود را شستشو دهید.
• پنج گرم نشادر را در نصف لیوان عرق کاسنی حل و از خارج به گلو بمالید. (نشادر سمی است مراقب باشید خورده نشود).
• پنجاه گرم برگ خشک گردو را در دو لیتر آب بجوشانید و صاف کنید. هر روز صبح و شب هر مرتبه نصف لیوان از آن را بنوشید.
• استفاده از غذاهای گیاهی و نوشیدن روزانه چند لیوان آب میوه جات طبیعی همراه با شربت عسل و لیموترش تازه با آب خنک.
• آب شاه توت را با آب گشنیز و آب تاجریزی و آب باران مخلوط و بجوشانید. در طول ۲۴ ساعت هر ۵ دقیقه یک بار در گلو غرغره کنید.
• خوردن قرص های سولفی نیلامید، تزریق آمپول های پنیسیلین و آنتی دیفتری، قرص و کپسول های ضد عفونت بسیار مفید خواهند بود.
• هر روز بولاغ اوتی تازه را آب بگیرید و یک لیوان آب آن را ۴ قسمت کنید. هر بار یک چهارم آن را در یک لیوان شیر بریزید و بنوشید.
• هر نیم ساعت یک بار یک قاشق مرباخوری عسل را روی زبان بگذارید و اجازه دهید تا با مرور آب شود، بدین ترتیب از تورم لوزه ها کاسته خواهد شد.
• اولین و آخرین غذایش عسل باشد؛ یعنی یک قاشق غذاخوری صبح ناشتا و یک قاشق غذاخوری شب موقع خواب عسل مصرف کند. (120 روز)
• ساقه، برگ و گل گاوزبان، از هر کدام ۱۵۰ گرم را در یک لیتر آب سرد بجوشانید و به مدت ۱۰ دقیقه هم آن را دم کنید، سپس روزی ۵ مرتبه، هر بار یک فنجان از آن را بنوشید.
• برای درمان التهاب لوزه ها توصیه می شود که یک لیوان شربت عسل، 3 جرعه آن را به آرامی غرغره کنید و دور بریزید، بقیه شربت را نیز جرعه جرعه به مدت 10 دقیقه میل کنید.
• ریشه شیرین بیان، پولک های مغز فلوس، تاجریزی، گلنار فارسی، پوست خشخاش و تخم گشنیز همه را به نسبت مساوی مخلوط بجوشانید. چندین مرتبه در روز کمی از آن را غرغره و بلع کنید.
• آب شاه توت، آب گشنیز تازه، آب تاجریزی تازه و آب جوشانده سماق را مخلوط کنید و هر ۵ دقیقه یک بار به وسیله یک قطعه پنبه از داخل به اطراف حلق بمالید. ۲۴ ساعت مرتباً این عمل را تکرار کنید.
• بیست گرم پوست خشخاش را در یک لیوان آب جوش ۱۰ دقیقه بجوشانید و ۱۰ دقیقه هم دم کنید بعد آب آن را صاف و با کمی عسل شیرین کنید و در طول روز چند مرتبه هر بار کمی از آن را میل فرمایید.
• پس از پاک کردن معده و خشک کردن جگر به جای غذاهای، دیگر آش زرشک و به جای آب هم آب زرشک و آب بزرک بخورید. و نیز زرشک را بکوبید و با کمی آب گرم خمیر، و از خارج روی آن ضماد کنید.
• یک عدد سیر را بدون پوست بکوبید و با همان اندازه روغن وازلین مخلوط کنید و بعد کمی حرارت دهید، پس از سرد شدن روزی یک مرتبه روی سینه و پشت مالش دهید. پس از یک ساعت با آب گرم بشویید.
• پنجاه گرم ساقه های گیلاس را در یک لیتر آب سرد بجوشانید و آب آن را تا گرم است روی ۲۵۰ گرم گیلاس له شده بریزید. به مدت ۲۰ دقیقه آن را دم کنید، سپس آب آن را صاف و در طول روز به مرور بنوشید.
• ضمناً دقت کنید که همیشه هنگام خوابیدن زیر سر، بالشی بلند بگذارید و تا بیماری رفع نشده معده را سبک نگه دارید و گاه گاهی با معده خالی ورزش کنید که عمل کردن به این دستورات کمک فراوانی به درمان خواهد کرد.
• در روزهای اول که هنوز تب و سنگینی احساس نشده است آب انار را بگیرید، بعد پرده های لابلای دانه های انار و پیه های بین دانه های انار و پوست را جدا کرده و نرم بکوبید، داخل آب انار بریزید و بنوشید. روزی سه مرتبه این عمل را تکرار کنید.
• اگر خواستید برای درمان اقدام کنید ابتدا زیر گلو همچنین روی ورم و محل تورم را چند عدد زالو بیندازید تا عفونت و خون های کثیف جمع شود. سپس قرقوروت (قارا) را در کمی آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده حل کنید و از داخل به اطراف حلق بمالید.
• یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی را در نصف استکان عرق نعناع حل کنید و از این مخلوط، روزاه 3 تا 5 بار و هر بار 5 قطره در هر سوراخ بینی بچکانید (هر قطره به فاصله یک دقیقه) افرادی که دارای لوزه سوم هستند، این روش را به مدت 15 روز انجام دهند.
• به روش طب جدید، قرص پرانتوزیل (بایر) مصرف کنید چون برای اصلاح خون و آرامش بیماری نافع است. مصرف آن بدین طریق است که با روزی یک عدد شروع می شود تا به روزی شش عدد برسد. سپس برعکس کم می شود، تا به روزی یک قرص برسد و قطع می شود.
• قرقات، گل بنفشه، تخم خرفه، تخم کاسنی، عناب، خاکشیر، پولک های مغز فلوس، گل خطمی سفید، گل پنیرک، شاه تره، شکر سرخ، تاجریزی و خارخاسک از هر ز هر کدام ۱۰ گرم را با هم مخلوط و بجوشانید. آب آن را صاف و در جای خنک نگه داری کنید. هر صبح، ظهر و شب هر بار یک ششم از آن را میل کنید.
• آب غوره را با آب تره تازه مخلوط و در گلو غرغره کنید. هیچ خوراکی مصرف نکنید تا شکم خالی بماند، بعد گل بنفشه و گل خطمی را با شکر بجوشانید و با آب صاف کرده آن تنقیه کنید. سپس با آب غوره یا سرکه یا آب انار ترش یا آب خیسانده عناب یا آب گشنیز تازه به صورت نیم گرم روزی چند مرتبه در گلو غرغره کنید. بعد جو را بجوشانید و آبش را با آب اسفرزه، آب خرفه تازه، آب هندوانه و شکر مخلوط و در طول روز کم کم و به مرور بنوشید.
• اگر به بیماری دیفتری (خناق) مبتلا شده اید، قبل از هر چیز کثافات و حرارت خون را برطرف کنید و برای برطرف کردن آن اول حجامت کرده و خون کم کنید و حرارت خون را پایین بیاورید. همچنین از این خوراکی ها بیشتر استفاده کنید. کاهوی پخته شده، جوشانده ترب سیاه، آب پیاز خام، پیاز رنده شده در آب لیموترش، شیر خنک، محلول نشاسته، پاچه گوسفند بدون فلفل، آب پرتقال، مغز خیارهای درشت و كاملاً رسیده، سیر خام یا پخته، آش گشنیز ساده، بذر ترب کوبیده شده با سنکجبین، شربت توت، آب جوشانده ساقه و برگ و گل گاوزبان.

