خلط خونی (هموپتزی): عبارت است از خارج شدن خون روشن یا خلط خونی از دستگاه تنفسی انسان در زمان سرفه کردن می‌تواند نشانه وجود یک بیماری جدی در بدن او باشد که برخلاف بیماری‌های ریوی هم‌چون سل، سرطان و ذات‌الریه که درمان آنها زمان‌بر است، این مشکل سریع درمان می‌شود. وجود عفونت، سرطان و سایر مشکلات رگهای خونی در ریه‌ها می‌تواند باعث این حالت شود که به آن هموپتیزی (Hemoptysis) گفته می‌شود. افرادی که سرفه‌های خونی دارند، در صورتی که به برونشیت مبتلا نباشند حتماً باید به پزشک مراجعه کنند، چرا که بروز این مشکل نشان می‌دهد جایی در مسیر تنفسی افراد (از بینی تا بخش‌های انتهایی ریه) دچار مشکل شده است، اما برونشیت حاد معمولاً خود بخود و بدون درمان بهبود می‌یابد؛ البته افراد در صورت مشاهده خون در مخاط برای مدت بیش از هفت روز به همراه درد قفسه سینه، کاهش وزن، تعریق شبانه و احساس تنگی نفس با انجام کوچک‌ترین فعالیت‌های روزانه باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند.
انواع خلط خونی (هموپتزی):
- هموپتزی: اگر منشاء خون از ریه باشد به رنگ قرمز روشن، کف آلود و گاهی همراه با مخاط است که می‌تواند پس از سرفه‌ی مداوم یا عفونت ریوی ایجاد شده باشد. در صورتی که منشاء خون از ریه باشد، نشان دهنده‌ی بیماری‌های مختلفی است که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم. معمولاً خلط خونی ریوی با سرفه‌های مداوم همراه است.
- هماتمز: اگر خون دفع شده از دستگاه گوارش باشد، به رنگ قرمز تیره بوده و با علائمی مانند تهوع و استفراغ یا دفع مدفوع تیره و قیری رنگ همراه است. همچنین، ممکن است بیمار شرح حالی از مصرف زیاد الکل یا بیماری کبدی بدهد. این بیماران معمولاً از سوء هاضمه نیز شکایت می کنند.
انواع خونریزی ریوی (هموپتیزی):
- هموپتیزی خفیف: میزان خونریزی کمتر از یک قاشق غذاخوری یعنی زیر ۲۰ میلی‌لیتر است.
- هموپتیزی متعادل: خونریزی بین ۲۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر و حدود یک فنجان است.
- هموپتیزی شدید: که به آن هموپتیزی تهدیدکننده زندگی گفته می‌شود، دامنه خونریزی بین ۱۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌لیتر یعنی حدود یک پیمانه است. متخصصان هنگام بروز این نوع مشکل دستورالعمل‌های مختلفی را ارائه می‌دهند.
علائم:
- کراکل
- تهوع و استفراغ
- افزایش ضربان قلب
- هرگونه خون واضح رگهای
- تنگی نفس (حتی در فعالیت معمول)
علایم مربوط به بیماری زمینه‌ای مانند:
- تب در پنومونی
- خلط در برونشیت
- کاهش وزن در سرطان
- خلط چرکی در برونشکتازی
- درد قفسه سینه پلورتیک در PE
- بیماری کلیوی همراه سندرم گودپاسچر یا گرانولوماتوز وگنر
علت:
- خلط خونی می‌تواند به دنبال علل متعددی ایجاد شود. خون همراه با خلط ممکن است علامتی از یک مشکل جدی باشد. عفونت، سرطان، آسیب به رگهای خونی و بیماری‌های ریوی، همگی از عللی هستند که می‌توانند موجب خلط خونی شوند. غالباً خلط خونی نیاز به ارزیابی دارد مگر اینکه به دنبال برونشیت (التهاب راه‌های هوایی) ایجاد شده باشد؛ زیرا در این حالت بیمار خود به خود بهبود می‌یابد. خلط خونی می‌تواند نشانه‌ی بسیاری از بیماری‌ها باشد. انواع بیماری‌هایی که ممکن است با خلط خونی همراه باشند، شامل موارد زیر هستند:
- سل
- سرطان
- برونشیت
- ذات‌الریه
- آمبولی ریه
- برونشکتازی
- تنگی میترال
- آسپرژیلوزیس
- خونریزی آلوئولی
- مصرف کوکائین
- ادم ریویکواگلوپاتی ضد انعقاد
- ضربه و جراحت به قفسه سینه
- بیماری های خودایمنی و التهابی
- ناهنجاری های شریانی وریدی ریه
پیشگیری:
- اگر سیگار می‌کشید، استعمال آن را متوقف کنید.
