تاخیر در راه رفتن کودکان: عبارت است از یک کودک نرمال در سال اول زندگی خود به توانمندی‌های بسیاری مانند یادگیری نحوه نگهداشتن بطری، غلت زدن، خزیدن، نشستن و در نهایت راه رفتن بدون کمک دیگران دست خواهد یافت. اما دقیقاً بچه از چند ماهگی راه میره؟ با وجود اینکه اکثر کودکان در ۱۱ تا ۱۶ ماهگی قابلیت راه رفتن پیدا می‌کنند، اما برخی از آن‌ها تا ۱۸ ماهگی قادر به ایستادن، حمایت از خود یا راه رفتن نیستند. این گروه از بچه‌ها به‌دلیل ابتلا به اختلال تأخیر در راه افتادن کودکان باید هرچه سریع‌تر توسط پزشک متخصص اطفال معاینه شوند تا علت اصلی مشکل آن‌ها مشخص و براساس آن روند درمان شروع شود. اگر کودک شما تا ۱۶ ماهگی راه نمی‌رود، نگرانی‌ شما قابل درک است. چراکه شما نمی‌خواهید فرزندتان از سایر کودکان هم سن و سال خود عقب بماند. اما باید توجه کنید که اگر کودک شما در ۱۶ ماهگی قادر به راه رفتن نیست، ممکن است بتواند مهارت‌های حرکتی دیگری مانند ایستادن به تنهایی، بالا کشیدن خود روی مبلمان و بالا و پایین پریدن را بدون مشکل انجام دهد. این‌ها نشان می‌دهند که مهارت‌های حرکتی کودک شما در حال تکامل است. بنابراین، به‌زودی شاهد اولین قدم‌های او خواهید بود. همچنین مهم است که بدانید برخی از نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند دیرتر از کودکان هم‌سن خود شروع به راه رفتن می‌کنند. اگر کودک شما نارس بود، فوراً از ناتوانی او در راه رفتن وحشت نکنید. هنگام ردیابی مراحل مهم تکامل کودک، به سن تعدیل شده کودک خود توجه کنید که براساس تاریخ اصلی زایمان تعیین می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک کودک ۱۴ ماهه دارید و سه ماه زودتر زایمان کرده‌اید. سن تعدیل شده کودک شما ۱۱ ماهگی است. در این صورت، ممکن است دو تا سه ماه دیگر طول بکشد تا کودک شما تعادل و راه رفتن را یاد بگیرد. بنابراین، اگرچه اکثر مشکلات راه رفتن کودکان نوپا که مربوط به نقص تکاملی هستند، خود به ‌خود حل می‌شوند، اما چند بیماری رایج وجود دارد که یک متخصص اطفال ممکن است برای تعیین علت تأخیر در راه افتادن کودک ۱۸ ماهه و بزرگتر، آن‌ها را ارزیابی کند.

علائم:

