بلوغ زودرس جنسی پسران و دختران: عبارت است از بلوغ زودرس به ظاهر شدن زود هنگام علائم بلوغ جسمی و هورمونی گفته می‌شود. این اختلال می‌تواند دلایل بسیار مختلفی داشته باشد و مانند هر پدیده‌ی غیرطبیعی دیگری، پیامدهایی در پی خواهد داشت. بلوغ معمولاً در دختران بین سنین ۸ تا ۱۳ سال و در پسرها بین سنین ۹ تا ۱۴ سال آغاز می‌شود. پزشکان بلوغ زودرس را زمانی تشخیص می‌دهند که به دلایلی نامعلوم، این روند طبیعی زودتر آغاز شود و با رشد استخوان و جهش رشدی همراه باشد. بلوغ زودرس در دخترانی که قبل از سن ۷ سالگی و پسرانی که قبل از سن ۹ سالگی نشانه‌های مهم بلوغ در آنها دیده شود، تشخیص داده می‌شود. تقریباً ۱ کودک از میان ۵ هزار کودک به بلوغ زودرس دچار می‌شود.
انواع بلوغ زودرس:
- بلوغ زودرس مرکزی: بلوغ زودرس مرکزی شایع‌تر از بلوغ زودرس محیطی است. این روند برای بلوغ طبیعی نیز یکسان است اما زودتر از موعد اتفاق می‌افتد. غده‌ی هیپوفیز هورمونی به نام گونادوتروپین تولید می‌کند. این هورمون باعث تحریک بیضه‌ها و تخمدان‌ها می‌شود تا هورمون‌های دیگر یعنی تستوسترون یا استروژن تولید شود. اینها هورمون‌های جنسی هستند که باعث تغییرات جنسی در دوران بلوغ (مانند رشد سینه‌ها در دختران) می‌شوند.
- بلوغ زودرس محیطی: بلوغ زودرس محیطی یا بلوغ زودرس کاذب، شرایط متفاوتی دارد. این نوع بلوغ زودرس به ندرت اتفاق می‌افتد. هورمون‌های استروژن و تستوسترون باعث بروز علائم بلوغ می‌شوند، اما مغز و غده‌ی هیپوفیز درگیر نمی‌شوند. بلوغ زودرس محیطی معمولاً در اثر اختلالاتی در تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد آدرنال یا غده‌ی تیروئید بسیار کم‌کار ایجاد می‌شود.
علائم:
- علائم بلوغ طبیعی و بلوغ زودرس تقریباً مشابه است، فقط «زمان وقوع بلوغ» تعین‌کننده‌ی طبیعی یا زودرس بودن بلوغ است. این علائم عبارتند از:
- در دختران: بزرگ شدن سینه (که اغلب اولین نشانه است)؛ عادت ماهانه (که معمولا ۲ یا ۳ سال بعد از شروع علائم اولیه دیده می‌شود).
- در پسران: رشد بیضه‌ها، آلت تناسلی و کیسه‌ی بیضه؛ بَم شدن صدا (که معمولاً آخرین نشانه‌ی بلوغ در پسران است). رشد موهای شرمگاهی و زیر بغل، رشد موی صورت، نعوظ خود به خود، تولید اسپرم، آکنه، بد خلقی، زودرنج بودن، افزایش پرخاشگری، بلند بودن قد از سایر همکلاسی ها، جهش رشد یکی دیگر از علائم بلوغ زودرس هم در پسران و هم در دختران است.