- اگر احساس می‌کنید ممکن است دچار عفونت تنفسی شوید، آب بیشتری بنوشید. نوشیدن آب می‌تواند به رقیق شدن خلط و بیرون آمدن آن کمک کند.
- برای کمک به جلوگیری از عوارض یا بدتر شدن علائم در اولین فرصت به پزشک داخلی مراجعه کنید. سرفه کردن و خلط، ممکن است نشانه عفونت تنفسی باشد.
- خلط خونی گاهی اوقات می‌تواند نشانه‌ی بیماری اساسی باشد که اجتناب ناپذیر است، اما راه‌هایی برای کمک به جلوگیری از برخی موارد وجود دارد. اولین راه پیشگیری، انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از عفونت‌های تنفسی است که به احتمال زیاد باعث بروز این علامت می‌شوند.
- خانه خود را تمیز نگه دارید؛ زیرا گرد و غبار به راحتی وارد مجاری تنفسی می‌شود و در صورتی که به COPDبیماری انسداد مزمن ریوی، آسم یا عفونت ریوی مبتلا باشید، می‌تواند ریه‌های شما را تحریک کرده و علائم را بدتر کند. قارچ و کپک نیز می‌توانند باعث عفونت‌های تنفسی و تحریک و در نهایت منجر به خلط خونی شوند.
عوارض احتمالی:
- در صورتی که خلط خونی به علت برونشیت حاد باشد، می‌توان تا یک هفته به مقدار کم، خلط خونی داشت. خشکی مجاری هوایی و سرفه‌های مکرر می‌تواند به راه‌های تنفسی آسیب برساند و باعث خونریزی شود. اما اگر خونریزی بیشتر طول بکشد و یا همراه با علائم خطرناکی باشد، باید آن را با پزشک در اسرع وقت مطرح کرد و به دنبال دلایل ایجاد خلط خونی گشت. زیرا مواردی که جدی هستند و خلط خونی ایجاد می‌کنند، می‌توانند خطرآفرین باشند و لازم است که آنها را به طور جدی پیگیری کرد.
تشخیص:
- تست های انعقادی: عدم توانایی در ایجاد لخته خون می‌تواند موجب خونریزی و به دنبال آن خلط خونی شود.
- آزمایش ادرار: برخی علل خلط خونی می‌توانند موجب غیرطبیعی شدن نمونه ادرار بیمار شوند. در نتیجه آزمایش ادرار گاهی ضروری است.
- شرح حال و معاینه: اولین قدم، گرفتن شرح حال و معاینه توسط پزشک است که تا حدودی می‌تواند به تشخیص علل هموپتزی کمک‌کند.
- اندازه‌گیری گازهای خون شریانی: در این تست میزان اکسیژن و دی اکسید کربن خون اندازه‌گیری می‌شود. در بیماری با خلط خونی، ممکن است سطح اکسیژن خون کاهش‌یابد.
- اندازه گیری الکترولیت‌های خونی: با کمک این آزمایش می‌توان الکترولیت‌های خون و به دنبال آن عملکرد کلیه را بررسی‌کرد؛ زیرا برخی عللمی‌توانند باعث اختلال در عملکرد کلیه شوند.