1. در ابتدا قصد داریم شما را با مراحل طبیعی تکامل جسمی راه رفتن نوزاد یا کودک آشنا کنیم. چراکه وجود نقص در هریک از این مراحل می‌‎تواند باعث راه نرفتن کودک دو ساله یا حتی سه ساله شود. نوزادان با بزرگتر شدن و قویتر شدن ماهیچه‌های پایشان، به‌تدریج راه رفتن را یاد می‌گیرند. به ‌همین ‌دلیل است که پاهای نوزاد تازه متولد شده نمی‌تواند وزن خود را تحمل کند. معمولاً نوزادان در حدود سن ۷ ماهگی شروع به خزیدن یا حرکت می‌کنند. در حوالی این سن، آن‌ها در حالی ‌که به کمک والدین در حالت ایستاده نگه داشته می‌شوند شروع به بالا و پایین پریدن می‌کنند. این عمل به تقویت ماهیچه‌های پای کودک شما در آمادگی برای برداشتن اولین قدم‌ها کمک زیادی می‌کند.
2. در حدود سن ۸ تا ۹ ماهگی، کودک شما ممکن است شروع به بالا کشیدن خود به کمک وسایلی مانند صندلی و میز کند. حتی برخی از نوزادان، در حالی ‌که شیی را گرفته‌اند پاهای خود را بالا و پایین می‌برند. انگار می‌خواهند راه بروند.
3. شروع راه رفتن کودک نوپا معادل با حفظ تعادل و افزایش اعتماد‌ به ‌نفس وی است. در واقع، کودک شما نه تنها یاد می‌گیرد که چگونه به ‌تنهایی بایستد، بلکه این چالش نیز برای او شکل می‌گیرد که چگونه گام‌ها را بدون افتادن روی زمین هماهنگ کند. به‌ دلیل ترس کودک از راه رفتن، این مرحله از تکامل کودک کمی زمان می‌برد. از آنجایی‌که ماهیچه‌های پا در نوزادان مختلف در سنین متفاوتی قدرت پیدا می‌کنند، طبیعی است که برخی از نوزادان زودتر از بقیه راه بروند. برخی از نوزادان اولین قدم‌های خود را در ۹ یا ۱۰ ماهگی بر می‌دارند، در حالی‌که برخی دیگر در ۱۲ ماهگی شروع به قدم برداشتن می‌کنند. بنابراین، از علائم تأخیر در راه افتادن کودک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
4. کودک به طور مداوم روی انگشتان نوک پا راه می‌رود.
5. کودک در ۱۶ تا ۲۳ ماهگی به طور پیوسته راه نمی‌رود.
6. کودک تا ۱۲ ماهگی بدون حمایت والدین نمی‌تواند بایستد.
7. کودک تا ۹ ماهگی نمی‌تواند بدون حمایت دیگران یا صندلی ویژه کودک بنشیند.
8. معمولا کودکان مبتلا به این اختلال، در دیگر مراحل مهم تکامل خود مانند سفت شدن ساختار گردن و بالا نگهداشتن سر، غلتیدن و نشستن نیز دارای نقص هستند و دیر پیشرفت می‌کنند. اگر نوزادی در ۱۶ تا ۲۳ ماهگی راه نمی‌رود، باید یک معاینه پزشکی برای بررسی قدرت عضلانی، دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری مفاصل او انجام شود. تاخیر در راه رفتن می‌تواند یک علامت هشدار اولیه برای فلج مغزی، دیستروفی عضلانی یا سایر شرایط ژنتیکی باشد. بررسی یک پزشک متخصص اطفال یا متخصص ارتوپد می‌تواند وجود برخی از اختلالات رایج ذکر شده را رد کند.

علت:

• بنابراین، علت راه نرفتن کودک ۱۵ ماهه تا ۲۲ ماهه می‌تواند از مشکلات ماهیچه‌ای و مشکلات مغزی تا یک مشکل ساده مانند کمبود ویتامین D متغیر باشد. در ادامه به جزئیات بیشتر هرکدام اشاره خواهیم کرد.
• دیستروفی عضلانی: این مورد یک بیماری عصبی عضلانی ارثی است که ماهیتی پیشرونده دارد. اصولاً یکی از شایع‌ترین علل تأخیر در راه رفتن کودکان محسوب می‌شود و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. دیستروفی عضلانی معمولاً باعث ضعف در عضلات می‌شود. آتروفی عضلانی نخاعی یکی دیگر از دلایل تأخیر در راه افتادن کودکان است. یک بیماری ژنتیکی که در آن اعصاب مورد حمله قرار می‌گیرند و در روند طبیعی کنترل بدن اختلال ایجاد می‌شود.
• اختلالات عصبی: برخی از اختلالات عصبی مانند فلج مغزی یا حتی سندرم داون (مونگولیسم) ممکن است روند طبیعی راه رفتن کودک را به کلی به تأخیر بیندازند. توجه به علائم و نشانه‌ها، مطمئناً به رفع یا کنترل این مشکلات اساسی و شروع زودهنگام درمان کمک می‌کند.
• کمبود ویتامین D: در کنار کلسیم، وجود مقدار کافی از ویتامین D نقش مهمی در رشد استخوانی نوزادان دارد. به‌ همین ‌دلیل، فقدان آن می‌تواند دلیل احتمالی تأخیر در راه رفتن کودک شما باشد. معمولاً پزشک با تجویز یکی قطره یا شربتویتامین  Dبه‌ راحتی مشکل را برطرف می‌کند.
• راشیتیسم: اخیراً مطالعات ارتباط بین راشیتیسم و​ تأخیر در راه افتادن کودکان را گزارش کرده‌اند. با این حال، اگر این بیماری به مرحله پیشرفته نرسیده باشد، برگشت‌پذیر است و درمان به‌ موقع آن می‌تواند به کودک در راه رفتن صحیح کمک کند. در کودکان مبتلا به راشیتیسم به ‌دلیل ساختار نرم استخوان‌ها، خمیدگی و رشد ناقص در استخوان‌های پا و افزایش ریسک شکستن آن‌ها مشاهده می‌شود. در واقع پا حالت پرانتزی یا نامتقارن پیدا می‌کند. مطمئناً این مسئله روند راه رفتن کودگ نوپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• کم کاری تیروئید: مشخص شده است که وجود تیروئید کم‌کار، مراحل مهم تکامل کودک را به تأخیر می‌اندازد. عملکرد ضعیف تیروئید ممکن است منجر به ضعف عضلانی و تأخیر در راه رفتن شود. مشورت با یکپزشک متخصص غدد کودکان می‌تواند روند درمان را سرعت بخشد.
• تاخیر در بروز مهارت های حرکتی و راه رفتن: برخی از کودکان بروز مهارت‌های حرکتی خود را به تأخیر می‌اندازند که باعث می‌شود کمی دیرتر از بقیه راه بیافتند. دلایل زیادی برای این نوع تأخیر وجود دارد که صرفاً به شخصیت کودک مربوط می‌شوند. ترس کودک از راه رفتن می‌تواند مانع از احساس اعتماد به ‌نفس کافی برای بروز مهارت‌های حرکتی شود. هیپوتونیا وضعیتی است که در آن فرد کنترل کمتری بر بدن خود دارند. اصولاً بچه‌ای که علائم هیپوتونی دارد با اختلال تأخیر در راه افتادن کودکان نیز مواجه می‌شود. این وضعیت ممکن است در اثر آسیب مغزی ایجاد شود. همچنین ممکن است ناشی از اختلالات عضلانی، ناهنجاری اعصاب مربوط به ماهیچه‌ها یا عفونت باشد. در سایر زمینه‌های مهارت حرکتی، برخی از کودکان دچار ناتوانی یادگیری هستند که باعث تأخیر در راه رفتن می‌شود. اینجاست که یک فیزیوتراپیست برتر و عالی می‌تواند به آموزش این مهارت‌ها و ایجاد قدرت کافی برای شروع راه رفتن کودک کمک کند. بنابراین نمی‌توان تأثیر آموزش راه رفتن به کودک را نادیده گرفت.
• تأخیر بلوغ خانوادگی: اگر یکی از والدین یا هر دو آن‌ها، در دوران اولیه کودکی سابقه تأخیر در راه رفتن داشته باشند، احتمال بروز این اختلال در یکی از فرزندانشان افزایش می‌یابد. در واقع، طبق تجربه نمی‌توان تأثیرات ژنتیکی یا خانوادگی را به‌عنوان فاکتور خطر نادیده گرفت.
• نارس بودن نوزاد: انتظار می‌رود نوزادی که نارس به دنیا می‌آید، درجاتی از تأخیر تکاملی داشته باشد که میزان آن ممکن است به سطح نارس بودن بستگی داشته باشد. بنابراین، تا زمانی‌که کودک شما پیشرفت کلی خوبی داشته باشد و سفتی یا وضعیت بدنی غیر طبیعی از خود نشان ندهد. ممکن است تاخیر ۲ تا ۳ ماهه در راه رفتن، قابل انتظار باشد.
• سایر علل احتمالی: گاهی تأخیر در راه افتادن کودکان، به ‌دلیل تونوس عضلانی بالا و وجود عضلات بسیار منقبض بروز می‌کند. در این شرایط، به‌ دلیل سفت شدن اندام‌ها یا تعادل ضعیف، کودک امکان راه رفتن پیدا نمی‌کند. از دلایل دیگر تأخیر در راه افتادن کودکان می‌توان به ناتوانی ذهنی خردسال در اثر هوش پایین یا ابتلا به عقب‌ماندگی ذهنی اشاره کرد. چنین کودکی مطمئناً در یادگیری مهارت‌های حرکتی با تأخیر مواجه می‌شود.

