در رفتگی استخوان فک: عبارت است از شکستگی فک به معنی وجود شکستگی در استخوان فک پایین است، اما در رفتگی فک به معنای تغییر مکان دادن فک تحتانی است. در واقع در شکستگی و دررفتگی فک مفصلی که فک پایین را به جمجمه متصل می‌کند آسیب می‌بیند این مفصل که در دو طرف وجود دارد. مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای (temporomandibular joint, TMJ) نام دارد. هر کدام از این آسیب‌های فک بر اثر عوامل مختلفی همچون ضربات شدید به صورت رخ می‌دهند. کشیدن بیش از حد فک در هنگام خمیازه کشیدن یا گاز زدن غذا هم می‌تواند باعث در رفتگی فک شود. شکستگی و دررفتگی فک باعث درد شدید در فک شده و حرکات آن را محدود می‌کند، همچنین مشکلاتی برای غذا خوردن و تنفس بیمار هم ایجاد می‌شود. شکستگی فک باعث ورم صورت و تورم شده در حالی‌که در در رفتگی، فک پایین به نسبت جمجمه تغییر مکان می‌دهد. اقدامات درمانی فوری برای کم کردن مشکلات و سرعت بخشیدن به فرآیند درمان بسیار ضروری است.
علائم شکستگی فک:
- درد
- سفت شدن فک
- مشکلات تنفسی
- تورم به خصوص ورم صورت
- بی حسی و کبود شدن صورت
- خونریزی؛ از جمله خونریزی از دهان
- احساس ناراحتی در هنگام جویدن غذا
- ناراحتی‌های دندانی مانند بی حسی لثه‌ها یا لق شدن دندان‌ها
- فرد در شکستگی فک درد زیادی را هنگام صحبت کردن و جویدن غذا احساس می‌کند. اگر شکستگی فک شدید باشد، حرکت فک محدود شده و یا حتی امکان دارد که فرد قادر به حرکت استخوان فک خود نباشد.
- درد، تورم و خونریزی از اولین علائم شکستگی فک است. تمام صورت متورم شده و استخوان فک دردناک و سفت می‌شود. در برخی از موارد هم که خونریزی رخ می‌دهد، مشکلاتی را برای تنفس ایجاد می‌کند. جریان خون ممکن است راه تنفسی را مسدود کند.
- بی حسی و تورم صورت و لثه‌ها هم در هنگام شکستگی فک رخ می‌دهد. علاوه بر این زمانی که این استخوان دچار شکستگی می‌شود، شکل ظاهری صورت هم تغییر می‌کند، فرد در یک سمت و یا هر دو سمت صورت برآمدگی‌هایی احساس خواهد کرد. شدت آسیب به فک باعث لق شدن دندان‌ها هم می‌شود.
علائم در رفتگی فک:
- علائم در رفتگی فک با شکستگی فک تفاوت‌هایی دارد. درد یک عامل اصلی است و زمانی که فرد دهان یا بدن خود را حرکت می‌دهد، بدتر خواهد شد. دیگر علائم در رفتگی فک عبارتند از:
- فک جلو آمده
- صحبت کردن ممکن است دشوار شود.
- فرد متوجه می‌شود که دندان‌هایش مانند قبل ردیف نبوده و گاز زدن لقمه‌های غذایی به مانند قبل نیست.
- بعد از یک گاز گرفتن غیر طبیعی ممکن است فرد قادر به بستن دهان خود به صورت کامل نبوده و این باعث خارج شدن بزاق از دهان شود.
علت:
- پزشکان به قسمت پایینی استخوان فک مندیبل می‌گویند. این قسمت از استخوان فک که از باقی قسمت‌های جمجمه جدا است به کمک مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای به جمجمه متصل شده و به این ترتیب امکان باز و بسته شدن فک فراهم می‌شود. زمانی که به مندیبل آسیبی وارد می‌شود، نتیجه گاهی یک شکستگی کامل به همراه جا به جایی و یا یک شکستگی بدون جا به جا شدن استخوان خواهد بود.در رفتگی فک، نتیجه جدا شدن مندیبل از یک یا دو مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای است. فک بالا (maxilla) هم می‌تواند دچار شکستگی شود. ولی پزشکان شکستگی فک بالا را بیش‌تر به عنوان شکستگی صورت به رسمیت می شناسند. ضربه‌های شدید به صورت ممکن است باعث شکستگی یا دررفتگی فک شود. اینکه کدام یک از این دو عارضه رخ دهد به مکان ضربه به صورت و شدت نیروی وارد شده بستگی دارد. ضربه‌ها و آسیب‌های شدید هم بر اثر دعواهای شدید، زمین خوردن، سقوط، انجام فعالیت‌های ورزشی، تصادفات محیط کار و یا تصادفات رانندگی رخ می‌دهد. باز کردن بیش از حد دهان هم عامل رایج در رفتگی فک است، این حالت در مواقع زیر ممکن است رخ دهد:
- استفراغ کردن
- خمیازه کشیدن
- کارهای دندانپزشکی
- گاز گرفتن و یا گاز زدن غذا
- اختلالات مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای علاوه بر ایجاد درد شدید، حرکت استخوان فک را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. افرادی که این اختلالات را تجربه می‌کنند، بیش‌تر از سایر افراد در معرض خطر در رفتگی استخوان فک قرار دارند. افرادی که پیش‌تر یکبار دچار در رفتگی فک شده‌اند هم احتمال بیشتری دارد که دوباره این مشکل را تجربه کنند.
