تنبلی چشم (چرخش چشم): عبارت است از تنبلی چشم (آمبلیوپیا) کاهش بینایی است که حاصل رشد غیر طبیعی بینایی در نوزادی و اوایل کودکی است. اگرچه معمولاً تنبلی چشم تنها یک چشم را تحت تأثیر قرار می دهد ولی می تواند بر هر دوچشم تأثیر گذار باشد. تنبلی چشم علت اصلی کاهش بینایی در کودکی است. اگر درمان نشود، افت دید می تواند از حالت خفیف به شدید تغییر کند. تنبلی چشم، اختلال آشکاری از چشم نیست. تنبلی چشم زمانی پیشرفت می کند که مسیرهای عصبی میان مغز و چشم به درستی تحریک نشده باشد. در نتیجه مغز یک چشم را ترجیح می دهد که معمولاً بخاطر دید ضعیف در چشم دیگر می باشد. چشم ضعیف تر تمایل به چرخش دارد. در نهایت، مغز ممکن است سیگنال های دریافتی از چشم ضعیف تر یا چشم تنبل را رد کند. چشم پزشک معمولاً می تواند تنبلی چشم را با چسب چشم، قطره چشمی و لنزهای تماسی با عینک اصلاح کنند. گاهی اوقات، تنبلی چشم نیاز به جراحی دارد.

علائم:

1. ضعف دیدن دقیق و تشخیص ابعاد اشیاء
2. چشمی که به سمت داخل و خارج چرخش دارد.
3. چشم هایی که بنظر می رسد با یکدیگر عمل نکنند.
4. اگرچه معمولاً تنبلی چشم یکی از چشم ها را تحت تأثیر قرار می دهد ولی تحت تأثیر قرار گرفتن هر دو چشم نیز ممکن است. گاهی اوقات تنبلی چشم بدون انجام معاینه چشم پزشک مشهود نیست.

علت:

• علل زیادی وجود دارند که در اثر آن ها ممکن است چشم ها دچار تنبلی شوند. مجدداً یادآور می شوم که چشم های مبتلا به تنبلی، پس از سن کودکی هرگز بهبود نخواهند یافت و به وسیله هیچ نوع عینک، لنز تماسی و یا سایر اقدامات پزشکی وضعیت دید و بینایی اصلاح نخواهد شد. در هر حال هر یک از عیوب شکست نور در چشم شامل: دوربینی، نزدیک بینی، آستیگماتیسم، مخصوصاً اختلالات نمره، دو چشم نسبت به یکدیگر می توانند موجب تنبلی چشم و عواقب نامطلوب آن شوند. در این شرایط فقط چشم قوی، کار خود را انجام خواهد داد و بینایی کامل پیدا خواهد کرد. ولی چشم ضعیف کار نخواهد کرد و بینایی آن به مرور ضعیف تر خواهد شد و یا در حدود ضعیفی زمان نوزادی باقی خواهد ماند.
• علل دیگر تنبلی چشم عبارتند از: لوچی یا انحراف، چشم و یا وارد شدن ضربه به چشم در سنی که لازم است چشم کار و فعالیت کند تا بینایی آن تکامل یابد. و هم چنین بستن یا پوشاندن چشم به مدت طولانی، مصرف بعضی از داروها در سنین پایین، ابتلا به بعضی بیماری های مادرزادی مانند آب مروارید، بیماری آب سیاه، کدری قرنیه و پایین افتادگی پلک فوقانی به طوری که باعث عدم کار چشم شود. هر عاملی که دید کودک را تار کند یا باعث چرخش یا چپی چشم شود می تواند تنبلی چشم ایجاد کند. سه دلیل شایع از تنبلی چشم وجود دارد:
• ناشی از غلبه بلغم.
• محرومیت: محرومیت تنبلی چشم زمانی رخ می دهد که مشکلی در یک چشم وجود دارد مثلاً یک ناحیه غیر شفاف در لنزها (آب مروارید). این امر کودک را از داشتن دید شفاف در چشم ها محروم می سازد.
• انحراف چشم: شایع ترین دلیل تنبلی چشم انحراف چشم است که یک نامتوازنی در ماهیچه های مسئول برای تثبیت موقعیت چشم هاست. این نامتوازنی می تواند باعث ایجاد چرخش چشم ها شود. نامتوازنی ماهیچه مانع از ردیابی یکسان چشم ها در یک مسیر هماهنگ می شود.
• انکساری: این نوع تنبلی چشم نتیجه تفاوت چشمگیر میان دید در هر چشم است که بدلیل نزدیک بینی، دوربینی یا یک نقص روی سطح چشم ایجاد می شود (آستیگماتیسم). اینها انواع مشکلاتی هستند که معمولاً با لنزهای تماسی یا عینک اصلاح می شوند. گاهی اوقات، یک چشم چرخشی اولین نشانه تومور چشمی است.