پیشگیری:

• به ‌واقع، هیچ راه‌حل قطعی برای پیشگیری از همه علل تأخیر در راه افتادن کودکان وجود ندارد. البته شما به‌ عنوان والدین، می‌توانید با پیگیری غربالگری در دروان حاملگی، هرچه سریع‌تر مشکلاتی مانند عقب‌ماندگی ذهنی، معلولیت یا مشکلات اسکلتی عضلانی خاصی را به کمک پزشک تشخیص دهید. دادن غذاهای مقوی راه افتادن کودک که معمولاً شامل مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D هستند، مطمئناً تأثیر زیادی دارد. مشورت با یک فیزیوتراپیست یا کار درمان و انجام تمرینات ویژه قبل از یک سالگی کودک، می‌تواند به تقویت پا برای راه رفتن کمک زیادی کند. از راه‌های زود راه رفتن کودک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• کودک را درگیر فعالیت‌هایی کنید که به بالا و پایین رفتن زیادی نیاز دارند: تشویق به حرکت از راه دور برای برداشتن اشیاء روی زمین (به هر روشی، از خزیدن روی زمین گرفته تا چهار دست و پا رفتن)، راه‌ بسیار خوبی برای کمک به نوزاد در جهت تقویت قدرت پاها است.
• تا حد امکان، کودک را در خانه با پای برهنه به حرکت کردن وادارید:زیرا گاهی اوقات، کفش‌ها و جوراب‌ها می‌توانند در مراحل رشد ایده‌آل کودک اختلال ایجاد کنند. پابرهنه بودن می‌تواند به کودک کمک کند تا هوشیاری لامسه بیشتری داشته باشد و ممکن است کمک کند تا روی پاهای خود احساس ثبات بیشتری کند. کفش‌ها برای پیاده‌روی در فضای باز توصیه می‌شوند. بسیاری از نوزادان در اثر پابرهنه راه رفتن در خانه، سریع‌تر راه رفتن را یاد می‌گیرند.

تشخیص:

• شما به‌عنوان والدین، تنها وظیفه‌ای که دارید این است که وضعیت نشستن کودک خود را تا ۸ ماهگی و وضعیت راه رفتن او را تا ۱۸ ماهگی رصد کنید. در صورت وجود تأخیر در بروز مهارت‌های حرکتی، ادامه مسیر با پزشک متخصص اطفال است. مطمئناً اگر لازم باشد بهپزشک متخصص مغز و اعصاب یا پزشک متخصص ارتوپد ارجاع داده خواهید شد. پزشک اطفال پس از معاینه کامل و بررسی سابقه خانوادگی، در صورت وجود فقط علائم تأخیر در راه رفتن، احتمالاً انجام آزمایش خون برای بررسی سطح کراتینین فسفوکیناز (CPK) را توصیه می‌کند. نتیجه این آزمایش برای تشخیص دیستروفی عضلانی اهمیت دارد. کودکانی که در معرض افزایش خطر ابتلا به فلج مغزی یا دارای ویژگی‌های غیرطبیعی هستند، باید برای ارزیابی فوری به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده شوند. در صورت وجود یک ناهنجاری اسکلتی عضلانی، مطمئناً پزشک متخصص ارتوپد اگر تشخیص به جراحی دهد، این کار را انجام خواهد داد.

درمان طب نوین:

• درمان به علت زمینه ای آن بستگی دارد.
• اگر کودک شما با سرعت کمتری تکامل حرکتی پیدا می‌کند، این مسئله به هیچ ‌وجه نشان نمی‌دهد که او تا آخر عمر راه نخواهد رفت. برخی از خردسالانی که تا ۱۴ ماهگی راه رفتن را شروع نمی‌کنند، به تمرین بیشتری نیاز دارند. برای کمک به کودکان در برداشتن اولین گام‌های خود، والدین و مراقبان می‌توانند درحالی‌که در حالت ایستاده هستند، دست‌های کودک را بگیرند و به‌آرامی کودک را روی زمین هدایت کنید. این تمرین به کودک می‌آموزد که چگونه پاهای خود را بلند کرده و زمین بگذارد تا بتواند در اتاق حرکت کند. همچنین به کودک کمک می‌کند تا عضلات پاهای قوی‌تری داشته باشد و تعادل او را بهبود می‌بخشد. به‌ عنوان والدین، ممکن است تمایل طبیعی به نگهداشتن یا حمل نوزاد در خانه داشته باشید. اما هر چه کودک شما زمان بیشتری را برای بازی و جنب‌ و جوش در فضای آزاد صرف کند، فرصت بیشتری برای تحرک و راه رفتن مستقل پیدا می‌کند. پس به کودکتان اجازه دهید تا در مکان‌های امنی مانند چمن پارک، غلت بزند، بخزد و بالا و پایین بپرد. اگر چه واکرهای مخصوص کودکان به‌عنوان ابزار آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما انتخاب خیلی مطمئنی نیستند. با کمال تعجب، تحقیقات نشان داده‌اند که این وسیله می‌تواند باعث تأخیر در راه افتادن کودکان شود. حتی ممکن است کودک در هنگام استفاده از آن مجروح شود. پس همیشه باید وضعیت کودک خود را هنگام استفاده از انواع اسباب‌بازی‌ها کنترل کنید تا مطمئن شوید که واژگون نمی‌شوند. به نظر می‌رسد که روروک گزینه بهتری از واکر کودکان باشد. برخی از والدین همچنین فکر می‌کنند که پوشاندن کفش به پای کودک می‌تواند به راه رفتن سریع‌تر او کمک کند. حقیقت این است که کفش‌ها اغلب برداشتن اولین قدم‌ها را برای نوزادان سخت‌تر می‌کنند. همانطورکه به کودک خود کمک می کنید راه رفتن را یاد بگیرد، مطمئن شوید که در داخل خانه یک محیط امن ایجاد کرده‌اید. این مسئله شامل برداشتن فرش‌ها یا مجسمه‌هایی است که ممکن است باعث آسیب شوند. همچنین می‌توانید دروازه‌های ایمنی را در نزدیکی راه‌پله‌ها نصب کنید و میزها یا قفسه‌هایی با لبه‌های تیز را بردارید. هنگامی‌که کودک دیر راه می‌رود، احساس هیجان او اغلب با احساس اضطراب و ترس جایگزین می‌شود. بنابراین اگر پزشک اطفال یا متخصص ارتوپد دستور فیزیوتراپی داده است، حتماً اقدام کنید. کار با یک فیزیوتراپیست یا کار درمان می‌تواند به شما و کودکتان آرامش ویژه‌ای القا کند.

