اسپوندیلیت آنکیلوزان: عبارت است از یک بیماری مفصلی پیشرونده و مزمن همراه با التهاب و سفتی. با حالت (خم شدن به جلو) ناشی از سفتی ستون فقرات و ساختار های حمایت کننده آن مشخص می گردد. ناحیه ساکروایلیاک مفاصل لگن، مهره ای کمری، سینه ای و گردنی را درگیر می کند. در داخل خانواده، مردان و زنان به یک اندازه مبتلا می شوند، شروع بیماری معمولاً اواخر دهه دوم یا اوایل دهه سوم زندگی است. به عبارت دیگر اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات نوعی آرتریت (بیماری التهابی مفصل) است که عمدتاً مفصل‌های ستون فقرات را درگیر می‌کند. این عارضه باعث احساس درد و خشکی در پایین کمر می‌شود. احتمال ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان در هر سنی وجود دارد، هرچند این عارضه معمولاً در اواخر دهه دوم زندگی و اوایل بیست سالگی بروز می‌یابد. درصد شیوع اسپوندیلیت آنکیلوزان در مردان تقریباً سه برابر زنان است. اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی بیماری مزمن یا دراز مدت است و بیماران سال‌ها با این عارضه دست و پنجه نرم می‌کنند. علائم رفت و برگشتی است، یعنی این که بسیاری از بیماران در دوره‌هایی حالشان خوب است و ماه‌های متمادی دچار هیچ گونه علائم ناراحت کننده‌ای نمی‌شوند. از این گذشته علائم بسیاری از بیماران خفیف است و مشکل قابل توجهی را برایشان به وجود نمی‌آورد. مفصل‌های ستون فقرات در اثر ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان ملتهب و فرسوده می‌شود. بدن در تلاش برای ترمیم آسیب‌ها، شروع به تولید استخوان جدید می‌کند. در برخی بیماران مشاهده می‌شود که استخوان‌های ستون فقرات در پی پیشرفت بیماری و تولید استخوان‌های جدید در نهایت به هم جوش می‌خورد. روماتیسم ستون فقرات معمولاً پایین کمر و لگن را درگیر می‌کند. البته احتمال اثر گذاشتن روماتیسم ستون فقرات بر مفصل‌های دیگری، مانند مفصل ران، شانه و دیواره قفسه سینه نیز وجود دارد.
علائم:
- کم خونی
- سفتی عضلات
- خستگی؛ کاهش وزن
- سفتی که در صبح ها بدتر است.
- التهاب عنبیه (در تقریباً 25% از بیماران)
- مفاصل اندام های فوقانی و تحتانی پاها و دست ها ممکن است درگیر شوند.
- در دوره های راجعه کمردرد، درد می تواند در طول عصب سیاتیک نیز ایجاد گردد.
- بدتر شدن پیشرونده علائم، درد غالباً از قسمت تحتانی پشت به قسمت میانی پشت یا بالاتر از آن در گردن گسترش می یابد.
- علائم بالینی معمولاً اولین بار در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی جلب توجه می کند و شروع بیماری بعد از 40 سالگی نامعلول است. علامت اولیه معمولاً درد مبهمی است که در عمق ناحیه کمری تحتانی و باسن حس می شود. این درد با خشکی صبحگاهی چند ساعته در پایین کمر همراه می شود که با فعالیت بهتر می شود و به دنبال عدم تحرک باز می گردد. پس از چند ماه از شروع بیماری، درد معمولاً دائمی و دو طرفه است و شب ها تشدید می شود، به قدری که بیمار را مجبور به برخاستن و راه رفتن می کند. گاه بیمار از درد استخوانی در قفسه سینه شکایت می کند، آرتریت در لگن و شانه و در مجموع در 25 تا 30 درصد بیماران گزارش شده است و در هر مرحله از بیماری می تواند روی دهد، درد و خشکی گردن نیز حکایت از درگیری ستون فقرات است. این بیماری در کشورهای در حال توسعه غالباً از سنین جوانی شروع می شود، در این افراد آرتریت محیطی و آنتروپاتی معمولاً غالب است و علائم محوری در سال های آخر دوران بلوغ روی می دهد، زمانی که بیماری در جوانی شروع شده است، علائم بیماری عمدتاً به شکل خستگی، بی اشتهایی، تب، کاهش وزن و یا تعریق شبانه بروز می کند.
