اسکولیوز (انحنای ستون فقرات): خمیدگی بدون درد ستون مهره ها که گاهی حالت پیشرونده داشته و باعث تغییر شکل قفسه سینه و پشت می شود. این عارضه می تواند مهره های قفسه سینه (میانی) یا مهره های کمری (پایینی) ستون فقرات را درگیر سازد. این عارضه بیشترین شیوع را در نوجوانان داشته و در دختران شایع تر است پسران است.
انواع اسکولیوز:
- اسکولیوز خفیف: اسکولیوز خفیف معمولاً گونهای را توصیف میکند که میزان انحراف ستون فقرات و زاویه Cobb 20 درجه یا کمتر است. این نوع اسکولیوز باعث میشود بیمار نتواند به طور کامل از تواناییهای جسمی خود استفاده کند و حالت اندامی نامناسب داشته باشد. این تغییرات ناخوشایند که جنبهی نازیبایی نیز دارد، بیمار را از نظر روحی و عاطفی دچار مشکل میکند. اسکولیوز خفیف در مراحل آتی زندگی مشکلساز میشود، چرا که عدم تعادلهای کوچک به مرور زمان باعث فرسایش مفصلها و گرفتگی عضلهها میگردد. اسکولیوز خفیف ممکن است با درد و ناراحتیهای دیگر همراه باشد.
- اسکولیوز متوسط: میزان انحراف ستون فقرات در اسکولیوز متوسط 20 تا 40 درجه است. استفاده ازبریس در این مرحله به نوجوانان مبتلا توصیه میشود. چرخش ستون فقرات در اسکولیوز متوسط معمولاً با توجه به اندام فرد مشخص میشود. دندهها و کتف، به ویژه هنگام خم شدن رو به جلو برای مثال در تست آدامز، از پشت مشخص است و شانهها در یک راستا قرار ندارد.
- اسکولیوز شدید: زاویه Cobb در اسکولیوز شدید در نوجوانان 40 تا 45 درجه و در بزرگسالان 50 تا 55 درجه است. چنانچه اسکولیوز بسیار شدید شود، مشکلات جدی ریوی و قلبی بروز مییابد. بنابراین نباید در درمان اسکولیوز شدید سهلانگاری شود. بریس در این شرایط برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر عارضه و ضرورت یافتن جراحی تجویز میشود و متأسفانه بریس نمیتواند اسکولیوز شدید را درمان کند یا از شدت آن بکاهد. در این مرحله گاهی جراحی به منظور کاهش یا معکوس کردن تغییرات انجام میشود. با این حال حتی جراحی نیز همواره در پیشگیری از پیشرفت عارضه موفقیتآمیز نیست.
علائم:
- بسیاری از بیماران مبتلا به اسکولیوز به خاطر این که شکل کمر آنها غیرعادی به نظر میرسد، بهمتخصص ستون فقرات مراجعه میکنند. در اغلب موارد انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) موجب بروز درد در بیمار نمیشود. بیماران مبتلا به اسکولیوز ممکن است متوجه علائم زیر شوند:
- درد پشت
- حرکت موجی پشت
- هم اندازه نبودن پاها
- فرورفتگی قفسه سینه
- هم ارتفاع نبودن شانهها
- جلوتر قرار گرفتن سر از بدن
- هم محور نبودن سر با بقیه بدن
- متمایل بودن بیمار به یک سمت
- هم ارتفاع نبودن مفصلهای ران
- جلوتر بودن یک شانه از شانه دیگر
- به جلو کشیده شدن یک طرف لگن
- برجستهتر بودن دندههای یک سمت
- جلوتر بودن یک مفصل ران از مفصل دیگر
- شانه ها و غیر همتراز شده و مدور می گردند.
- قابل مشاهده بودن انحراف ستون فقرات از پشت
- انحنای قابل مشاهده قسمت بالای تنه، ستون فقرات به شکل S یا کمان در می آید.
- یکی از دستها بلندتر از دست دیگر به نظر میآید چرا که قسمت بالایی بدن کمی چرخش دارد.
- یکی از استخوانهای کتف در بالای کمر ممکن است بالاتر از استخوان دیگر باشد و کمی به سمت بیرون آمده باشد.
