بلوغ دیررس: عبارت است از بلوغ، یک دوره‌ی زمانی است که طی آن پسر یا دختر در حال رشد، تحت فرآیند رشد جنسی قرار می‌گیرد. ظاهر شدن علائم بلوغ‌ ‌از نظر فیزیکی و هورمونی، در دختران قبل از ۸ سالگی و در پسران قبل از ۹ سالگی،‌ ‌بلوغ زودرس نامیده می‌شود. بلوغ دیررس (تأخیر در بلوغ) هنگامی رخ می‌دهد که زمان بندی بدن برای بلوغ جنسی، دیرتر از حد معمول باشد. جای نگرانی اینجاست که ممکن است فرآیند بلوغ آغاز نشود یا اینکه پس از آغاز آن، متوقف گردد. برای بسیاری از نوجوانان، این مسئله فقط مربوط به تأخیر در بلوغ است و هیچ مشکل پزشکی وجود ندارد. بلوغ دیررس در بسیاری از خانواده‌ها امری طبیعی است. نشانه‌هایی که ممکن است بلوغ دیررس به دلیل یک بیماری باشد، شامل تغییر ناگهانی در رشد، یا توقف رشد است که در آن بلوغ، پس از شروع شدن، متوقف می‌گردد. سردرد، مشکلات بینایی و سایر علائم عصبی ممکن است به معنای وجود یک مشکل در سیستم عصبی مرکزی باشد.

تغییرات مورد انتظار در بلوغ:

1. دختران: رشد سینه‌ها، رشد موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل، شروع عادت ماهانه (قاعدگی) رخ می‌دهد. باسن آنها عریض‌تر شده و جهشی در رشد آنها اتفاق می‌افتد.
2. پسران: رشد موهای ناحیه تناسلی و رشد موهای صورت و زیر بغل‌ رخ می‌دهد. بیضه‌ها و آلت تناسلی آنها بزرگتر می‌شود. شانه‌های پسران پهن‌تر شده، بدن آنها عضلانی‌تر می‌شود و جهشی در رشد آنها اتفاق می‌افتد.

انواع بلوغ دیررس:

1. مشکل بلوغ دیررس ممکن است در تخمدان، بیضه و یا در قسمت‌هایی از مغز که در ارسال هورمون به آنها دخیل هستند (هیپوتالاموس و هیپوفیز)، رخ دهد. این دو نوع مشکل را هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه می‌نامیم.
2. هیپوگنادیسم اولیه:این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که غدد جنسی به اندازه کافی (و یا اصلا”) هورمون جنسی تولید نمی‌کند. در پسران مبتلا به این عارضه، بیضه‌ها هورمون تستوسترون کافی تولید نمی‌کنند. در دختران مبتلا، تخمدانها قادر به تولید استروژن کافی نیستند. علت آن ممکن است یکی از این عوارض باشد: اختلال ژنتیکی، برخی اختلالات خود ایمنی، اختلال رشدی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی، عفونت، عمل جراحی.
3. هیپوگنادیسم ثانویه (مرکزی): در این نوع از هیپوگنادیسم، تخمدان یا بیضه (غدد جنسی) دچار مشکل نیستند؛ بلکه مشکل به هیپوتالاموس و یا غده هیپوفیز در مغز مربوط است. غدد جنسی، پیام ترشح هورمون را دریافت نمی‌کنند، زیرا پیش از آن در زنجیره فرمان‌های مغز اشکالی بوجود آمده است. هیپوتالاموس: در آغاز این روند، هیپوتالاموس ممکن است هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) را به میزان بسیار کمی تولید کند، و یا اصلا” تولید نکند. هیپوفیز: غده هیپوفیز که نقش واسطه را برعهده دارد، ممکن است مقدار بسیار کمی هورمون محرک فولیکول (FSH) و یا هورمون جسم زرد (LH) را تولید کند.