داروها:

• توکسوئید دیفتری و تتانوس
• آنتی توکسین (ضد سم) دیفتری برای خنثی کردن سم دیفتری، آنتی بیوتیک برای مباره با باکتری های باقیمانده.

فعالیت:

• استراحت در رختخواب (تا 3 هفته یا زمان بهبودی کامل) باید انجام شود، خصوصاً اگر قلب درگیر شده باشد.

رژیم غذایی:

• مایعات و غذاهای نرم بر حسب تحمل.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک باقلا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و فلفل دلمه ای، لقمه قارچ و سویا، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ و بامیه، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک گل کلم، خوراک مخلوط، آش ماش، آش کدو حلوایی، آش صیفی، آش عدس ۱، آش جو با لوبیا سبز، آش شلغم ۲، آش شلغم ۱، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، خورش آلو اسفناج، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، برگر کدو خورشتی.

نکته:

• اگر در گلو برآمدگی پدیدار شد و به اندازه یک نخود و یا یک فندق رسید و در انتهای آن غده سفید رنگی که توأم با درد بود، دیفتری یا خناق می باشد. اغلب اطفال دچار این بیماری می شوند. علائم دیفتری این است که بیمار ۲ تا ۱۶ روز پس از ورود میکروب به گلو احساس گلو درد می کند و درجه تب او به ۳۸ تا 5/38 درجه می رسد. ضمن گلو درد لکه های سفید رنگ کوچکی روی زبان کوچک (در انتهای حلق) و لوزتین ظاهر شده و به تدریج پهن گشته و پرده ای سفید مایل به خاکستری را تشکیل می دهد که به آن غشاء کاذب می گویند. پس از چند روز غشاء کاذب در حنجره و اوایل نای نیز به وجود می آید و راه عبور هوا را تنگ می سازد که ایجاد دیفتری یا خناق می کند.
• در این موقع بیمار سرفه های خشک و خشن می کند، صدایش گرفته و خاموش است و به زحمت تنفس می کند. دائم دستش را به طرف گلو پیش می برد تا شاید مانع تنفس را رفع سازد و بالاخره پس از فلج شدن ماهیچه های حلق و ماهیچه های تنفسی ممکن است بیمار به حالت خفگی برسد.
• میکروب دیفتری نوعی باسیل است که یک دانشمند آلمانی به نام لفلر آن را کشف کرده است. نوعاً دیفتری در اثر کثافات و حرارت خون ایجاد می شود. مبتلایان به این بیماری باید از دیگران فاصله بگیرند و با افراد دیگر هم غذا نشوند و از خوردن و نوشیدن در خارج از منزل اجتناب کنند و بدین طریق به صحت و سلامتی دیگران احترام بگذارند.