- اکثر بیماران تغییرات اندامی فوق را در درجات بسیار جزئی تجربه میکنند. میزان انحراف در اکثر موارد اسکولیوز جزئی و کمتر از ده درجه است و انحراف به عنوان اسکولیوز واقعی درجه بندی نمیشود و در بسیاری موارد نیز میزان انحراف بین ده تا بیست درجه است و اسکولیوز، خفیف محسوب میشود. تمامی این عارضهها بدون علامت هستند. بدن تغییرات ناشی از اسکولیوز خفیف را به نحو شگفت انگیزی جبران میکند و به بیمار اجازه میدهد تا قوی و سالم تمامی عملکردهای ممکن را علیرغم انحراف جزئی ستون فقرات ارائه دهد.
علت:
- غلبه بلغم و تجمع بلغم در ستون فقرات
- ژنتیک:تصور میشود که حداقل یک ژن در ابتلا به اسکولیوز نقش داشته باشد.
- طول پاها: در صورتی که یکی از پاها از پای دیگر بلندتر باشد ممکن است، شخص به تدریج دچار انحراف ستون فقرات شود.
- اسکولیوز مادرزادی (از بدو تولد):این مورد به ندرت رخ میدهد و علت آن شکل گیری غیر عادی ستون فقرات در دوران جنینی است.
- اختلالات عصبی و عضلانی: این اختلالات، عضلات و عصبها را درگیر میکند،فلج مغزی و دیستروفی عضلانی از این دست بیماریها هستند.
- فرسایش تدریجی ستون فقرات و تغییرات ناشی از آن: در اغلب موارد، علت بروز انحراف ستون فقرات در بزرگسالان نامشخص است. در برخی موارد علت بروزاسکولیوز در بزرگسالان فرسایش تدریجی ستون فقرات و تغییرات ناشی از آن است.
- سایر علل:قرارگیری بدن در وضعیت ناصحیح (در هنگام نشستن و ایستادن)، گرفتن کیف در یک دست یا استفادهی ناصحیح از کوله پشتی و برخی آسیب دیدگیها کمر (کمردرد و ناراحتی های دیسک کمر).
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سابقه خانوادگی اسکولیوز
پیشگیری:
- در حال حاضر قابل پیشگری نیست.
عواقب مورد انتظار:
- اسکولیوز اگر زود تشخیص داده شود معمولاً به طور کامل قابل اصلاح است. اغلب ممکن است به یک بریس پشت که روزها بیمار آن را می بندد، برای سالیان دراز نیاز باشد.
عوارض احتمالی:
- انحراف ستون فقرات به مرور زمان باعثکمر درد میشود. این بدشکلی ستون فقرات همچنین میتواند باعث فشار بر روی برخی شاخههای عصبی و حتی تمامی مهرههای ستون فقرات شود. فشار به شاخههای عصبی میتواند باعث احساس ضعف رفتن، بیحسی و درد در پاها شود. در برخی موارد فشار به نخاع میتواند باعث عدم هماهنگی بین عضلات پا شده و بنابراین شخص نتواند به صورت نرمال راه برود. در نهایت در صورتی که انحراف ستون فقرات باعث بدشکلی قفسهی سینه شود، ریهها و قلب تحت فشار قرار میگیرند و شخص دچار مشکلاتی مانند تنگی نفس، خستگی مفرط و حتی نارسایی قلبی میشود. خوشبختانه این علائم پیشرفته در موارد نادری مشاهده میشود.
تشخیص:
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: اولین قدم برای ارزیابی وضعیت بیمار، علت ابتلای او به اسکولیوز و بررسی سایر مشکلات احتمالی، گرفتن شرح حال از بیمار و بررسی سوابق پزشکی او است. متخصص طب فیزیکی ممکن است در مورد موارد زیر از شما سوال کند: سوابق خانوادگی در ابتلا به این عارضه، زمان بروز یا شدت گرفتن ستون فقرات، نحوهی پیشروی انحراف و شدیدتر شدن آن، داشتن درد، اختلال در دفع مدفوع و ادرار، عملکرد و کارایی عضلات، سابقهی انجام جراحی در گذشته.