عوارض احتمالی:

• در صورتی که درمان نشود، تنبلی چشم می تواند باعث افت دائمی دید شود. در واقع، تنبلی چشم شایعترین دلیل اختلال بینایی تک چشمی در بزرگسالان جوان و میانسالان است.

تشخیص:

1. تنبلی چشم یک بیماری وراثتی است و مهم‌ترین مساله در درمان بیماری تنبلی چشم تشخیص به موقع آن است. اگر بیماری تنبلی چشم در دوران کودکی که سیستم بینایی چشم در حال کامل شدن است، تشخیص داده شود، به راحتی قابل درمان است. و عمل تنبلی چشم راحت تر انجام می شود اما هرچه تشخیص تنبلی چشم دیرتر رخ دهد، احتمال درمان تنبلی چشم کمتر است. بهترین زمان برای شروع درمان تنبلی چشم تا قبل از سن هفت سالگی است. تشخیص به موقع علی الخصوص در بیماری‌های آب مروارید و پایین افتادگی پلک اهمیت فراوانی دارد و اگر درمان فوری و به موقع در این گونه بیماری تنبلی چشم صورت نپذیرد، می‌تواند موجب از دست رفتن کامل بینایی کودک شود.

درمان طب نوین:

• درمان تنبلی چشم در وهله اول بستگی به علت به وجود آمدن آن و از بین بردن آن دارد و در ادامه برای تقویت بینایی چشم ضعیف‌تر تلاش می‌کند.
• استفاده از قطره چشمی: قطره چشمی بینایی چشم قوی‌تر را به صورت موقت تار نموده و مغز را تحریک به استفاده بیشتر از چشم ضعیف‌تر می نماید.
• محافظ چشم: در این روش یک محافظ بر روی چشم قوی‌تر به مدت چند ساعت قرار می‌دهند و کودک مجبور به استفاده بیش‌تر از چشم ضعیف‌تر می گردد. این عمل موجب می‌شود که مغز بخش بینایی چشم ضعیف تر را بهبود بخشد.
• جراحی: اگر بیماری تنبلی چشم در اثر انحراف چشم به وجود آمده باشد، معمولاً پزشک جراحی عضلات چشم را توصیه می‌کند. اگر علت تنبلی چشم بیماری‌هایی همچون آب مروارید و پایین افتادگی  پلک چشم باشد، باید هر چه سریع‌تر درمان صورت پذیرد که معمولاً عمل جراحی است.
• استفاده از عینک: اگر مشکل از عیوب انکساری باشد، اولویت اول استفاده از عینک است. به کمک عینک مناسب بایستی مشکلی را که باعث به وجود آمدن بیماری تنبلی چشم شده است (نزدیک بینی یا دور بینی) رفع کرد. سپس بایستی کودک را به استفاده از چشم ضعیف تر تشویق کرد. برای انجام این کار شیوه‌های درمان تنبلی چشم زیر رایج است.
• فیلتر های نیمه شفاف: این فیلترها بر روی لنز عینک چشم قوی‌تر قرار گرفته و موجب تار شدن چشم قوی‌تر و استفاده بیش‌تر از چشم بیمار می‌گردند. همچنین تمرینات و درمان‌هایی مثل نقاشی و بازی‌هایی که نیاز به تمرکز و استفاده از هر دو چشم دارند، می‌توانند در تقویت چشم ضعیف کمک کرده و در دوره درمان موثر باشند. این تمرینات بایستی با تجویز و زیر نظر چشم‌ پزشک صورت گیرد و پروسه درمان بیماری تنبلی چشم ممکن است از چند هفته تا چندماه طول بکشد.