- سی تی اسکن (CT scan): سی تی اسکن نیز می‌تواند با ایجاد تصاویری با جزییات دقیق از ساختار ریه برای تشخیص برخی علل خلط خونی به پزشک کمک‌کند.
- عکس قفسه سینه: دومین گام، گرفتن عکس از قفسه سینه است که با آن می‌توان توده، تجمع خون یا مایع در قفسه سینه را تشخیص داد. با این وجود، ممکن است عکس قفسه سینه در بیماری با خلط خونی نرمال باشد.
- آزمایش شمارش سلول‌های خون (CBC): آزمایش شمارش سلول‌های خون (CBC) که با آن می‌توان سلول‌های خون شامل گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها و همچنین سطح هموگلوبین خون را اندازه‌گیری‌کرد.
- پالس اکسی متری: پالس اکسی متری دستگاهی است که با کمک آن می‌توان میزان اکسیژن خون سرخرگ را اندازه گرفت. این وسیله غیر تهاجمی بوده و به سادگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- برونکوسکوپی: در برونکوسکوپی پزشک با کمک اندوسکوپ (لوله‌ای انعطاف‌پذیر که در انتهای آن دوربین تعبیه‌شده) از راه دهان یا بینی وارد شده و می‌تواند مجاری هوایی و ریه را به طور مستقیم مشاهده‌کند. با کمک برونکوسکوپی می‌توان برخی از علل خلط خونی را تشخیص داد.
- همانطور که اشاره شد؛ در ابتدا باید از محل دقیق خونریزی اطمینان حاصل کرد. زیرا در صورتی که محل خونریزی ریه یا سیستم گوارشی باشد، ارزیابی و درمان متفاوت خواهد بود. در ادامه‌ی مراحل درمان، متخصص ریه با کمک تست‌های تشخیصی در ابتدا میزان خونریزی و هرگونه خطر تنفسی را ارزیابی‌کرده و سپس به بررسی علل خلط خونی می‌پردازد.
درمان طب نوین:
- هدف از درمان بیمارانی که با خلط خونی مراجعه می‌کنند در ابتدا قطع خونریزی و بعد از آن درمان بیماری زمینه‌ای است. با این وجود درمان، با توجه به علت آن متفاوت بوده و می‌تواند شامل هر یک از موارد زیر باشد:
- شیمی درمانی و اشعه درمانی: کموتراپی و رادیوتراپی برای درمان سرطان ریه انجام می شوند.
- جراحی: در صورتی که خونریزی شدید و تهدید کننده حیات باشد، نیازمند جراحی است. در این شرایط ریه‌ی آسیب دیده را برمی‌دارند که به آن پنومونکتومی می‌گویند.
- برونکوسکوپی: برونکوسکوپی علاوه بر تشخیص، می‌تواند برای درمان برخی علل خلط خونی نیز به کار رود. برای مثال با باد‌کردن بالن و گذاشتن آن در راه‌های هوایی می‌توان جلوی خونریزی را گرفت.
- آمبولیزاسیون شریان ریوی: در این روش پزشک با کمک یک کاتتر از طریق یکی از سرخرگ‌های ران وارد شده و با تزریق ماده حاجب، می‌تواند عروق ریوی را با یک صفحه نمایش مشاهده کند. پزشک می‌تواند با این روش محل خونریزی را پیدا کرده و آن را با کمک فنرهای فلزی مسدود کند و معمولاً خونریزی متوقف می شود.
درمان طب سنتی:
- گلاب را نیم گرم کنید و در گلو غرغره کنید.
- کافور قیصوری را نرم بسایید و با آب مقطر مخلوط و بر گلو بمالید.
- هر روز صبح ناشتا ۱۰ گرم گل گشنیز را با آب سرد مخلوط و بنوشید.
- مقداری گلنار فارسی را بجوشانید و با آب صاف کرده اش غرغره کنید.
- گل مختوم و کهربای ساییده شده را با آب بارهنگ مخلوط و میل کنید.
- جهت جلوگیری از خونریزی گلو سرکه را جرعه جرعه و به مرور بنوشید.