- رادیوگرافی با اشعه ایکس، ام آر آی، سی تی اسکن، نوار عصب، نوار عضله: معمولاً بعد از ارزیابیهای اولیه، انجام رادیوگرافی با اشعهی ایکس تجویز میشود تا متخصص طب فیزیکی بتواند ساختار و شکل ستون فقرات را ببیند و میزان انحراف آن را اندازه گیری کند. بسته به نتایج به دست آمده از معاینات اولیه و رادیوگرافی، ممکن است انجام تست های بیشتری مانند اسکن MRI و CT SCAN و تست نوار عصب و عضله تجویز شوند تا ارزیابیهای بیشتری بر روی ستون فقرات انجام شود.
درمان طب نوین:
- روشهای درمانی مختلفی برای اسکولیوز وجود دارد. متخصص طب فیزیکی در ابتدا تا جایی که امکان داشته باشد، روش های درمانی غیرجراحی را تجویز میکند و انجام عمل جراحی اسکولیوز را به خاطر خطرات و عوارضی که به همراه دارد به تأخیر میاندازد. انجام جراحی همیشه آخرین گزینهی درمانی است که پزشک مد نظر قرار میدهد. روشهای درمان غیر جراحی که اغلب به کار میروند عبارتند از:
- بریس: استفاده از کمربند طبی مخصوص میتواند تا حدودی درد کمر را کاهش دهد. اما این روش در افراد بزرگسال نمیتواند باعث اصلاح شکل ستون فقرات و صاف شدن آن شود. زمانی که اسکلت و استخوان بندی فرد به طور کامل شکل گرفته باشد و رشد آن متوقف شده باشد، بریس دیگر تأثیری بر صاف کردن آن ندارد و تنها به کاهش درد بیمار کمک میکند. در صورتی که طول پاهای شما متفاوت باشد، پزشک متخصص، کفشهای مخصوص برای شما تجویز میکند که به آن کفش طبی یا کفش با کفی طبی گفته میشود و میتواند علاوه بر اصلاح تفاوت طول پاها،کمر درد را نیز تسکین دهد.
- فیزیوتراپی: انجام فیزیوتراپی، ورزش و حرکات اصلاحی، بخش بسیار مهمی از برنامهی درمانی اسکولیوز است. یک برنامهی ورزشی که به خوبی طراحی شده باشد میتواند موجب تسکین و برطرف شدن درد برای بسیاری از بیماران شود. متخصص طب فیزیکی و توان بخشی میتواند یک برنامهی ورزشی اختصاصی و مناسب برای شما تنظیم کند. بسیار مهم است که شما به دقت برنامهی ورزشی خود را دنبال کنید و انجام دهید. توصیههای ورزشی شما میتواند شامل موارد زیر باشد: یادگیری شیوهی صحیح حرکت دادن بدن و قرار داردن بدن در حالت صحیح به نحوی که با تأثیرات اسکولیوز مقابله شود. انجام منظم ورزشهای سبک و کمفشار مانند شنا کردن، داشتن سطح فعالیت بالا به طور مداوم، انجام تمرینات کششی به صورت روزانه و کشیدن نفس عمیق در هنگام انجام تمرینات (برای بزرگ شدن ریهها)
- درمانهای کایروپراکتیک:ماساژ و درمان دستی از جمله روشهای درمانی بسیار بحث برانگیز هستند که به نظر میرسد بیشترین تأثیر را بر درمان دردهای حاد و کوتاه مدت دارند. به نظر میرسد که انجام دورههای بلند مدت درمان با کایروپراکتیک، در برطرف کردن دردهای مزمن تأثیر کمتری دارد. انجام ماساژ به افراد مبتلا به کمردرد کمک میکند.
- EMS همراه با جریان سینوسی متناوب: به کاهش اسپاسم عضلانی کمک میکند. این روش در کودکان زیر 12 سال نتایج بسیار مطلوبی به همراه دارد و میتواند روند پیشروی انحراف ستون فقرات را متوقف کند و ممکن است تأثیرات آن بر انحراف ستون فقرات با روش بریس یکسان باشد. این روش در مقایسه با استفاده از بریس، رضایت بیشتری برای بیمار به همراه دارد.