- در ابتدا یافته های بالینی تظاهرات یک فرآیند التهابی را منعکس می کنند، شایع ترین این یافته های خاص عبارتند از: فقدان حرکت ستون فقرات کمری و محدودیت حرکت در خم شدن به جلو و طرفین و عقب و محدود شدن باز شدگی قفسه سینه، محدودیت حرکت معمولاً متناسب با شدت آنکیلوز استخوانی نبوده و بازتاب درد و التهاب و اسپاسم ثانویه به آن است.
علت:
- ناشناخته ولی ممکن است ناشی از تغییرات ژنتیک یا اختلالات خود ایمنی باشد.
- معمولاً علت این بیماری را در علم پزشکی به ژنی به نام HLA-B27 نسبت می دهند. در حقیقت این بیماری هم جزء بیماری های اتوایمیون است که علت دقیق آن مشخص نیست؛ بنابراین برای درمان بیماری هم از کورتون و داروهای دیگر استفاده می شود که عوارض ناخواسته ای را بر بیمار تحمیل می کنند.
- این بیماری به سیستم ایمنی مربوط می شود و می دانیم که سیستم ایمنی طبیعتی سرد دارد. از سوی دیگر با برسی حالات بیماران شخص می شود که این نوع بیماران بسیار حساس، زودرنج و عصبی هستند که این حالت ها خود باعث ترشح فراوان اسید معده می شود، از نظر سیستم گوارش نیز این بیماران مبتلا به یبوست مزاج یا اسهال شدید هستند، غذای این بیماران، عمدتاً غذاها با طبیعت سرد (نظیر لبنیات، ترشیجات، چای، مرغ ماشینی و …) است. زمانی که این مسائل را کنار هم قرار می دهیم، علت این بیماری کاملاً مشخص می شود، سیستم ایمنی حالت سرد (اسیدی) دارد و اعصاب مرکزی و محیطی نیز طبیعتی سرد دارند، حال اگر یبوست مزاج و یا اسهال هم بر بیمار غالب شود، نشانگر آن است که بیمار بسیار عصبی است و بیشتر غذای مصرفی اش غذاهای با طبع سرد (اسیدی) است. خداوند سبحان ریه ها و کلیه را برای کنترل و نجات سیستم ایمنی در بدن قرار داده است، این دو عضو مدام تلاش می کند که حالت های اسیدی را در بدن کنترل کنند تا به سیستم ایمنی بدن آسیب نرسد، اما ما انسان ها با بی توجهی به خود و غذای خود (ورود مکرر غذاهای اسیدی به بدن)، این اندام ها را خسته و فرسوده می کنیم و اجازه نمی دهیم تا وظیفه دقیق و حیاتی خود را به خوبی انجام دهند و سیستم ایمنی بدن را نجات دهند.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سابقه خانوادگی اسپوندیلیت آنکیلوزان.
پیشگیری:
- پیشگیری خاصی ندارد.
عواقب مورد انتظار:
- در حال حاضر این بیماری غیر قابل علاج تلقی می گردد. علائم به طور پیش بینی نشده ای پیشرفت می کنند و حملات خفیف تا متوسط و دروه هایی از فروکش کردن کامل بیماری وجودارد، با درمان می توان علائم را تسکین و کاهش داد و بیشتر بیماران می توانند زندگی طبیعی را در پیش بگیرند، گاهی بیماری شدید است و به خاطر بدشکلی های ایجاد شده، ناتوان کننده می گردد.
عوارض احتمالی:
- آمیلوئیدوز
- بیماری ریوی
- بیماری گوارشی
- ناتوانی و بی حرکتی دائمی
- التهاب چشم که به ندرت منجر به کوری می گردد.
- تحت فشار قرار گرفتن عصب که باعث کرختی اندام ها می گردد.
- شکستگی ستون فقرات:چنانچه استخوان‌های ستون فقرات به هم جوش خورده باشد، خطر شکستگی بیشتر می‌شود.
- پوکی استخوان:پوکی استخوان، استخوان‌ها را ضعیف و شکننده می‌کند و خطر شکستگی آنها را افزایش می‌دهد. از هر ده بیمار مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان، سه نفر دچار پوکی استخوان می‌شوند.