- تمر هندی، انجیر، مویز و شنبلیله را با عسل مخلوط و به مرور میل کنید.
- گل ارمنی ساییده شده را با آب عصى الراعى (سرخ مرز) مخلوط و بخورید.
- نشاسته را با سماق بجوشانید و آب آن را روزی ۶ مرتبه در گلو غرغره کنید.
- هر روز نیم مثقال ریوند چینی ساییده شده یا ۱ گرم عصاره ریوند را با آب میل فرمایید.
- برای جلوگیری از خونریزی گلو که از باطن باشد، خوردن سرکه یا آب به خام مؤثر خواهد بود.
- هر روز مقداری خرفه را بپزید و ۱۰ گرم گل ارمنی کوبیده شده را با آب آن مخلوط کنید و بخورید.
- هر روز مقداری تخم کاسنی را با مقداری رازیانه مخلوط و بجوشانید. آبش را در سه وعده بنوشید.
- آرد گندم و بادام پوست کنده ساییده شده را به صورت حریره درست کنید و در طول روز به مرور میل کنید.
- برای درمان زخمی که در گلو به وجود آمده، رب پوست سبز گردور ا با عسل مخلوط و به مرور غرغره کنید.
- هر روز مقداری نشاسته را بپزید بعد مقداری روغن بادام شیرین و کمی نبات ساییده شده را با آن مخلوط و بخورید.
- پوست انار شیرین را بجوشانید، بعد آب آن را با گلنارفارسی ساییده شده مخلوط کنید و روزی ۶ مرتبه با آن غرغره کنید.
- صمغ غربی را نرم بسایید هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را با یک لیوان دوغ گاو مخلوط و بنوشید.
- ده گرم شاه دنج را بسیار نرم بسایید و با آب بادروج یا آب بارهنگ یا آب برگ خرفه تازه یا آب خیار یا آب نعناع تازه مخلوط و بنوشید.
- کندر خوراکی را نرم بسایید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را با یک لیوان ماءالشعیر مخلوط کنید و بخورید.
- صمغ عربی، تباشیر هندی، گل ارمنی و شاه دنج را به نسبت مساوی نرم بسایید. صبح، ظهر و شب هر بار ۳ گرم آن را با آب سرد مخلوط و بنوشید.
- یک قاشق مرباخوری بارهنگ داخل یک لیوان عرق نعناع به مدت 10 دقیقه به صورت ملایم جوشانده شود و کمی عسل به آن اضافه و هر شب یک لیوان میل کند.
- كتیرا مفتولی، صمغ درخت آلو و نشاسته را مخلوط بسایید بعد با مقداری آب خرفه یا آب گشنیز تازه یا آب اسفرزه یا آب سماق یا شربت خشخاش مخلوط و به مرور میل کنید.
- ریشه انجبار، خون سیاوش، بسباسه، خضض، صمغ عربی، کندر خوراکی و تخم کتان را نرم بکوبید بعد با عسل مخلوط کنید. روزی سه قاشق شربت خوری از آن را در سه نوبت میل فرمایید.
- صندل سرخ و سفید و اقاقیا از هر کدام ۱۰ گرم. ریشه انجبار ۵۰ گرم همه را نرم بسایید و هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و با آب سرد بخورید.
- گلنار فارسی، نشاسته و سماق از هر کدام ۱ مثقال را نرم بسایید، بعد ۲ مثقال گل خطمی را بجوشانید بعد آب آن را صاف و داروهای کوبیده شده را با آن آب مخلوط و در گلو غرغره کنید.
- باقلای خام را نرم بسایید، بعد با سیب زمینی پخته خمیر و بر گلو بمالید.
- کهربا، گل مختوم، شاه دنج، خون سیاوش، کندر خوراکی، گلنار فارسی و زاج سفید بو داده همه را مخلوط و نرم بسایید. با کمی گلاب آن را به صورت خمیر سفتی در آورید و قرص هایی به اندازه یک عدد نخود درست کنید. در سایه خشک کنید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه دو عدد میل کنید.