علت:
- قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس، هورمونی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین‌ها یا هورمون GnRH ترشح می‌کند. GnRH موجب ترشح گنادروپین‌ها توسط غده هیپوفیز می‌شود. این هورمون‌ها موجب می‌شوند که اندام‌های جنسی شخص هورمون‌های دیگری را ترشح کند که باعث رشد جنسی فرد می‌شوند. در بلوغ زودرس مرکزی، غده‌ی هیپوتالاموس در زمان بسیار زودتری از زمان نرمال شروع به ترشح GnRH می‌کند و بنابراین فرآیند بلوغ زودتر شروع می‌شود. در اکثر موارد پزشکان نمی‌توانند دلیل اصلی این مشکل را در دختران مشخص کنند، اما برخی از پزشکان این مشکل را به داشتن اضافه وزن ارتباط می‌دهند؛ اما در مورد پسران معمولاً عوامل ایجادکننده بلوغ زودرس مشخص هستند. به خاطر وجود بیش‌ازحد هورمون‌ها یا مواد شیمیایی در محصولات آرایشی بهداشتی، غذاها، حشره‌کش‌ها و دیگر محصولات، ممکن است کودک شما دچار بلوغ زودرس شود. سایر علل بلوغ زودرس عبارت‌اند از:
- آسیب مغزی
- مشکلات ژنتیکی نادر
- وجود عفونت‌هایی مانند مننژیت در مغز
- داشتن سابقه‌ی خانوادگی در ابتلا به بلوغ زودرس
- وجود تومور غیر سرطانی در مغز یا در غده‌ی هیپوفیز
- انجام پرتو‌درمانی یا شیمی‌درمانی برای درمان سرطان
عوامل افزایش دهنده خطر:
- اگر کودک یکی از موارد زیر را داشته باشد، در معرض خطر بلوغ زودرس قرار دارد:
- سندرم ژنتیکی نادر
- سابقه خانوادگی بیماری
- مشکلات سیستم عصبی مرکزی
- تومورها یا رشد در تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز یا مغز
پیشگیری:
- هدف اصلی از درمان بلوغ زودرس به حداکثر رسیدن قد در دوران بزرگسالی و پیشگیری از آسیب‌های روانی به فرد است، چرا که به محض تکمیل روند بلوغ مناطق رشدی موجود در استخوان‌های بلند که مسئول قد کشیدن فرد هستند، بسته شده و دیگر رشد قدی اتفاق نمی‌افتد. بر اساس علت و منشأ هورمون ها، درمان دارویی یا جراحی صورت می گیرد. در صورت مراجعه زود هنگام به پزشک می توان با تزریق آمپول هایی مانع کوتاهی قد شد. در صورت تزریق هورمون رشد نهایت رشد قدی چهار تا شش سانت خواهد بود.
عوارض احتمالی:
- استرس
- کوتاهی قد
- مشکلات رفتاری
- فعالیت های جنسی در سنین پایین تر
تشخیص:
- پزشک متخصص با معاینه و بررسی کامل علایم و در صورت نیاز آزمایشات تشخیصی، به ارزیابی کامل روند بلوغ در فرزند شما می پردازد. پزشک متخصص جهت تشخیص مشکل، آزمایش خون جهت بررسی هورمون های جنسی و گرافی از مچ دست درخواست می دهد. هورمون‌هایی از قبیل:
- تستوسترون
- هورمون های تیروئید
- هورمون لوتئینیزه (LH)
- هورمون تحریک فولیکول (FSH)
- شکلی از استروژن به نام استرادیول
درمان طب نوین:
- در صورتی‌که پزشک بتواند دلیل خاصی (مانند یک تومور) برای بلوغ زودرس بیابد، آن را درمان می‌کند. در موارد دیگر پزشکان از داروها برای متوقف کردن هورمون‌های جنسی استفاده می‌کنند تا از رشد جنسی زود هنگام کودک جلوگیری کنند. نوع مصنوعی هورمون GnRH می‌تواند موجب توقف ترشح گنادوتروپین توسط غده‌ی هیپوفیز شود. پزشک می‌تواند هر ماه یک بار این هورمون را به کودک تزریق کند یا دارو را به صورت یک ایمپلنت زیر پوستی در قسمت بالای بازوی کودک قرار دهد، که در این صورت دارو تا یکسال به بدن کودک می‌رسد. در هنگام تزریق هورمون یا کاشت ایمپلنت، ممکن است کودک کمی درد داشته باشد و در اطراف ناحیه مورد نظر خارش داشته باشد؛ اما این دارو عوارض جانبی بلند مدتی ندارد. شما احتمالاً باید انجام درمان و متوقف کردن هورمون‌های رشد جنسی را تا زمان بزرگ شدن کودکتان و رسیدن او به سن مناسب بلوغ ادامه دهید. این سن در دختران در حدود ۱۱ سالگی و در پسران در حدود ۱۲ سالگی است. بیشتر پزشکان در صورتی اقدام به درمان کودک می‌کنند، که سن او کمتر از ۷ سال باشد. در هنگام تصمیم‌گیری در مورد این موضوع که آیا لازم است بلوغ زودرس فرزندتان را درمان کنید یا نه، باید به موارد زیر توجه کنید: سن فرزندتان، روند رشد فرزند شما، واکنش‌های فرزند شما، احتمال بروز قاعدگی زودرس، نگرانی‌های موجود در مورد قد کودک (به‌عنوان فرد بزرگسال)، قبل از تصمیم‌گیری در این مورد لازم است درباره‌ی تمام این موضوعات با پزشک فرزند خود صحبت و مشورت کنید.