درمان طب سنتی:

• سویق کامل یا سویق کودک به کودکتان بدهید.
• هر شب به مدت 20 شب روغن کوهان شتر به مفاصل و کمر کودک بمالید و خوب ماساژ دهید.

فعالیت:

• روزی نیم ساعت با کودک خود حرکات اصلاحی کار کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و همچنین لبنیات بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک عدسی با کشمش، خوراک عدسی ساده، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و ذرت، خوراک صیفی جات، خوراک کلم برگ با عدس، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک کلم بروکلی، خوراک لوبیا سبز ۱، یتیمچه، خوراک بادمجان و عدس، بورانی گوجه بادمجان، بورانی بادمجان و ماست سویا، خوراک بادمجان و غوره، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با رب انار، خوراک سویا با نخود، خوراک بامیه با سویا، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک مطبل، آش گندم با حبوبات، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش گندم با سویا، آش باقلا، آش ماش، آش لپه ۱، آش لپه ۲، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش خرفه ۱، آش خرفه ۲، آش زردآلو، آش عدس ۱، آش عدس ۲، آش برنج، آش حبوبات و غله ۱، آش شوید باقلی، آش جو با حبوبات ۱، آش کلم برگ، آش گل کلم ۱، آش گل کلم ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم قمری با عدس، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش انار، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش برگ چغندر، آش حبوبات ۱، آش حبوبات ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش شولی ۲، آش رب، حلیم عدسی با سویا ۱، حلیم عدسی با سویا ۲، حلیم حبوبات و غلات، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با عدس، حلیم گندم و بادمجان، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم دال عدس، مرصع پلو، صیفی پلو، آلبالو پلو، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، دم پخت گوجه ۱، دم پخت گوجه ۲، هویج پلو، سبزی پلو، ماش پلو، پلو مخلوط، لپه پلو، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو، کلم پلو با قارچ، کلم پلو با سویا، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با سویا، عدس پلو با کدو حلوایی، عدس پلو با قارچ، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، لبو پلو، بادمجان پلو ۱، بادمجان پلو ۲، رب پلو، بلغور پلو، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش کرفس ۱، خورش به و آلو، خورش به، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش بادمجان، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با قارچ، خورش بامیه بادمجان، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، خورشت قیمه قارچ، خورش قیمه بادمجان، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ جو ۱، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۲، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ کلسیم، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، کباب تابه گیاهی، کتلت عدس ۱، کتلت عدس ۲، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت ذرت، کتلت سیب زمینی و حبوبات، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا چشم بلبلی، پن کیک سیب زمینی، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه برگ انگور، کوفته سبزیجات، کماچ ساده، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، شیر سویا، ماست سویا، پنیر سویا، فرنی سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با رب انار.