- ناراحتی‌های قلبی:بیماران مبتلا به روماتیسم ستون فقرات ظاهراً بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات قلبی و گردش خون قرار دارند. مانند نارسایی قلبی و بیماری های دریچه قلب.
- البته اکثر بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان دچار ناتوانی شدید یا عوارض قابل توجه نمی‌شوند.
تشخیص:
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال بیمار: پزشک پروندۀ پزشکی و علائم بیمار را بررسی می‌کند و معاینه بالینی انجام می‌دهد. ممکن است پزشک برای بررسی دامنۀ حرکتی از بیمار بخواهد که حرکات خاصی را انجام دهد و کمر و پشت بدن را برای یافتن نقاط حساس به لمس در مفصل‌ها لمس کند. چنانچه پزشک عمومی احتمال دهد که اسپوندیلیت آنکیلوزان می‌تواند علت کمردرد باشد، بیمار را برای تأیید تشخیص به متخصص روماتولوژی ارجاع می‌دهد. متخصص روماتولوژی پزشکی است که در زمینه تشخیص و درمان عارضه‌های درگیر کننده مفصل‌ها و بافت‌های اطراف تخصص دارد. همچنین آزمایش‌های زیر نیز برای تشخیص روماتیسم ستون فقرات انجام می‌شود:
- آزمایش خون:وجود پروتئین‌های نشان دهنده التهاب در بدن در نمونه خون بررسی می‌شود.
- آزمایش خون جهت بررسی وجود ژن:HLA-B27 این ژن در خون بسیاری از بیماران مبتلا به روماتیسم ستون فقرات وجود دارد.
- رادیوگرافی: عکسبرداری رادیوگرافی از استخوان‌ها و مفصل‌های ستون فقرات انجام می‌شود.
- اسکن:MRI اسکن ام آر آی از کمر گرفته می‌شود. ام آر آی تغییرات ناشی از اسپوندیلیت آنکیلوزان را سریع‌تر از رادیوگرافی و در مراحل ابتدایی نشان می‌دهد.
درمان طب نوین:
- اسپوندیلیت آنکیلوزان عارضه‌ای مزمن است که درمان قطعی ندارد. اما خوشبختانه روش‌های بسیاری برای مدیریت این عارضه وجود دارد و به کمک درمان‌های مختلف می‌توان علائم را تسکین داد تا اثر بیماری بر روی زندگی روزمرۀ بیماران به حداقل برسد.
- روی پشت خود بر روی یک تشک محکم بخوابید، سعی کنید از بالش استفاده نکنید یا اینکه از یک بالش کوچک استفاده کنید.
- فیزیوتراپی و ورزش: فیزیوتراپی بخش بسیار مهمی از درمان روماتیسم ستون فقرات به شمار می‌آید. زمانی که اسپوندیلیت آنکیلوزان در بیماری تشخیص داده می‌شود، پزشک معمولاً او را به متخصص فیزیوتراپی معرفی می‌کند تا این متخصص برنامه ورزشی را متناسب با شرایط بیمار تهیه کند. این برنامۀ ورزشی به گونه‌ای طراحی می‌شود که بیمار توانایی حرکتی و انعطاف‌پذیری خود را حتی‌الامکان حفظ کند. برنامۀ ورزشی مخصوص درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان از موارد زیر تشکیل می‌شود: تمرین‌های کششی و تقویتی کمر، تمرین‌هایی برای حفظ حالت اندامی مناسب، تمرین‌های تنفس عمیق برای باز کردن عضلات قفسه سینه، تمرین‌هایی برای کشیدن ستون فقرات، حرکاتی که بخش‌های مختلف ستون فقرات را به کار می‌گیرد و دامنۀ حرکتی هر ناحیه را بهبود می‌دهد. تمرین‌های ایروبیک: این تمرین‌ها ضربان قلب را افزایش می‌دهد و بیمار را به نفس نفس زدن می‌اندازد. آب درمانی: بیمار حرکات خاصی را در استخر آب گرم انجام می‌دهد. آب درمانی برای مدیریت درد مفید است و توانایی حرکتی بیمار را بهبود می‌دهد.