- TENS: انجام الکتروتراپی با دستگاه TENS موجب آسودگی و رفع درد بیمار میشود.
- جراحی: انجام جراحی ممکن است در موارد زیر توصیه شود: درد شدید:در حدود 85 درصد از جراحیهای اصلاح اسکولیوز در بزرگسالان با هدف برطرف کردن درد شدید بیمار انجام میشود. با این حال در صورتی که بتوان با روشهای غیر جراحی درد بیمار را کنترل نمود، معمولاً انجام جراحی پیشنهاد نمیشود. پیشروی شدت یافتن انحراف: در صورتی که انحراف ستون فقرات در حال بیشتر شدن باشد و از مرز 40 درجه بگذرد، احتمالاً انجام جراحی توصیه میشود. جراحی به دلایل زیبایی (بهبود فرم بدن): در اغلب موارد، انجام جراحی صرفاً برای اصلاح ظاهر بیمار، توصیه نمیشود.
- دارو درمانی: در صورتی که شخص بهپوکی استخوان مبتلا باشد، درمان پوکی استخوان به کنترل روند پیشروی اسکولیوز کمک میکند. این کار را میتوان با روشهای مختلفی انجام داد. روشهایی که در حال حاضر اغلب پزشکان اتخاذ میکنند عبارتند از: افزایش میزان کلسیم و ویتامین D مصرفی، درمان جایگزینی هورمونی و انجام ورزش با وزنه. داروها در تصحیح این اختلال نقش ندارند، برای ناراحتی خفیف ناشی از عدم تعادل عضلات یا عوارض اسکولیوز می توان از داروهای بدون نسخه نظیر آسپیرین یا استامینوفن استفاده کرد.
درمان طب سنتی:
- انجام حرکات اصلاحی.
- فیکس کردن کمر به وسیله آتل.
- خوردن سویق نخود و سویق کامل.
- روغن مالی با روغن بادام تلخ و گرم کردن موضع.
- اگر ستون فقرات انحراف به راست داشت، بادکش را به چپ کمر می گذاریم و اگر انحراف به چپ داشت بادکش را به راست می گذاریم.
- در حمام موضع را با سرکه خوب ماساژ دهید (سرکه، استخوان را نرم می کند. اگر استخوانی کج رشد کرد اول در سرکه می خوابانند به مدت 7 روز، بعد که نرم شد راست می کنند و روغن های گرم می زنند تا محکم شود).
داروها:
- کلسیم
- ویتامین دی
- مولتی ویتامین فارماتون
فعالیت های بدنی:
- گرم کردن چرخشی ستون فقرات: صاف بنشینید و بازوها را از آرنج خم کنید و تا سطح شانه بالا بیاورید. چانه را بالا نگه دارید تا قوس پشت گردن حفظ شود. سپس نقطهای را پشت سر تعیین کنید و به آهستگی بالاتنه و گردن را به آن سمت بچرخانید. چرخش در ابتدا باید آهسته باشد تا عضلهها تحت کشش قرار بگیرد. به تدریج سرعت را افزایش دهید.
- سرد کردن ستون فقرات: دراز بکشید و استوانه نگهدارنده ستون فقرات را زیر گردن و قوس کمر قرار دهید، برای تهیه استوانه میتوانید حوله حمام را از وسط تا کنید، لبههای آن را به سمت داخل تا کنید، حوله را لوله کنید و با کش آن را ببندید تا استوانه محکمی به دست بیاید. نگهدارنده استوانهای باید تاحد امکان سفت باشد، با این حال بسیاری از بیمارانی که گودی کمرشان کم شده است، در ابتدا به سختی این استوانهها را تحمل میکنند. در صورت ناراحتی بیمار میتوان از نگهدارنده نرمتر یا با ضخامت کمتر استفاده کرد تا بیمار به تدریج به آنها عادت کند و سپس ضخامت و سفتی را افزایش داد. با بالا بردن زانو حین تمرین میتوان فشار روی کمر را قدری کاهش داد. 20 دقیقه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید. سرد شدن دیسک حداقل 20 دقیقه زمان میبرد و ماده ژلاتینی دیسک پس از این مدت به حالت عادی برمیگردد.