درمان طب سنتی:

• استفاده از سرمه سنگ و بادام به صورت مداوم.
• مالیدن روغن کنجد یا سیاهدانه بر روی ملاج سر.
• بادام درختی شبانگاهی؛ اگر نمی تواند بجود به صورت هلیله بادام داده شود.
• خوراک گرمی ها؛ اگر شیر خوار است مادر گرمی ها را استفاده کند تا شیرش گرم شود.
• برای درمان تنبلی چشم بـهترین سن ۳ تا ۵ سالگی است و تا سن ۷ سالگی نیز امکان بهبودی و اصلاح چشم وجود دارد. اما از سن ۷ تا ۱۲ سالگی اقدامات درمانی نتهجه کمتری خواهد داشت.
• متأسفانه از سن بالاتر از ۱۲ سالگی نتیجه درمان و بهبودی تقریباً منفی خواهد بود. در هر حال برای اینکه چشم وظیفه دیدن را انجام دهد و از ضعف و تباهی آن جلوگیری شود لازم است وادار به کار شود. به این جهت طبق یک برنامه صحیح، برای مدت معین جلوی دید چشم قوی تر یا سالم را می پوشانند تا چشم ضعیف مجبور به کار و فعالیت شود، تکامل یابد و بتواند وظیفه دیدن را با قوت انجام دهد. البته برای جلوگیری از ایجاد ضعف در چشم قوی تر نیز لازم است آن هم با قاعده و با اصول صحیح وادار به کار شود. به این جهت طبق برنامه معین برای هر فرد، به تناوب از بینایی هر دو چشم استفاده می شود تا توانایی دید برای هر یک از آنها به طور کامل اصلاح شود.

داروها:

• معمولاً دارویی نیاز نیست.

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح پرهیز کنید.

نکته:

• یکی از علل شایع نابینایی یا کم بینایی یک چشم و گاهی اوقات هر دو چشم تنبلی آنها می باشد. باید دانست این عارضه بسیار مهم غالباً در زمان کودکی قابل درمان و قابل پیشگیری است. اما با بالا رفتن سن امکان درمان و بازگشت سلامتی برای بینایی تقریباً غیر ممکن خواهد بود، چشم مبتلا به عارضه تنبلی، از نظر ظاهر طبیعی است ولی فاقد دید کامل بوده و گاهی اوقات به کلی فاقد دید (نابینا) می باشد. در اینگونه شرایط، وضعیت دید و بینایی به وسیله هیچ نوع عینکی بهبود نمی یابد، در حالی که درمان و جلوگیری از وقوع این عارضه در زمان کودکی به خوبی امکان پذیر خواهد بود. به طور طبیعی قدرت بینایی در نوزادان و در آغاز زندگی بسیار کم است ولی به تدریج تا سن ۲ تا ۳ سالگی با فعالیت چشم ها به تکامل خود یعنی به بیست بیستم یا ده دهم می رسند. هر عامل و علتی که از فعالیت و کار چشم ها جلوگیری کند می تواند باعث تنبلی و سلب توانایی آنها در دیدن برای همیشه شود. به عبارت دیگر چشم نیز مانند هر عضو دیگری از بدن باید مرتباً کار و فعالیت انجام دهد تا از نظر بینایی قوی شود و بتواند به حد طبیعی برسد.
• شناسایی و تشخیص علل تولید تنبلی چشم، بدون معانیه و آزمایش توسط چشم پزشک و یا توسط یک فرد متخصص در بینایی سنجی امکان پذیر نیست.