- درمان دارویی: پزشکان معمولاً ابتدا داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) را برای کاهش درد و خشکی مفاصل تجویز می‌کنند. چنانچه بیمار این داروها را به طور منظم مصرف کند، داروها سرعت پیشرفت عارضه را آهسته و از تشدید عارضه جلوگیری می‌کنند. چنانچه داروهای تجویز شده بعد از چند هفته مصرف منظم اثر مطلوب را به جا نگذارد، پزشک دوز دارو را تغییر می‌دهد یا داروی جدیدی تجویز می‌کند. اگر لازم باشد بیمار داروهای NSAIDs را به طور منظم مصرف کند، پزشک داروی دیگری به نام مهار کننده پمپ پروتون را نیز برای محافظت از معده و کاهش خطر بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف این داروها تجویز می‌کند. چنانچه بیمار نتواند داروهای NSAIDs را به هر دلیلی مصرف کند یا این داروها به اندازه کافی تاثیرگذار نباشد، پزشک مسکن دیگری مانند پاراستامول یا کدئین تجویز می‌کند. در صورتی که مفاصل به شدت دردناک و متورم باشد، پزشک تزریق استروئید در مفصل را پیشنهاد می‌دهد. داروهای DMARDs ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری استاندارد قدیمی‌تر شامل متوترکسات و سولفاسالازین می‌شود. چنانچه علائم در نقاط دیگر منتشر شده و بیماری محیطی بازوها یا پاها را درگیر کرده باشد، پزشک این داروها را تجویز می‌کند. البته داروهای DMARDs کمکی به رفع درد و خشکی ستون فقرات نمی‌کنند.
- جراحی: اکثر بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان نیازی به جراحی ندارند. اما اگر یکی از مفصل‌ها مانند مفصل ران یا شانه به شدت آسیب دیده باشد، پزشک توصیه می‌کند که جراحی تعویض مفصل انجام شود. درصد اندکی از بیماران که زندگیشان به دلیل خمیده شدن و به هم جوش خوردن مهره‌های ستون فقرات مختل شده است، می‌توانند کیفیت زندگیشان را با انجام عمل جراحی اصلاحی بهبود دهند.
درمان طب سنتی:
- سیگار نکشید.
- پیشگیری از ابتلا به یبوست مزاج.
- فعالیت بدنی و نرمش و ورزش سبک
- پرهیز از عصبی شدن و حرص خوردن
- بعد از صبحانه و شام یک عدد سیر سیاه بخورید.
- زنبور درمانی روی ناحیه ستون فقرات انجام دهید.
- روزی سه استکان نوشیدنی کومبوچا 40 گیاه بخورید.
- درمان طب سوزنی برای تسکین درد و بهبودی لازم است.
- ترکیب سیاهدانه و عسل (دوسین) هر 12 ساعت یک قاشق مرباخوری.
- پرهیز از خوردن غذاهایی با طبع سرد و استفاده مرتب از غذاهای با طبع گرم.
- قبل از فعالیت بدنی برای تسکین درد، از دوش آب داغ یا کمپرس های گرم استفاده کنید.
- از عطرهای گرم نظیر یاس، نرگس، نسترن، گل محمدی و … آخر شب ها جلوی بینی استفاده کنید.
- با روغن بادام تلخ و سیاهدانه ستون فقرات را خوب ماساژ دهید و با حوله و اتو موضع را خوب گرم کنید.
داروها:
- اتانرسپت
- ناپروکسن
- سولینداک
- گولیمومب
- ویتامین D
- سلکوکسیب
- فلوربی پروفن
- اینفلکسی مب
- مولتی ویتامین فارماتون
فعالیت های بدنی:
- تا حد توان خود، فعالیت داشته باشید.
- برای حفظ وضعیت قرارگیری مناسب و برای این که تا حد امکان راست بایستید، ورزش کنید.
- از فعالیتی که بر پشت شما فشار وارد کند و از ورزش های تماسی که احتمال خطر بالای آسیب به ستون فقرات دارند اجتناب کنید.
- در صورت امکان به طور منظم شنا کنید، شناور شدن در آب به شما اجازه خواهد داد که راست راه بروید و نواحی دردناک راحت تر خواهند بود.
رژیم غذایی:
- این بیماران از رژیم غذایی مفید برای بیماری MS استفاده کنند.