- خم کردن مهره های گردنی: این تمرین عضلههای فلکسور (خمکننده) جلوی گردن را تقویت میکند. تعادل مناسب بین قدرت عضلههای جلوی گردن (فلکسورهای گردنی) و عضلههای پشت گردن (اکستنسورها یا منبسط کنندههای گردنی) مانع از بین رفتن قوس مناسب گردن و افزایش قوس و ابتلا به لوردوز میشود و حرکت رو به جلوی سر را تسهیل میکند. برای انجام این حرکت به پشت دراز بکشید و استوانه فومی یا حوله لوله شدهای را زیر گردن بگذارید. نوک انگشتان را روی پیشانی بگذارید و سعی کنید چانه را در مقابل مقاومت انگشتان جمع کنید. سعی کنید سر را حرکت ندهید و بلند نکنید. تمرینهای ایزومتریک که بدون حرکت و در مقابل مقاومت انجام میشود، بیشتر از تمرینهای ایزوتونیک حرکتی به تقویت عضلههای مرکزی وضعیتی کمک میکند.
- کشش مهره های گردن: این حرکت عضلههای پشت گردن را تقویت میکند. سر و گردن را صاف و رو به جلو نگه دارید و دستها را پشت سر گره کنید. آرنجها باید نزدیک به هم باشد. سپس سعی کنید سر را در مقابل مقاومت دستها عقب ببرید. 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اولیه برگردید. سر را رو به جلو و پایین نکشید.
- کشش مهره های گردنی: این تمرین عضلههای منبسط کننده کمر را به فعالیت وا میدارد. دستها را روی زانوها بگذارید و آنقدر رو به بالا نگاه کنید تا کمر قوس پیدا کند. سپس زانوها را با انگشتان بالا بکشید یا با کف دست فشار دهید تا قوس کمر بیشتر شود. چانه را حین انجام حرکت بالا نگه دارید. 5 ثانیه در این حالت بمانید.
- منبسط کردن قفسه سینه: هدف از انجام این حرکت بازیابی قوز مهرههای صدری، کشش عضلههای لوزی شکل و افزایش ظرفیت ریهها است. ابتدا دستها را بالای سر بگذارید و نفس عمیق بکشید. سپس دستها را حین پایین آوردن به هم فشار دهید و عمل بازدم را انجام دهید. دست ها را به دیافراگم، زیر دندهها فشار دهید تا هوا کاملاً خارج شود. سپس همزمان با فشار آوردن به دیافراگم یک نفس عمیق بکشید. پس از پر شدن ریهها ناگهان دستها را بکشید؛ در این مرحله باید منبسط شدن قفسه سینه را هنگام هجوم هوا به داخل ریهها حس کنید. حین انجام حرکت چانه را بالا نگه دارید. این حرکت را میتوانید با خم شدن به طرف قوس اصلی انجام دهید تا ریهها و عضلههای تنفسی یک سمت بیشتر از سمت دیگر درگیر شود؛ برای مثال اگر قوس بزرگتر رو به راست است، به سمت راست خم شوید. اگر قوس بزرگ در مهرههای صدری (بالایی) است، بهتر است حرکت را در حالت ایستاده انجام دهید، چنانچه قوس در مهرههای کمری (پایین) است، حرکت را در حالت نشسته انجام دهید.
- خم شدن به پهلو: این حرکت کششی را میتوان در حالت ایستاده یا نشسته انجام داد. یک دست را روی کمر در جایی بگذارید که قوس اسکولیوز به آن سمت است و دست را به آرامی فشار دهید. از این دست به صورت تکیهگاه استفاده کنید و فشار را حین خم شدن بیشتر کنید. در صورت دوگانه بودن قوس اصلی میتوانید این تمرین را رو به هر دو طرف تکرار کنید. حرکت را 50 تا 100 بار انجام دهید.