علائم:

1. بلوغ دیررس در پسران شایع‌تر است و با علائم زیر مشخص می‌شود: رشد نکردن بیضه‌ها تا سن 14 سالگی، سپری شدن 5 سال از زمان شروع رشد اندام جنسی و تکمیل نشدن رشد آن،
2. در دختران علائم بلوغ دیررس عبارت‌اند از: عدم رشد سینه‌ها تا سن 13 سالگی، وجود فاصله زمانی بیش از 5 سال از شروع رشد سینه‌ها تا شروع اولین قاعدگی. عدم شروع قاعدگی تا سن 16 سالگی

علت:

• داروهای خاص: برخی از داروهای شیمی درمانی و داروهای بیمار‌ی‌های روحی و روانی، می‌تواند موجب بلوغ دیررس گردد.
• معمولا”، تأخیر در شروع دوران بلوغ کاملاً” طبیعی است. متخصص غدد داخلی با تعیین عامل این تأخیر، به وجود یک بیماری زمینه‌ای و اینکه چه درمانی می‌تواند موثر واقع شود، پی می‌برد.
• تأخیر سرشتی رشد: برخی از نوجوانان به طور ذاتی دچار بلوغ دیررس هستند. این تأخیر سرشتی در رشد و یا بلوغ، شایع‌ترین دلیل بلوغ دیررس، به خصوص در پسران می‌باشد.
• یک عارضه پزشکی: بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فیبروز سیستیک، بیماری سلیاک، بیماری‌های کلیوی و یا آسم می‌تواند موجب بلوغ دیررس گردد. عامل شایع آن، سوء تغذیه است که ممکن است ناشی از یک عارضه پزشکی، اختلال خوردن و یا دارودرمانی باشد. عوارض دیگری که باعث مختل شدن بلوغ می‌شود، شامل اختلالات ژنتیکی، ناهنجاری‌های کروموزومی و تومور‌ها می‌باشد.

تشخیص:

1. تشخیص دقیق اختلال در بلوغ باید توسط پزشک معالج و براساس شرایط بیمار صورت بگیرد. بلوغ دیررس معمولاً با یک معاینه فیزیکی تشخیص داده می‌شود و در صورت لزوم می‌توان از آزمایش خون و تست‌های تشخیصی برای پی بردن به عملکرد هیپوتالاموس و هیپوفیز، تعیین سن استخوانی بیمار و تصویربرداری از جمجمه استفاده کرد. مقدار هورمون ساخته شده در مغز، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها، از طریق آزمایش خون قابل اندازه‌گیری است. همچنین از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی برای تشخیص اندازه و ظاهر تخمدان‌ها یا بیضه‌ها استفاده می‌شود. اسکن‌ ام.آر.آی یا سی تی اسکن به پزشک اجازه می‌دهد که با مشاهده درون مغز، به بررسی غده هیپوفیز بپردازد. این تصاویر می‌تواند وجود تومور یا اختلالات غده هیپوفیز را به‌ خوبی نشان دهد. همچنین پزشک می‌تواند با تعیین سن استخوانی با اشعه ایکس (از دست و مچ) میزان رشد استخوان‌ها را مورد بررسی و سنجش قرار دهد.

درمان طب نوین:

• متخصص غدد داخلی اطفال، در اولین جلسه، صحبت‌ها و نگرانی‌های شما را می‌شنود. سپس سابقه پزشکی شما را مطالعه نموده و یک معاینه فیزیکی از شما انجام می‌دهد. بلوغ دیررس اغلب با یک معاینه فیزیکی تشخیص داده می‌شود. پزشک می‌تواند برای تعیین علت آن، آزمایش خون و آزمایش تصویربرداری را برای شما تجویز کند. انجام معاینه جسمی شامل دستگاه تناسلی (مناطق خصوصی) و سینه (برای رشد دختران) می‌باشد. پزشک طی این معاینه به دنبال مراحل و نشانه‌هایی از بلوغ است. متخصص غدد ممکن است متوجه چیزهای مهمی شود که پزشک اطفال به آن توجه نمی‌کند. اغلب اوقات، متخصص غدد با اشاره به تغییراتی که در حال وقوع است، می‌تواند به نوجوان اطمینان خاطر دهد. مقدار هورمون ساخته شده در مغز و در تخمدان‌ها یا بیضه‌ها، از طریق آزمایش خون قابل اندازه‌گیری است. سطح هورمون در نمونه خون جمع آوری شده در صبح زود (به دلیل تغییر سطح هورمون در طول روز) به بهترین وجه بررسی می‌شود. بنابراین یک نمونه خون معمولا” در اولین جلسه از شما گرفته می‌شود. اگر احتمال آسیب کروموزوم وجود داشته باشد، از یک آزمون کاریوتیپ برای رفع نگرانی بیمار استفاده می‌‌شود. تست‌های دیگری نیز در صورت نیاز انجام خواهد شد. اگر اطلاعات بیشتری در مورد ترشح هورمون‌های بلوغ از مغز مورد نیاز باشد، تست تحریک هورمون را می‌توان انجام داد. این آزمون به شناسایی عوامل بلوغ دیررس (نوجوانان مبتلا به بلوغ دیررس سرشتی) کمک می‌کند. همچنین از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی نیز استفاده می‌شود. از این طریق، اندازه و ظاهر تخمدان ها یا بیضه‌ها نشان داده می‌شود. اسکن ام.آر.آی به پزشک اجازه می دهد که با مشاهده درون مغز، به بررسی غده هیپوفیز که در آن LH و FSH ساخته می‌شود، بپردازد. این تصاویر، بدون قرار گرفتن نوجوان در معرض تابش اشعه، می‌تواند وجود تومور یا اختلالات غده هیپوفیز را به‌خوبی نشان دهد. همچنین پزشک می‌تواند با تعیین سن استخوانی با اشعه ایکس (از دست و مچ) میزان رشد استخوان‌ها را مورد بررسی و سنجش قرار دهد.