- در صورتی که خلط خون آلود باشد باید از خوردن شیر و مشتقات آن، همچنین چربی جات پرهیز کنید و به عنوان درمان کتیرا سفید مفتولی، صمغ درخت آلو و نشاسته را نرم بکوبید، بعد با آب خرفه تازه، آب اسفرزه، آب دم کرده سماق و شربت خشخاش مخلوط و روزی سه بار هر مرتبه کمی از آن را بخورید.
- برای بند آوردن خون ریزی های ریوی قرص کهربا، آب برگ ریحان کوهی، آب خرفه تازه، آب بارهنگ، صمغ غربی، کتیرای خوراکی، گل مختوم، گل ارمنی، همه را به نسبت مساوی مخلوط کنید و نرم بسایید. هر صبح، ظهر و شب یک قاشق شربت خوری از آن را با شربت انار یا شربت سماق مخلوط کنید و بخورید.
- ریشه مرجان، زاج سفید بو داده، گل محمدی، کتیرا مفتولی، صمغ عربی، کهربا و تباشیر هندی از هر کدام ۵ گرم. گل مختوم، گل ارمنی، گلنار فارسی از هر کدام ۱۰ گرم. نشاسته ۲۰ گرم همه را مخلوط و نرم بکوبید. صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری آن را با شربت سماق یا شربت انار یا رب انار مخلوط و میل فرمایید.
- کسانی که مبتلا به خون ریزی از هر جای بدن می باشند بایستی از موارد زیر پرهیز کنند. تکلم زیاد، آواز بلند، خشم و غضب، نگاه کردن به اشیاء سرخ رنگ، قرار گرفتن در حرارت و گرمای شدید و آفتاب. همچنین بایستی از خوردن صبر زرد، کرفس، کنجد، خرما، پنیر کهنه، عسل و شیرینی جات پرهیز کنند. در ضمن هر روز باید غذاهای سبک و زود هضم میل کنند.
- گل خطمی، تخم ختمی سفید، گل بنفشه، گل پنیرک، گل نیلوفر، تخم کاهو، تخم خشخاش، تخم کاسنی، تخم گشنیز، تخم شربتی، بالنگو، به دانه قدومه شیرازی، کندر خوراکی، مصطکی رومی، سکبینج، انقوزه، کوکنار، صمغ عربی، اسطوخدوس هندی، کتیرا پیچ خوراکی، بزرالبنج، سه پستان، کاکنج، تاج ریزی و نشاسته از هر کدام ۱۰ گرم همه را مخلوط نرم بسایید بعد با کمی آب به صورت خمیر سفتی در آورده و قرص هایی به اندازه یک نخود درست کنید و آن را در آفتاب خشک و هر صبح، ظهر و شب هر بار دو عدد میل کنید.
داروها:
- استروئید؛ برای درمان بیماری‌های التهابی استفاده می‌شود.
- آنتی بیوتیک؛ برای مثال، در درمان پنومونی و سل، آنتی بیوتیک تجویز می شود.
- همچنین افرادی که به دنبال مصرف دارو دچار خلط خونی شدید شده‌اند، ممکن است نیاز به دریافت خون یا مصرف داروهای دیگر برای جلوگیری از خونریزی داشته باشند.
فعالیت:
- تا زمان بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت شدید بدنی پرهیز کنند.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات و غذاهای گرم و سرد بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک قارچ و لوبیا سبز، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک گل کلم، خوراک مخلوط، آش خرفه ۱، آش شولی ۱، آش رب، عدس پلو ساده، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، خورش قیمه بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با قارچ، سوپ کدو حلوایی، سوپ قارچ ۲، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ شهد نما، سوپ کاهو سبز، دلمه کدو خورشتی، دلمه برگ انگور، سمنو با گندم و جو.
- خوردنی های مضر: خوراک لوبیا سفید ساده، کشک سویا، سس گندم جوانه زده، سس مخصوص ۱، سس مخصوص ۲، سس جعفری.