- حرکت نیایشگر: این حرکت عضلههای لوزی شکل بین کتف را تحت کشش قرار میدهد. برای انجام این حرکت کف دو دست و آرنجها را مقابل بدن روی هم و در کنار یکدیگر قرار دهید، سپس بازوها را آهسته بلند کنید، در این بین باید انگشتان را رو به و بازوها را مقابل بدن نگه دارید. یک دقیقه در این حالت بمانید.
- کشش عضله پسواس: عضله پسواس از سمت داخلی بالای استخوان ران تا جلو و دو طرف مهرههای کمری کشیده شده است. این عضله اثر قدرتمندی بر چرخش اصلاحی مهرههای کمری دارد. این کشش تنها در صورت ابتلا به اسکولیوز مهرههای کمر انجام میشود. اگر قوس کمر به سمت چپ باشد، این حرکت باید رو به راست انجام شود. برای کشش پسواس راست روی زانوی راست قرار بگیرید و پای چپ را مقابل بدن بگذارید. بازوی راست را بلند کنید و بدن را به تدریج رو به جلو خم کنید. اگر انجام این حرکت دشوار بود، میتوانید زانوی چپ را روی صندلی بگذارید و تمرین را در حالت ایستاده انجام دهید. یک دقیقه در این حالت بمانید.
رژیم غذایی:
- رژیم خاصی نیاز نیست.
نکته:
- در اغلب موارد انحراف ستون فقرات در کودکان و نوجوانان ایجاد شده و درمان میشود. شایعترین نوع اسکولیوز، اسکولیوز ایدیوپاتیک نام دارد که در دوران نوجوانی ایجاد میشود. این نوع اسکولیوز در نوجوانان و در سنین رشد و بلوغ رخ میدهد. در صورتی که اسکولیوز در دوران بعد از بلوغ رخ دهد، به آن اسکولیوز بزرگسالی گفته میشود. علت این دو نامگذاری این است که اسکولیوز رخ داده در طی دوران رشد استخوانی از نوع دیگر اسکولیوز تشخیص داده شود. اسکولیوز بزرگسالی ممکن است در نتیجهی عدم درمان اسکولیوز در دوران کودکی و نوجوانی باشد و یا در همان دوران بزرگسالی شکل گرفته باشد. علل بروز انحراف ستون فقرات در دوران بزرگسالی از دلایل بروز انحراف ستون فقرات در دوران کودکی، معمولاً کاملاً متفاوت است.
- اسکولیوز ممکن است در بارداری نیز اتفاق بیفتد،اسکولیوز در بارداری بیشتر از حالتی که فرد به تنهایی دچار یکی از این شرایط باشد، میتواند در صورت بروز همزمان برای فرد نگرانکننده باشد. به هر حال، مهم است توجه داشته باشید به خاطر ابتلای مادر به اسکولیوز، نوزاد در معرض خطر قرار نمیگیرد.
- شاید فکر کنید که اسکولیوز همان انحراف ستون فقرات است، اما انحراف در واقع فقط یکی از نشانهها و علائم متعدد اسکولیوز ایدیوپاتیک است. با در نظر گرفتن این نکته میتوانیم علت پیشرفت اسکولیوز را پیدا کنیم و خود را فقط محدود به یک علامت خاص نکنیم.
- اگرچه ایدیوپاتیک به معنای “علت نامشخص” است، اما میدانیم که ترکیبی از عاملهای محیطی و استعداد ژنتیکی منجر به ابتلا به اسکولیوز میشود. عاملهای خاص موجب میشوند که بدن واکنشی غیرعادی به همترازی ستون فقرات نشان بدهد، این اتفاق معمولاً در دوران نوجوانی رخ میدهد و در میان دختران شایعتر است.
- مغز در حالت عادی به بدن میگوید که چگونه خودش را با نیروی جاذبه همتراز کند و همانطور که رشد میکند، صاف باقی بماند. وضعیت ستون فقرات در اکثر کودکان یک واکنش عصبی خودکار است. مراکز مغزی کنترل کننده وضعیت ستون فقرات پیامهایی را به عضلات کودک ارسال میکنند و به آنها فرمان میدهند که ستون فقرات را صاف نگه دارند. به این ترتیب نوزاد یاد میگیرد که چطور بایستد و تعادلش را حفظ کند.