درمان طب سنتی:
- بهترین و بدون عارضه ترین درمان حجامت می باشد.
- مصرف سرکنگبین گرم، یک لیوان قبل از خواب میل کنید.
داروها:
- هیسترلین
- فولوسترانت
فعالیت:
- محدودیتی وجود ندارد.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخان های، لبنیات پاستوریزه پرهیز کنید.
نکته:
- نشانه های بلوغ جنسی پسران: نشانه های بلوغ جنسی در پسران معمولاً از سن ۱۱ سالگی شروع و نمایان می شود. در ۹۵% موارد شروع بلوغ در پسرها با افزایش نسبی حجم بیضه ها و رویش مو در ناحیه شرمگاهی و زیر بغل آغاز شده و پیشرفت این روند تا سن ۱۶ سالگی ادامه می یابد. در این سن معمولاً اندازه بیضه های جوان به اندازه بیضه مردان بالغ می رسد. در زمان بلوغ و یا در جریان این مرحله، تغییر صدا در پسرهای جوان ایجاد شده و معمولاً در حوالی نوک پستان ها برآمدگی جوانه مانند به اندازه یک فندق یا بزرگ تر ایجاد می شود که در بعضی موارد ممکن است اندکی دردناک باشد. این نوع بزرگ شدگی پستان در پسران نوبالغ کاملاً طبیعی است و ممکن است نامساوی و یا یک طرفه نیز باشد و یا در بعضی ها اصلاً ایجاد نشود. در هر حال بزرگ شدگی پستان ها در پسران تازه بالغ پس از ۱۲ تا ۱۸ ماه بدون احتیاج به دخالت و یا نیاز به هرگونه اقدام درمانی خود به خود رفع می شود.
- نشانه های بلوغ جنسی دختران: بلوغ، شامل یک سلسله وقایع و تغییرات متوالی است که در دخترها از سن ۸ تا ۱۶ سالگی شروع می شوند. اگر این وقایع قبل از سن ۸ سالگی بروز کنند، آن را بلوغ زودرس به حساب می آورند و اگر بعد از سن ۱۶ سالگی شروع شوند آن را بلوغ دیررس به شمار می آورند. اولین نشانه شروع بلوغ در یک دختر، رشد جوانه پستانی است که بین سن ۸ تا ۱۳ سالگی و به طور متوسط در سن ۱۱ سالگی نمایان می شود. همزمان با بروز این حالت موهای ظریفی نیز در ناحیه شرمگاهی او ظاهر می شود. این دو تغییر تکاملی و مهم، یعنی رشد پستان ها و رویش مو در ناحیه شرمگاهی، در موقع ارزیابی و رسیدگی به رشد طبیعی یک دختر مورد توجه قرار می گیرند. نشانه بعدی بلوغ در دخترها، روییدن موهای زیر بغل است که معمولاً زمان آن دو سال بعد از ظهور موهای ناحیه شرمگاهی است و بالاخره آخرين واقعه ای که در سیر تکاملی بلوغ حادث می شود، موضوع قاعدگی یا عادت ماهیانه است. قاعدگی یا عادت ماهیانه در یک دختر موقعی برقرار می شود که او به حداکثر رشد نوجوانی رسیده باشد. اگرچه ممکن است دختران موقع شروع قاعدگی، رشد جسمی کمی داشته باشند لیکن در جریان همین دوران، رشد جسمی به طور جهشی و ناگهانی افزایش می یابد. به این ترتیب بعد از سن ۱۴ سالگی معمولاً از سرعت رشد دخترها کاسته می شود، ولی در پسرها رشد سریع و ناگهانی در موقع بلوغ، حدودا ۱ تا ۲ سال دیرتر از رشد ناگهانی دخترها آغاز می شود. اولین قاعدگی در دختران در سنین ۱۱ تا ۱۳ سالگی یعنی در زمانی که سرعت ناگهانی و سریع رشد رو به کاهش گذاشته و پستان ها نسبتاً تکامل یافته اند، شروع می شود. بروز دوره های قاعدگی در ابتدا بدون تخمک گذاری صورت می گیرد و به همین دلیل، ممکن است از نظر فواصل بین قاعدگی ها میزان خونریزی و مدت خونریزی نامنظم و غیر قابل پیش بینی باشند. تخمک گذاری معمولاً 1 تا ۲ سال بعد از وقوع اولین قاعدگی انجام می شود و در صورت ازدواج و آمیزش جنسی، معمولاً از این تاریخ احتمال بروز حاملگی وجود خواهد داشت.