درمان طب سنتی:

• متخصص غدد طی مراحل تشخیص، می‌تواند در‌یابد که عامل بلوغ دیررس یک عارضه پزشکی، به عنوان مثال یک بیماری مزمن، اختلالات کروموزومی، اختلال ژنتیکی یا تومور است. بلوغ دیررس ممکن است نشی از وجود یک مشکل (ساختاری و یا هورمونی) در تخمدان یا بیضه و یا غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس در مغز باشد. در اغلب موارد، هیچ گونه درمانی مورد نیاز نیست. معمولا” خانواده‌ها فقط نیاز به یک تأیید پزشکی دارند مبنی بر اینکه همه چیز نورمال است. در غیر این صورت، این موضوع نیازمند بررسی و مراقبت پزشکی است. هورمون درمانی و نیز عمل جراحی در صورتی که این مشکل، ریشه آناتومیک داشته باشد، ممکن است موثر باشد.
• هورمون درمانی: داروهای استروژن یا تستوسترون می‌تواند موجب جهش و شروع بلوغ گردد. در برخی شرایط (زمانی که غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند)، تجویز هورمون رشد ممکن است مناسب باشد. متخصص غدد به شما کمک می‌کند که در مورد مناسب بودن هر یک از روش‌های درمان برای وضعیت خاص خود آگاه شوید. به عنوان مثال، درمان با هورمون‌های جنسی می‌تواند به فردی که به طور طبیعی دچار بلوغ دیررس و مشکلات اجتماعی و عاطفی ناشی از آن شده است، کمک کند. این درمان به کسانی که بدن آنها قادر به تولید هورمون مورد نیاز نیست، کمک می‌کند. دختران: اگر تخمدانها قادر به تولید استروژن مورد نیاز برای شروع بلوغ نباشد، فرد می‌تواند تحت درمان با داروی استروژن قرار گیرد. این دارو می‌تواند به شکل قرص بلعیدنی، یک پچ، لوسیون یا ژل باشد که بر روی پوست قرار داده می‌شود. پس از آن بلوغ شروع می‌شود. برخی از دختران نیاز به مصرف دارو در طی بزرگسالی خود دارند. پسران: اگر بیضه قادر به تولید تستوسترون مورد نیاز برای شروع بلوغ نباشد، فرد می‌تواند داروی تستوسترون را دریافت کند. مصرف این دارو می‌تواند به صورت یک تزریق ماهانه و یا قرار دادن یک پچ (به صورت روزانه)، مالیدن لوسیون یا ژل بر روی پوست به مدت چند ماه باشد. سپس بلوغ شروع خواهد شد. برخی از پسران به صورت مادام العمر نیاز به مصرف دارو خواهند داشت.

درمان بلوغ دیررس دختران:

• دمنوش بومادران به جای چایی مصرف شود.
• شبی یک لیوان عرق رازیانه با یک قاشق غذاخوری عسل میل کنید.
• برای اینکه دختران زودتر از موعد به بلوغ جسمی و جنسی برسند باید هر روز آبغوره میل کنند.

درمان بلوغ دیررس پسران:

• از نخود آب استفاده کنید.
• به طور مرتب ورزش کنید خصوصاً عضلات پا را تقویت کنید.

داروها:

• متناسب با شرایط و حالات بیمار دارو تجویز می شود.

فعالیت:

• محدودیتی وجود ندارد.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات پاستوریزه پرهیز کنید.