تشخیص:
- معاینه فیزیکی
- پرسیدن شرح حال بیمار
- گرفتن عکس رادیولوژی اشعه ایکس
- اگر در رفتگی ساده باشد یک جراح فک و صورت و یا یک دندانپزشک می‌تواند آن را درمان کند. اما شکستگی‌های شدید نیاز به درمان توسط جراح فک و صورت دارد.
درمان طب نوین:
- در رفتگی و شکستگی استخوان فک نیاز به درمان فوری و سریع دارد. تا زمانی که کمک پزشکی برسد باید فک را در وضعیت ثابتی قرار داد. فرد می‌تواند با دستان خود فک را نگه دارد و یا از یک باند برای بستن دور سر و زیر فک استفاده کند. درمان دررفتگی و شکستگی استخوان فک با هم متفاوت است.
- درمان فک شکسته: درمان فک شکسته به شدت آسیب بستگی دارد. شکستگی های کوچک معمولاً به خودی خود و بدون نیاز به درمان پزشکی بهبود پیدا می‌کنند. در این شرایط پزشک برای کم کردن درد بیمار مسکن‌هایی تجویز خواهد کرد. از طرفی دیگر خوردن غذاهای نرم و آبکی از بدتر شدن آسیب وارد شده به فک جلوگیری می‌کند. شکستگی‌های شدیدتر به مداخله پزشکی و یا جراحی نیاز دارند. گاهی در حین جراحی، برای اینکه فک ثابت مانده و فرآیند درمان به خوبی طی شود، جراح مجبور به استفاده از پیچ و سیم‌های مخصوص است. فرآیند درمان ممکن است هفته‌ها طول بکشد. بعد از گذشت این مدت زمان برای قوی‌تر شدن ماهیچه‌های فک که مدت زیادی بی حرکت بوده‌اند، باید ورزش‌های خاصی انجام شود.
- درمان فک در رفته: معمولاً پزشک با جا انداختن فک در رفته را درمان می‌کند. این کار به کمک دست و به صورت سرپایی انجام می‌شود. در این روش دهان بیمار به آرامی باز شده و پزشک انگشت شست خود را داخل دهان بیمار و روی دندان عقبی بیمار قرار می‌دهد. باقی انگشتان پزشک زیر فک بیمار قرار گرفته و آن را ثابت در جای خود نگه می‌دارد. بعد از آن پزشک به آرامی استخوان فک پایین را سر جای خود بر می‌گرداند. در برخی از موارد پزشک از بانداژ بارتون (Barton bandage) استفاده می‌کند. این باند دور سر و فک قرار می‌گیرد و کمک می‌کند تا حرکات فک محدود شده و فرآیند درمان سریع‌تر طی شود. گاهی فرد باید تا چندین روز از این پانسمان مخصوص استفاده کند. حرکت زیاد فک ممکن است بهبود کامل را به تعویق انداخته و یا باعث آسیب بیش‌تر شود. بنابراین تا مدتی بعد از درمان بیمار نباید خمیازه بکشد. در موارد شدیدتر جراحی انجام می‌شود. برای مثال کاهش اندازه‌ی رباط‌های اطراف فک به سفت شدن مفصل و جلوگیری از آسیب‌های بیش‌تر کمک می‌کند. سیم کشی فک،فک شکسته یا در رفته در طول فرآیند ریکاوری گاهی باند پیچی و یا سیم کشی می‌شود. برای درمان در رفتگی و شکستگی‌های جزئی پزشک گاهی از یک باند و یا پانسمان دور سر و زیر چانه بیمار استفاده می‌کند، این کار مانع از باز شدن زیاد دهان می‌شود. داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن و ناپروکسان به کاهش درد و تورم کمک می‌کنند. اگر شکستگی شدید باشد برای سرعت بخشیدن به فرآیند بهبودی از سیم کشی استفاده می‌شود. بیمار باید همیشه یک سیم چین یا قیچی به همراه داشته باشد، این وسایل به او کمک می‌کند که در صورت احساس خفگی و یا در صورت استفراغ به سرعت بتواند دهان خود را باز کند.
- در رفتگی فک و شکستگی فکی که برای درمان به جراحی نیاز نداشته باشد معمولاً ۴ تا ۸ هفته بعد بهبود پیدا می‌کنند. در حالی که شکستگی‌های نیازمند جراحی به ماه‌ها زمان برای ریکاوری کامل نیاز دارند. در بیش‌تر موارد فک بهبود یافته و عوارض جانبی ناچیزی برجا خواهد ماند. با این همه احتمال بازگشت درد بعد از وارد آمدن آسیب به فک وجود دارد. به این حالت اختلال مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای گفته می‌شود. افرادی که پیش‌تر دچار در رفتگی فک شده‌اند هم احتمال بیشتری دارد که دوباره با این مشکل رو به رو شوند. برای جلوگیری از بروز درد و یا آسیب‌های احتمالی دوباره به فک پزشک از بیمار می‌خواهد که در هنگام خمیازه کشیدن و یا عطسه کردن زیر چانه‌ی خود را نگه دارد. برای درمان دررفتگی یا شکستگی فک باید به متخصص جراحی فک و صورت مراجعه کنید.
درمان طب سنتی:
- هر شب یک قاشق مرباخوری از روغن کوهان شتر را بخورید و روغن کوهان شتر را به موضع خوب ماساژ دهید.
- پس از جا انداختن عضو، برگ های کلم را له کنید، بعد کمی روی آتش بپزید، سپس تا گرم است روی پارچه پشمی پهن کرده و روی عضو ببندید.
- زردچوبه را برشته کنید و در روغن حیوانی تفت دهید و به همراه تخم مرغ محلی ضمادی درست کنید و روی موضع به مدت 24 الی 48 ساعت قرار دهید.
- در اثر دهان دره (خمیازه) یا خنده های زیاد و طولانی و قهقهه، فک پایینی ممکن است از جای خود حرکت کند. اگر کجی آن کم و موقتی باشد با خمیازه برعکس جا خواهد افتاد وگرنه این کار را به هر کسی واگذار نکنید، فوری باید به دندان پزشک یا جراح حاذق مراجعه کنید تا او فک را به جای خود برگرداند. لذا باید هر کاری دست کاردان قرار گیرد تا به نحو احسن انجام شود. همچنین است کار جا انداختن فک که آن کار نعل بند و یا سلمانی و یا طبیب چشم نیست فقط کار جراح است که باید فک را به جای خود بازگرداند.
- گاهی ممکن است عضو بدون علت یا هنگام راه رفتن پیچ بخورد (علت آن ثقالت معده است) و یا در اثر رگ به رگ شدن و در رفتن، استخوان ها داخل یک دیگر رفته و پیچ و مهره های سر زانو و یا مچ دست و پا و آرنج از جای خود حرکت کنند. در این مواقع باید با قدری روغن وازلین آرام آرام موضع در رفتگی را مالش دهید که رگ به جای خود قرار گیرد و فوری به مقدار لازم مورد سبز ساییده را با زرده تخم مرغ خمیر کرده و بر روی پارچه آب ندیده یعنی هنوز شسته نشده پهن کنید و بر دست یا هر عضو که رگ به رگ شده آرام ببندید. روز هشتم آن ها را باز کرده و روناس را نرم بسایید، با زرده تخم مرغ مخلوط کرده و روی پارچه بمالید و بر روی آن محکم ببندید. همه روزه، روزی ۱ مثقال روغن سبز را لابلای کهنه و پارچه ای که بر روی عضو بسته شده، قطره قطره بریزید که برود در داخل و روی موضع را نرم نگهدارد. بعد از روز هشتم باز کرده و قدری رب سوس را نرم بسایید و با زرده تخم مرغ خمیر کرده، روی پارچه بکشید و بر روی موضع درد ببندید و تا سه روز دیگر روی آن بسته باشد. روز چهارم که باز کردید، مقداری روغن سبز به موضع درد بمالید و یک دستمال بر روی آن ببندید که گرم بماند و به مرور به کار بگیرید تا آماده کار شود.
- اگر عضوی در رفت، پس از آنکه به جای خود جایش دادید، دو تکه تخته باریک، یک قطعه، پوست دنبه گوسفند و مقداری خرمای سیاه را آماده کنید، سپس خرما را با کمی زردچوبه خمیر کرده و بر روی پوست دنبه پهن کنید و آن را روی موضع بیندازید و محکم ببندید و تخته ها را در جدارین عضو بگذارید و دو سه لا پارچه روی آن ببندید. روز سوم تخته ها را باز و خرماها را دور اندازید، سپس نیم مثقال مومیایی در روغن حیوانی حل کرده، به عضو بمالید و مجدداً عمل پوست دنبه و خرما را تجدید کنید. روز هفتم باز کرده با روغن کنجد یا روغن گل مالش دهید تا سه روز پس از آن ۳ روز دیگر با روغن زیتون یا روغن نارگیل و یا روغن گل و یا روغن زنبق مالش و ماساژ دهید که کاملاً نرم و قوی شود و به مرور به کار بندید.
داروها:
- معمولاً دارویی نیاز نیست.
فعالیت:
- تا زمان بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت بدنی شدید پرهیز کنید.
رژیم غذایی:
- تا زمانی که فک در رفته یا شکسته کامل بهبود پیدا نکرده است، بیمار باید غذاهای نرم مصرف کند. اگر دچار در رفتگی یا شکستگی جزئی استخوان فک شده‌اید و در شرایطی هستید که این استخوان به خودی خود در حال بهبودی است، از خوردن غذاهایی که نیاز به جویده شدن زیاد دارند جلوگیری کنید. مواد غذایی مانند گوشت تازه، خام و چیپس باعث کشیدگی و درد در فک در حال بهبود می‌شود.